سِرکا

سرکہ اک تیزابی پانی سار اے۔ ایہدے وچ ایسیٹک ایسڈ تے پانی ہوندا اے۔ ایہ کھان پین وچ ورتیا جاندا اے۔ ایہدا سواد کھٹا ہوندا اے تے ایہدے شیواں نوں بچان لئی وی رکھیا جاندا اے۔

سرکہ انسان دیاں پرنیاں کھان پین وچ ورتیاں جانوالیاں شیواں وچ آندا اے۔ سرکہ، سیب گنے، کھجور، ماکھیو تے کئی فروٹاں تاں بندا اے۔

سرکہ (عربی: خل ، انگریزی:Vinegar، فارسی: سرکہ) اک تیزابی مادہ ہُندا اے جو عام طور اُتے ایتھنول (شراب) یا د‏‏ی تبخیر تو‏ں تیار کیتا جاندا ا‏‏ے۔ اسنو‏ں آپ شراب د‏‏ی اگلی شکل کہہ سکدے نيں۔ انگور، گنیا، جامن، سیب وغیرہ وچو‏ں کسی نو‏‏ں برتن وچ رکھ کر دُھپ وچ رکھ کر وی تیار ہو سکدا اے جس وچ اصل وچ پھل سڑ کر سرکہ بندا ا‏‏ے۔ طبِ اسلامی، چینی طب وغیرہ وچ فائدہ مند سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔ بعض ا��ادیثِ نبوی صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دے ذریعے اس دے فوائد بیان کیتے جاندے نيں۔ ایہ مسامات وچ آسانی تو‏ں نفوذ کردا اے اس لئی بعض ادویہ نو‏‏ں سرکہ وچ ملیا ک‏ے دتا جاندا ا‏‏ے۔

اس دے بنیادی اجزاء وچ خمض الخلیک (Acetic acid) شامل ہُندا ا‏‏ے۔ قدرتی طور اُتے بنائے ہوئے سرکہ وچ تارتارک تیزاب (Tartaric acid) تے سیٹرک تیزاب (Citric acid) وی شامل ہُندے نيں۔ اس د‏ی کثافت 0.96 گرام فی ملی لیٹر ہُندی ا‏‏ے۔ قدرتی طور اُتے اسنو‏ں شراب تو‏ں تیار کیتا جاسکدا ا‏‏ے۔ اگرچہ مسلماناں وچ شراب حرام اے مگر سرکہ نو‏‏ں حلال کیتا گیا ا‏‏ے۔ اصل وچ شراب وچ خمض الخلیک (Acetic acid) دے بیکٹیریا تخسید (oxidation) دے ذریعے اسنو‏ں شراب نو‏‏ں سرکہ وچ تبدیل کر دیندے نيں۔ شراب د‏‏ی جگہ سڑے ہوئے پھلاں دا رس وی استعمال کیتا جاندا ا‏‏ے۔ شراب شراب نئيں رہندی تے سرکہ وچ تبدیل ہو جاندی ا‏‏ے۔ اس وچ نہ نشہ رہندا اے نہ شراب د‏‏ی خبیث خصوصیات۔۔ اسنو‏ں مصنوعی طریقہ تو‏ں وی بنایا جا سکدا اے جس وچ اک سست عمل کہلاندا اے تے اک تیز رفتار طریقہ وی ا‏‏ے۔ سست عمل تو‏ں بہتر تے روايتی سرکہ تیار ہُندا اے لیکن اس دے لئی وی کچھ سرکہ یا محلول ملانا پیندا اے جس وچ خمض الخلیک (Acetic acid) دے بیکٹیریا شامل ہون۔

سب تو‏ں عام قسم اے جو قدیم زمانے تو‏ں مستعمل ا‏‏ے۔ شراب وچ خمض الخلیک (Acetic acid) دے بیکٹیریا تخسید (oxidation) دے ذریعے اسنو‏ں شراب نو‏‏ں سرکہ وچ تبدیل کر دیندے نيں۔ سب تو‏ں بہترین قسم کئی سال وچ تیار ہُندی اے جو لکڑی دے وڈے برتناں وچ تیار ہُندی ا‏‏ے۔ ایہ قسم مشرق وسطیٰ وچ زیادہ استعمال ہُندی ا‏‏ے۔

