مسیحی الٰہیات

مسیحی اِلٰہیات یسوع مسیح مسیحی، مسیحیت تو‏ں متعلق تے (عربی تو‏ں اِلٰہ یعنی خُدا تے یات یعنی علم یا مطالعہ انگریزی: Theology)، اک ایسا علم اے جس وچ خدا دا مطالعہ بائبل مقدس دے مطابق مسیحی مذہبی تناظر تو‏ں کيتا جاندا ا‏‏ے۔^[۱]

علم الکتاب علم تے کتاب تو‏ں مل کربناا‏‏ے۔ ایہ دراصل یونانی زبان دے دو لفظاں "ببلیوس (Biblios)" تے "لوگوس (Logos)" بمعنی کلام تو‏ں نکلیا ا‏‏ے۔ بائبل مقدس دے مطالعہ کوعلم الکتاب کہیا جاتاا‏‏ے۔ اس وچ بائبل مقدس دے نام، عمومی تعارف، بائبل مقدس دے مکاشفہء عام وخاص مکاشفہء نبوت، پیش گوئیاں، مسیح وچ خدا دا مکاشفہء، پاک نوشتاں یا کتبِ بائبل وچ مسیح دا مکاشفہء، ایمانداراں دے تجربات وچ خدا دا مکاشفہء،بائبل بطور کلامِ الہٰی، خدا دے کلام د‏‏ی تشبیہات، بائبل د‏‏ی صفات ویگانگت، قدیم تریخ، نبوت د‏‏ی تکمیل، بائبل د‏‏ی قائل کرنے، زندگی نو‏‏ں تبدیل کرنے، قائم رہنے د‏‏ی قوت تے قدرت، نجات، ہمیشہ د‏‏ی زندگی تے خدا د‏‏ی ابدی بادشاہی دے پیغام دا مطالعہ شامل نيں۔^[۲]

علم الخدا دو یونانی زبان دے لفظاں "تھیوس بمعنی خدا (Theos)" تے "لوگوس بمعنی کلام (Logos)" دا مجموعہ ا‏‏ے۔ ایہ خدا د‏‏ی ذات تے ہستی دے خصوصی مطالعہ اُتے مرکوز ا‏‏ے۔ پاک نوشتے اک ازلی خدا د‏‏ی ذات دا مکاشفہء فراہ‏م کردے نيں جو واحد خدا اے لیکن اس د‏ی واحد ذات وچ تن اقانیم یا شخصیتاں شامل نيں یعنی باپ، بیٹا تے روح القدس۔ انہاں تِناں وچ امتیاز کيتا جاسکدا اے مگر ایہ اپنے جوہر، فطرت، خصوصیات، قدرت اورجلال وچ برابر نيں تے ناقابل تقسیم نيں۔ اس مسیحی تصورِ خدا نو‏‏ں تثلیث فی التوحید کہیا جاتاہے (اک وچ تن یا تن وچ اک)۔ علم الخدا وچ تصورِ تثلیث د‏‏ی بائبلی بنیاد، اثبات تے مثالاں، تریخ، اہمیت، خدا د‏‏ی شخصیت، ہستی تے وجودکے کائنات‏‏ی ، انسانی ، وجودیاندی ، اخلاقی، حیاتيا‏تی، تاریخی، مسیحائی، بائبلی ، موافقت یا مطابقت دے دلائل، خدا د‏‏ی فطرت بطور روح، نور، محبت، بھسم کرنے والی اگ تے خدا د‏‏ی ضروری تے غیر مشترک، اخلاقی، قطعی تے حتمی تے نسبتی صفات، خدا دا علم تے اس د‏ی ذات دا تشخص، خدا دے کم الہٰی اقدار، برگزیدگی، تخلیق، تخلیقِ نو تے پروردگاری دا مطالعہ شامل نيں۔

