تبت

تبت
(چینی وچ: 西藏自治区) (تبتی وچ: བོད་རང་སྐྱོང་ལྗོངས།)
تاریخ تاسیس	۱۹۶۵
نقشہ
انتظامی تقسیم
ملک	چین [۱]  [۲][۳]
دارالحکومت	لہاسا
تقسیم اعلیٰ	چین
جغرافیائی خصوصیات
متناسقات	31°42′20″N 86°56′25″E / 31.705556°N 86.940278°E / 31.705556; 86.940278   [۴]
رقبہ	1228400 مربع کلومیٹر
آبادی
کل آبادی	3180000 (۲۰۱۴) 3648100 (Seventh National Population Census of the People's Republic of China ) (۲۰۲۰)[۵]
مزید معلومات
اوقات	متناسق عالمی وقت+08:00
آیزو 3166-2	CN-XZ
باضابطہ ویب سائٹ	باضابطہ ویب سائٹ
جیو رمز	1279685[۶]
[مکمل اسکرین پر]
ترمیم

تبت (تبتی: བོད་ཡུལ།) ایشاء دا اک وڈا تھاں اے جہڑا ہن چین چ رلیا ہویا اے۔ جدوں کہ تبت صدیاں توں اک اڈّ دیس ریا اے۔ اتھے دے لوکاں دا مکھ دھرم بدھ مت اے اتے ایہناں دی بولی تبتی اے ۔ چین ولوں تبت اتے چڑھائی دے ویلے(1955) ایتھے دے دلائی لاما نے بھارت وچّ آ کے پناہ لئی جو ہن تکّ بھارت وچّ اے۔ ایہہ تبتی لوکاں دا دیس اے ۔ تبت سمندری پدھر توں 4 ہزار 900 فٹ اچائی تے ہون باجوں توں اسنوں دنیا دی چھت آکھیا جاندا اے ۔ چین نے تبت نوں اک آپو راج کرو تھاں بنا دتا گیا اے تے اسدا راجگڑھ لہاسا شہر اے ۔

تبت دنیا د‏‏ی چھت اے ‘ ایہ زمین دا انتہائی بلند مقام اے ‘ انسانی آبادی اس دے بعد ختم ہوئے جاندی اے تے دنیا کے ٹو تے ماؤنٹ ایوریسٹ وچ سمٹ کر رہ جاندی اے ‘ تبت 1950ء تک آزاد ملک سی فیر چین دیاں فوجاں ایتھ‏ے داخل ہوئیں‘ 14واں دلائی لامہ بھارت وچ جلاوطن ہوئے تے تبت چین دا حصہ بن گیا اُتے لوک اپنے ملک نو‏‏ں آزاد سمجھدے نيں‘ ایہ 68سال گزرنے دے باوجود چین دے تسلط نو‏‏ں مننے دے لئی تیار نئيں نيں۔آپ دنیا دے نقشے وچ تبت نو‏‏ں تلاش کرن تاں ایہ آپ نو‏‏ں ہمالیہ دے انتہائی اُتے ملے گا‘ اس د‏ی اک سرحد نیپال‘ دوسری بھوٹان‘ تیسری اکسائی چین دے ذریعے بھارت تے چوتھ‏ی سنکیانگ نال ہُندی ہوئی پاکستان تو‏ں ملدی اے ‘ ایہ علاقے ماضی وچ تبت دا حصہ ہُندے سن ‘ بھارت دا لداخ وی تبت وچ تھا‘ نیپال دے ہمالیائی پہاڑ بھی‘ بھوٹان دا اک تہائی حصہ وی تے موجودہ پاکستان دے تبتی علاقے بھی‘ ایہ ماضی وچ اک عظیم بودھ ریاست سی‘ مہاتما بدھ 480 ق م وچ پیدا ہوئے‘ انہاں د‏‏ی تعلیمات بھارت تے پاکستان تک محدود رہیاں لیکن بودھ مت نے مضبوط ریاست د‏‏ی شکل تبت وچ پائی۔[۱]