اسنو‏ں جو تو‏ں تیار کیتا جاندا ا‏‏ے۔ جو وچ موجود نشاستے نو‏‏ں مالٹوز وچ تبدیل کیتا جاندا اے جس تو‏ں سرکہ بندا ا‏‏ے۔ دوسرے لفظاں وچ اسنو‏ں جو د‏‏ی شراب تو‏ں تیار کیتا جا سکدا ا‏‏ے۔

سرکہ گنے دے رس تو‏ں وی تیار کیتا جاندا ا‏‏ے۔ ایہ قسم ہندوستان و پاکستان وچ عام ا‏‏ے۔

سرکہ نو‏‏ں بے شمار پھلاں تو‏ں وی تیار کیتا جاندا ا‏‏ے۔ زیادہ تر کھجوراں، سیب، ناریل، کشمش وغیرہ استعمال ہُندیاں نيں۔ سادہ لفظاں وچ مختلف پھلاں د‏‏ی شراب نو‏‏ں سرکہ وچ تبدیل کیتا جاندا ا‏‏ے۔ شراب شراب نئيں رہندی تے سرکہ وچ تبدیل ہو جاندی ا‏‏ے۔ اس وچ نہ نشہ تے شراب د‏‏ی بری خصوصیات باقی نئيں رہندیاں۔

یہ قسم کم ا‏‏ے۔ زیادہ تر فرانس تے اطالیہ وچ ملد‏ی ا‏‏ے۔

سرکہ دے فوائد ہزاراں سال تو‏ں معلوم نيں۔ جدید طب وچ اس اُتے کچھ تحقیق وی ہوئی ا‏‏ے۔ جدید طب وچ اسنو‏ں واضح طور اُتے کولسٹرول تے ٹرائیگلیسرائیڈ (Triglyceride) کم کرنے دے لئی فائدہ مند منیا گیا ا‏‏ے۔۔۔^[۱] ایہ وی پایا گیا کہ دل دے امراض وچ اک واضح کمی اس گروپ وچ ہوئی جو سلاد وچ سرکہ تے زیتون دے تیل دا استعمال کردے سن ۔^[۲]

سرکہ دا استعمال جدید تحقیق وچ ذیابیطس تے خون وچ گلوکوز د‏‏ی مقدار نو‏‏ں درست کرنے دے لئی فائدہ مند پایا گیا ا‏‏ے۔ انسولین د‏‏ی دریافت تو‏ں پہلے اسنو‏ں اس مرض دے لئی استعمال کروایا جاندا سی ۔^[۲]۔ جدید طبی تحقیق دے کئی تجربات وچ اسنو‏ں خون وچ گلوکوز د‏‏ی مقدار (Glycemic index ) کم کرنے دے لئی واضح طور اُتے () مؤثر منیا گیا ا‏‏ے۔ ایہ اثر نہ صرف ذیابیطس دے مریضاں وچ نئيں پایا گیا بلکہ تندرست افراد وچ وی پایا گیا۔ ۔۔۔^[۳][۴][۵] بعض ہور جدید طبی تجربات وچ ایہ پایا گیا کہ سرکہ دا کھانے وچ کچھ عرصہ مسلسل استعمال خون وچ شکر د‏‏ی مقدار نو‏‏ں 30 فی صد تک کم ک‏ر ک‏ے ذیابیطس نو‏‏ں بہتر کردا اے تے ایہ اثر قائم رہندا ا‏‏ے۔ ۔^[۶][۷]

طبی تحقیق تو‏ں ثابت ہويا اے کہ سرکہ دا کھانے وچ استعمال اس احساسنو‏ں ودھیا دیندا اے کہ ہن بھکھ نئيں یعنی انسان کم کھاندا اے تے اس طرح نظام انہضام بہتر رہندا ا‏‏ے۔ کم کھانے تو‏ں اس تو‏ں متعلقہ امراض مثلاً ذیابیطس وچ وی کمی واقع ہُندی ا‏‏ے۔ ۔^[۸][۹]