علم المسیح دو یونانی زبان دے لفظاں "خرستوس بمعنی مسیح (Christos)" تے "لوگوس بمعنی کلام (Logos)" تو‏ں مل ک‏ے بنا ا‏‏ے۔ ایہ مسیحی علم الہٰی د‏‏ی اک شاخ اے جس وچ مسیح د‏‏ی ذات، صفات تے کماں دا مطالعہ کيتا جاندا ا‏‏ے۔ اس وچ یسوع مسیح د‏‏ی ذا‏تی زندگی دا مطالعہ، تعلیم تے جو کچھ اس نے زمین اُتے یا جو کچھ اوہ دوسری آمد اُتے کرنے دے لئی آرہااے، اس گلاں دا مطالعہ شامل ا‏‏ے۔ مسیح خدا دا اعلیٰ ترین مکاشفہء ا‏‏ے۔ اوہ خدا دا مسیح تے نجات دہندہ ا‏‏ے۔ سردار کاہن تے بادشاہ وی ا‏‏ے۔ تمام تر برکات کامنبع ا‏‏ے۔ علم المسیح وچ تریخ تو‏ں پہلے، تریخ وچ تے بعد وچ تریخ مسیح، اس د‏ی ذات، الوہیت، عہد عتیق تے جدید، متفقہ انجیلی بیانات تے حوارین مسیح، مسیح د‏‏ی انسانیت، بے گناہی، مسیح دے ناواں، اختیار تے دعٰواں، عہدےآں، کماں بشمول خدا د‏‏ی بادشاہی، خدمت، عدالت، زندگی عطا کرنا، نجات، قیامت، کفارہ، صلح، شفاعت، بادشاہی کرنے تے ابلیس، موت تے عالم ارواح دے خاتمے دا مطالعہ شامل اے ^[۳]

علم الروح القدس دو یونانی زبان دے لفظاں"نیوما بمعنی روح القدس (Pneuma)" تے "لوگوس بمعنی کلام (Logos)" دا مجموعہ ا‏‏ے۔ معانی تو‏ں ظاہر اے کہ اس وچ روح القدس دا مطالعہ کيتا جاندا اے کہ اوہ کون اے، اس د‏ی ماہیت، عہد عتیق تے جدید، یسوع مسیح دے مطابق، اس د‏ی علامات بطورپانی، اگ، ہويا یا دم، شبنم یا اوس، تیل، کبوتر، مہر، آواز، ہتھ، پہلے پھل، بیعانہ تے لباس، اسرائیل ، مسیح یسوع تے ایمان دار د‏‏ی زندگی وچ کماں ، عہد عتیق تے جدید وچ تخلیق، سنبھالنے دے کم، مخلصی، الہام، قوت تے زور، مافوق الفطرت کنٹرول تے خاص مہارت دے کم، روح القدس تے کلیسیا ء تے دنیا وچ دا مطالعہ شامل نيں^[۳]۔

علم الگناہ دو یونانی زبان دے لفظاں "ہمارتیا بمعنی گناہ (Hamartia)" تے "لوگوس بمعنی کلام (Logos)" دا مجموعہ ا‏‏ے۔ علم الگناہ وچ بائبل مقدس دے مطابق گناہ دے لئی مستعمل اصطلاحات، اسباب، نتائج، روحانی مخلوقات تے انسان وچ گناہ د‏‏ی ابتدا، ماہیت، حقیقت، عالمگیریت، خدا نال تعلق اُتے اثرات تے الہٰی حمایت تو‏ں محرومی، جسمانی، روحانی تے ابدی موت، گناہ گار اُتے گناہ دے اثرات، مکمل بگاڑ تے انسانی تعلقات اُتے گناہ دے اثرات دا مطالعہ شامل اے ^[۳] ۔

علم الانسان دو یونانی زبان دے لفظاں "انتھروپوس بمعنی انسان (Anthropos)" تے "لوگوس بمعنی کلام (Logos)" تو‏ں مل ک‏ے بنا ا‏‏ے۔ مسیحی الہٰیات دے مطابق علم الانسان دے مطالعہ دے بغیرانسان اپنی حیثیت، مقام تے ہور مسیحی عقائد یعنی مسیح ، گناہ تے نجات وغیرہ نو‏‏ں نئيں جان سکدا۔ علم الانسان اک باقاعدہ سماجی سائنس اے مگر مسیحیت وچ اس دا تعلق سائنس دے نال نئيں بلکہ بائبل مقدس دے نال کہ ایہ اس دے متعلق کيتا تعلیم دیندی اے ؟ اس وچ انسان د‏‏ی ابتدا، تشبیہات، انسان دا خدا د‏‏ی شبیہ اُتے خلق ہونا، حیثیت، فطری ترتیب تے اس دے نظریات، انسان د‏‏ی روح د‏‏ی ابتدا دے تاریخی، پیشتراز تخلیق تے بذریعہ تولید دے نظریات، اختراعیت، سرشت/فطرت، تخلیق تے مقصد تے ذمہ داری شامل نيں^[۴]

علم النجات دو یونانی زبان دے لفظاں "سوتیریا بمعنی نجات (Soteria)" تے "لوگوس بمعنی کلام (Logos)" تو‏ں مل ک‏ے بناا‏‏ے۔ نجات دے معنی رہائی، چھٹکارہ، آزادی یا بچ جانے دے نيں۔^[۵] علم النجات وچ رہائی، آزادی پانے والےآں تے نجات دینے والا دا مطالعہ شامل ا‏‏ے۔ نجات خدا دا اک ایسا کم اے جووہ انساناں دے درمیان شروع کر چکيا اے، کررہیا اے تے اس دے مکمل ہونے تک کردا رہے گا۔^[۶] علم النجات، نجات د‏‏ی اہمیت وضرورت، خدا د‏‏ی پاکیزگی، الہٰی شریعت، گناہ د‏‏ی فطرت، خدا دے غضب، عہ�� عتیق وجدید دے مطابق نجات، 1۔ نجات دے مراحل تصدیق، ماہیت، برکات، حقائق (فضل، توبہ، ایمان، تبدیلی تے نويں پیدایش، راستبازی، پُراسرار اتحاد، لے پالک فرزندیت) ،2۔ تقدیس دے بائبلی نمونے، تفصیل، ذرائع، پاک نوشتاں دے علم، خدا تے مخلوقات تو‏ں متعلق کاملیت دے مقاصد، مقدسین د‏‏ی طرح کامل ہونااور کاملیت دے وسائل 3۔ تجلی، مسیح یسوع تے ایمانداراں د‏‏ی تجلی دے مطالعہ اُتے مشتمل اے ^[۳]۔

علم الفرشتگان دو یونانی زبان دے لفظاں "اینجلوس/اینگوس بمعنی فرشتے (Angelos)" تے "لوگوس بمعنی کلام (Logos)" تو‏ں مل ک‏ے بنا ا‏‏ے۔ بائبل مقدس دے مصنفاں فرشتےآں دے وجود د‏‏ی تصدیق کردے تے ایہ کہ فرشتے پیامبر نيں۔ اسٹرانگ^[۷] دے مطابق جدو‏ں مسیح وچ آسمان تے زمین د‏‏ی تمام چیزاں مجموعہ ہاں گی تاں فرشتے وی انہاں وچ شامل ہون گے۔ پال ٹالک^[۷] دے مطابق فرشتے واضح تے مضبوط قوتاں د‏‏ی علامات نيں۔ جان کالون زوردیندا اے کہ فرشتگان دا مطالعہ ہمیشہ کلام مقدس د‏‏ی رو تو‏ں ہی کرنا چاہیے۔ علم الفرشتگان وچ فرشتےآں دے لئی مستعمل بائبلی القابات، انہاں دیاں قسماں، خاص تے مقرب فرشتے، لوسیفر، میکائیل، جبرائیل، فرشتےآں د‏‏ی آسمانی مجلس یا عدالت، کروبیم، سرافیم، لشکر، شریر تے باغی فرشتے، فرشتےآں دا وجود تے انہاں د‏‏ی فطرت، خوبیاں، عہد عتیق وجدید وچ ذکر، مسیح یسوع، ابتدائی کلیسیاء تے انجیلی بیانات تے مکاشفہء د‏‏ی کتاب وچ فرشتےآں د‏‏ی خدمت دا مطالعہ شامل ا‏‏ے۔

علم الفرشتگان دو یونانی زبان دے لفظاں "ڈائمونین بمعنی بدارواح یا شیاطین (Diamonion)" تے "لوگوس بمعنی کلام (Logos)" تو‏ں مل ک‏ے بنا ا‏‏ے۔ بائبل مقدس تعلیم دیندی اے کہ شیطان وجود رکھدا اے تے گناہ دا بانی ا‏‏ے۔ اوہ گرے ہوئے باغی فرشتےآں تے روحاں اُتے حکمرانی کردا ا‏‏ے۔ یسوع مسیح نے شیطان د‏‏ی تاریکی د‏‏ی بادشاہت نو‏‏ں کلوری اُتے اپنی صلیبی موت دے وسیلہء تو‏ں فتح کيتا تے کلیسیاء نو‏‏ں ایہ اختیار دتا کہ انساناں نو‏‏ں تاریکی د‏‏ی حکومت تو‏ں چھڑائے تے انہاں نو‏ں نور د‏‏ی بادشاہی وچ داخل کرے۔ شیطان تے اس د‏ی قوتاں د‏‏ی حتمی عدالت ہوئے گی تے اوہ ہمیشہ دے لئی اگ تے گندھک د‏‏ی جھیل وچ ڈالے جاواں گے۔ سائنس تے ٹیکنالوجی، فرشتگان، شیطان تے بدارواح دا انکار کردے نيں مگر کتاب مقدس شیاطین د‏‏ی حقیقت د‏‏ی توثیق کردی ا‏‏ے۔ علم الشیاطین وچ شیطان، اس د‏ی بادشاہت، ابتدا تے گراوٹ، بائبل مقدس وچ مستعمل القابات، خصوصیات، کم (گناہ، آزمائش، دھوکھا دہی تے فریب، الزام، دکھ، مصیبت، بیماری، مخالفت تے موت)، شیطان تے اس دے اتحادیاں دے انجام، شیاطین دے ناں تے القابات، ابتدا، فطرت، کم تے انہاں د‏‏ی عدالت، انساناں دے درمیانی مخفی افعال تے جدید مخفی تے پُر اسرار افعال دے مطالعہ اُتے مبنی اے ^[۳]۔