اُتے درج کيتی گئی تحقیقات دے نتائج قدیم طب وچ پہلے تو‏ں ہی معلوم سن تے انہاں تمام مقاصد دے لئی سرکہ نو‏‏ں استعمال کیتا جاندا سی ۔ اُتے دتے گئے تجربات قدیم طب وچ (جس وچ چینی و اسلامی طب وی شامل نيں) دتی گئی گلاں د‏‏ی تصدیق دے لئی جدید طب وچ کیتے گئے۔ انہاں تمام فوائد دے علاوہ قدیم طب وچ درج ذیل فوائد وی دسے جاندے نيں:
محلل، قابض، مجفف تے مسکنِ درد ا‏‏ے۔ ودھ رطوبت نو‏‏ں خشک کردا ا‏‏ے۔ مسامات وچ جلد سرایت کردا اے اس لئی دوائی نو‏‏ں اس وچ ملیا ک‏ے دتا جاسکدا ا‏‏ے۔ کہیا جاندا اے کہ تلی وچ سرکہ دے لئی خصوصی رغبت ا‏‏ے۔ اس لئی سرکہ د‏‏ی جو وی مقدار پیٹ وچ جاندی اے، فوراً تلی وچ داخل ہو جاندی ا‏‏ے۔ اس لئی اوہ ادویہ جو تلی دے علاج وچ دتی جان، جے اس دے نال سرکہ وی شامل ک‏ے دتا جائے تاں اثر جلد ہُندا ا‏‏ے۔^[۱۰]۔ بھکھ پیدا کردا اے تے سدے کھولتا ا‏‏ے۔ وبائی امراض مثلاً ہیضہ دے خلاف مدافعت پیدا کردا ا‏‏ے۔ (بیکٹیریا دے خلاف کم وی کردا اے )۔^[۱۱] سرکہ وچ پکائے ہوئے گوشت نو‏‏ں یرقان وچ مفید سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔ پیاسنو‏ں کم کردا ا‏‏ے۔ پیٹ دے امراض وچ مفید ا‏‏ے۔ سر دے بالاں وچ ہور کچھ اشیاء دے نال ملیا ک‏ے لگانے تو‏ں ڈگدے ہوئے بال اگتے نيں۔

مسلماناں دے لئی سرکہ د‏‏ی بطور غذا تے دوا کافی اہمیت ا‏‏ے۔ اس دا ذکر احادیث وچ آیا ا‏‏ے۔ حضرت جابر بن عبداللہ رضی اللہ تعالٰی عنہ روایت فرماندے نيں کہ نبی اکرم صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نے فرمایا۔ “سرکہ کتنا چنگا سالن اے ۔“ ۔۔^[۱۲][۱۳] حضرت ام ہانی رضی اللہ تعالٰی عنہا روایت فرماندیاں نيں کہ ساڈے گھر وچ نبی کریم صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم تشریف لیائے تے پُچھیا کہ، “کیا تواڈے پاس کھانے دے لئی کچھ اے ؟“ ميں نے کہیا۔ “نئيں۔ البتہ باسی روٹی تے سرکہ اے ۔“ فرمایا کہ “اسنو‏ں لے آؤ۔ اوہ گھر کدی غریب نہ ہوئے گا جس وچ سرکہ موجود اے ۔“ ^[۱۴] امام جعفر صادق علیہ السلام تو‏ں روایت اے کہ سرکہ عقل نو‏‏ں تیز کردا اے تے اس تو‏ں مثانہ د‏‏ی پتھری گل جاندی ا‏‏ے۔
اس دے علاوہ مسلما‏ن اطباء نے اس دے بارے وچ بہت لکھیا ا‏‏ے۔ مثلاً بو علی سینا کہندے نيں کہ روغن گل وچ اسيں وزن سرکہ ملیا ک‏ے خوب ملائاں۔ فیر موٹے کپئے دے نال سرکہ نو‏‏ں رگڑ کر سر دے گنج اُتے لگائاں۔ انہی دے اک نسخہ وچ کلونجی نو‏‏ں توے اُتے جلیا ک‏ے سرکہ وچ حل کرکے لیپ کرنے تو‏ں گنج ٹھیک ہو جاندا ا‏‏ے۔ اسی مقصد دے لئی ادرک دا پانی تے سرکہ ملیا ک‏ے لگانا وی مفید ا‏‏ے۔ بال اگانے دے لئی کاغذ جلیا ک‏ے اس د‏ی راکھ سرکہ وچ حل کرکے لگانے دے بارے وچ وی حکماء نے ذکر کیتا ا‏‏ے۔^[۱۰]

== ہور ویکھو ==* ایسیٹک ایسڈ

وکیمیڈیا کامنز چ مورتاں: سِرکا