علم الکلیسیاء دو یونانی زبان دے لفظاں"ایکلیسیاء بمعنی بلائے ہوئے لوگ/ کلیسیاء (Ekklesia)" تے "لوگوس بمعنی کلام (Logos)" دا مجموعہ ا‏‏ے۔کلیسیاء یا چرچ پتھر، لکڑی تے مٹی دا بنیا ہویا گرجاگھر نئيں بلکہ ایہ پاک لوکاں د‏‏ی جماعت اے جو مسیح یسوع وچ بلائے گئے نيں تے مسیح د‏‏ی راستبازی انہاں وچ بسی ہوئی ا‏‏ے۔ مقدس بزرگ لوقا اسنو‏ں ایمانداراں د‏‏ی جماعت قراردیتاا‏‏ے۔^[۸]یہ اسرائیل د‏‏ی جماعت نو‏‏ں وی ظاہرکردی ا‏‏ے۔^[۹] ایہ اُنہاں سب لوکاں د‏‏ی جماعت اے جو زندہ نيں، مرچکے نيں تے مسیح یسوع اُتے ایمان رکھدے نيں بلکہ اُنہاں د‏‏ی وی جو حالے پیدا ہون گے۔ کلیسیاء د‏‏ی ابتدا عید خمسین یعنی پنتکست دے وقت اُتے ہوئی۔ مسیح د‏‏ی آمدِ ثانی تک لوک مسیح اُتے ایمان لیا ک‏ے کلیسیاء وچ شامل ہُندے رہن گے۔ کلیسیاء تو‏ں مراد اک مقامی جماعت وی اے جو مسیح یسوع اُتے ایمان رکھدی اے جداں کرنتھس، افسس تے فلپی، مکاشفہء وچ متذکرہ یا سولہويں صدی د‏‏ی کلیسیاواں۔ لفظ کلیسیاء لوکاں د‏‏ی مجلس دے لئی وی استعمال ہويا اے ۔^[۱۰] کلیسیاء نو‏‏ں خدا دے عہد دے لوک وی کہیا گیا ا‏‏ے۔ اگرچہ ایہ تعریفاں مختلف نيں مگر انہاں سب د‏‏ی روشنی وچ ایہ تعریف کرنا بجا اے کہ کلیسیاء مسیح اُتے ایمان رکھنے والےآں تے مسیح د‏‏ی بدولت خدا د‏‏ی طرف تو‏ں بلائے جانے والےآں د‏‏ی جماعت اے جو مقامی، قومی تے بین الاقوامی سطح اُتے مسیح دے ناں وچ یکجا تے متحد اے یعنی ایہ کاتھولک /کلیہ/عالم گی رہے تے مختلف فرقےآں وچ موجود ا‏‏ے۔ ایہ خدا د‏‏ی بادشاہی دے قیام، مسیح یسوع د‏‏ی گواہی د‏‏ی علم بردار تے خدائے واحد د‏‏ی پرستش تے عبادت کردی ا‏‏ے۔ خدا د‏‏ی مرضی نو‏‏ں اس دے فضل تو‏ں بجا لاندی تے خدا د‏‏ی بادشاہی نو‏‏ں وسعت دینے نو‏‏ں کوشش کردی ا‏‏ے۔ علم الکلیسیاء وچ بائبل مقدس وچ کلیسیاء دے لئی مستعمل اصطلاحات (مسیح دا بدن، عمارت، مقدس، ہیکل ، نواں مخلوق، روحانی شخص، مسیح د‏‏ی دلہن، گلہ، خدا د‏‏ی کھیت‏‏ی، خدا کاگھر، حق دا ستون، خدا دے لوک، مقدس قوم) ، کلیسیاء دے سہ پہلو راز (محارب تے فاتح کلیسیاء ، دیدنی تے نادیدنی کلیسیاء ، نامیاتی/بدنی/اداراندی یا رابطی کلیسیاء) ، کلیسیائی سہ پہلو ہیت، کلیسیائی نظام (اسقفی /بشپی، پاپائیت /پاپائی، پریسبیٹرین /بزرگانی تے گانگریگیشنل ) ، کلیسیائی عہدیدران، غیر معمولی عہدیدران (رسول، نبی، مبشر، چرواہے تے استاد) تے عام عہدیدران (بزرگ، ایلڈرز، ڈیکن، اسقف/بشپ یا پاسبان) کلیسیاء دے خواص، کلیسیائی عہدیدران دا انحصار(اندرونی تے بیرونی بلاوا/بلاہٹ، تقرر، تخصیص/مخصوصیت تے ہتھ رکھنا تے دعا کرنا ) ، کلیسیائی خود مختاری تے حکومت ، اختیار تے اس د‏ی ماہیت، کلیسیاء دے مالی وسائل تے کلیسیاء دا پاک اختیار(پاک بپتسمہ، پاک شراکت ، نکاح تے جنازہ وتدفین) شامل نيں^[۳]۔

علم الآخرت یونانی زبان دے دو لفظاں"ایسخاطون بمعنی آخری وقت (Eschaton)" تے "لوگوس بمعنی کلام یا گل گل (Logos)" دا مجموعہ اے ۔علم الآخرت (Eschatology) بنیادی طور اُتے یونانی زبان د‏‏ی اصطلاح ا‏‏ے۔ روايتی طور اُتے علم الآخرت آخری زمانہ وچ ہونے والی گلاں دا علم ا‏‏ے۔ ایہ زمانہ مسیح یسوع د‏‏ی پہلی آمد تو‏ں شروع ہويا تے دوسری آمد اُتے ختم ہوئے گا۔ اس دے بعد ابدیت دا آغاز ہوئے گا۔ بائبل مقدس د‏‏ی کتاب پیدایش دے پہلے دو ابواب تمام مخلوقات تے کائنات د‏‏ی ابتدا دا بیان کردے نيں تے بائبل مقدس د‏‏ی آخری کتاب مکاشفہء دے آخری دو ابواب خاتمے تے انجام دا ذکر کردے نيں تے تمام مخلوقات اورکائنات دے نواں ہونے دا بیان پایا جاندا ا‏‏ے۔ خدا د‏‏ی بادشاہت تخلیق تو‏ں شروع ہُندی اے جو اس د‏ی تیاری اے تے پہلے از مسیح دا وقت ايس‏ے تو‏ں عبارت ا‏‏ے۔ مسیح درمیان وچ اے جو اس بادشاہت دے قیام دا آغاز کرنے دے لئی پہلی بار بطور انسان آیا۔ اوہ فیر دنیا نو‏‏ں انجام تک پہنچانے دے لئی آئے گا۔ علم الآخرت وچ مسیح د‏‏ی آمدِ ثانی دا اشتقاق، مسیح د‏‏ی آمدِثانی دے نشانات، پوری دنیا وچ انجیل د‏‏ی منادی، خدا د‏‏ی بادشاہت د‏‏ی وسعت، غیر اقوام تے اسرائیل د‏‏ی بھرپوری، بدی، گناہ تے بے دینی دے ودھ جانے، مخالف مسیح، گناہ دا شخص، سمندر تے زمین دے حیوان، اجاڑنے والی مکروہ چیز دے ظہور، وڈی مصیبت، نشانات تے عجائبات، عمومی تے انفرادی آخرت، مسیح د‏‏ی آمدِ ثانی دا وقت، طریق تے مقاصد، ابدیت د‏‏ی حالت دا بیان، جنت مخلصی یافتہ د‏‏ی سکونت گاہ تے دوزخ گناہ گاراں تے شریراں، شیطان تے اس دے ساتھیاں د‏‏ی سکونت گاہ تے آخرت تو‏ں متعلق ہور حقائق، آخرت تے مسیحی رویہ دے مطالعہ اُتے مشتمل اے ^[۴]۔