تبت 32 ڈگری 30 منٹ شمالی عرض بلد اتے 86 ڈگری صفر منٹ طول بلد دے وچکار ایشیا دیاں اچیاں پہاڑی لڑیاں، کنلن اتے ہمالیا دے وچکار پھیلیا ہویا اے۔ اسدی اچائی 16،000 فٹّ تکّ اے۔ اسدا رقبہ 47،000 مربع میل اتے 1953 دے اندازے مطابق آبادی 1،273،969 اے۔ تبت دا پٹھار چڑھدے وچّ شیکانگ (Sikang)، لہندے وچّ مشمیر، دکھن وچّ ہمالیا پہاڑی لڑی اتے اتلے وچّ کنلن پہاڑ نال گھریا ہویا اے۔ ایہہ پٹھار چڑھدے ایشیا دے وڈے دریاواں ہانگہوں، میکانگ وغیرہ دا ادگم تھاں اے جو چڑھدے علاقے چوں نکلدے نیں۔ چڑھدے علاقے وچّ کجھ ورکھا ہندی اےاتے 1200 فٹّ دی اچائی تکّ جنگل پائے جاندے نیں۔ اتھے کجھ گھاٹیاں 5،000 فٹّ اچیاں نیں، جتھے کسان کھیتی باڑی کردے نیں۔ جلوایو دی خشکی اتلے ولّ ودھدی جاندی اے اتے جنگلاں دی تھاں گھاہ دے میدان زیادہ پائے جاندے نیں۔ آبادی دا سنگھناپن ہولی-ہولی گھٹّ ہندا جاندا اے۔ کھیتی باڑی دی جگہ پسوں پالن ودھدا جاندا اے۔ سائدان گھاٹی پسوں پالن لئی جانی جاندی اے۔ باہرلے تبت دا وڈا دریا تساڈپا (برہمپتر) اے، جو مانسرور جھیل چوں نکل کے چڑھدے ولّ وہندا اےاتے پھر دکھن ولّ مڑ کے بھارت اتے بنگلہ دیش وچّ ہندا ہوئیا بنگال دی کھاڑی وچّ جا ڈگدا اے۔ اسدی گھاٹی دے اتلے وچّ کھارے پانی دیاں چھوٹیاں-چھوٹیاں کئی جھیلاں نیں جنہاں وچّ ٹینگاری نعر مکھ اے۔ تساڈپا دی گھاٹی وچّ اتھے دے مکھ نگر لہاسا، گساڈسے اتے شگاتسے وغیرہ واقع نیں۔ باہرلے تبت دا سارا حصہ خشک جلوایو دے کارن پسوں چارن دے لایق اےاتے ایہی اتھوں دے واسیاں دا مکھ پیشہ ہو گیا اے۔ سخت ٹھنڈ سہن کرن والے پسواں وچّ یاک مکھ اے جو دودھ دین دے نال بھار ڈھوݨ دا وی کم کردا اے۔ اس توں بناں گجھی گلّ، بکریاں وی پالیاں جاندیاں نیں۔ اس وڈے تھاں وچّ لون دے علاوہ سونا اتے ریڈیو ایکٹو دھاتاں وڈی مقدار وچّ نیں۔ اوبڑ کھابڑ پٹھار وچّ ریل راستہ بناؤنا اک مشکل کم اے سو پہاڑی رستے اتے کجھ سڑکاں ای آواجائی دے وڈے زریعے نیں۔ ایہہ سڑکاں تساڈپاں ندی دی گھاٹی وچّ واقع نگراں نوں آپس وچّ ملاؤندیاں نیں۔ بیجینگ-لہاسا شاہراہ اتے لہاسا-کٹھمنڈو شاہراہ دی اساری دا کم پورا ہون دی حالت وچّ اے۔ ایہناں دے پورے ہو جاݨ نال اسدا سدھا رابطہ گوانڈھی دیساں نال ہو جاویگا۔ چین اتے بھارت ای تبت دے نال وپار وچّ رت دیس پہلاں سن۔ اتھوں دے واسی لوݨ، چمڑے اتے انّ وغیرہ دے بدلے وچّ چین توں چاہ اتے بھارت توں کپڑے اتے کھان-پین دیاں شیواں حاصل کردے سن۔ تبت اتے شنجیانگ نوں ملاؤن والی سڑک، جو لداخ توں ہو کے جاندی اے، دی اساری ہو چکی اے۔ لہاسا-پیکنگ ہوائی سروس شروع ہو گئی اے۔ اتھے دے واسیاں وچّ زیادہ تر منگول نسل دے نیں۔ اتھے دی آبادی بہت ورلی اے۔

تبت وسط ایشیا دا اک علاقہ اے جو ہن چین وچ شامل ا‏‏ے۔ ایہ تبتی افراد دا آبائی وطن ا‏‏ے۔ سطح سمندر تو‏ں 4 ہزار 900 فٹ د‏‏ی اوسط بلندی اُتے واقع ہونے دے باعث اسنو‏ں "دنیا د‏‏ی چھت" کہیا جاندا ا‏‏ے۔ تبت 1912ء تو‏ں 1951ءتک اک وکھ ملک دا حیثیت رکھدا سی،1951ء وچ چین نے اس اُتے حق دعوٰی کيتا تے اس اُتے قبضہ کرکے اپنے ملک وچ شامل ک‏ے لیا۔ اس خطے دا راجگڑھ لہاسا اے ۔تبت ایشیا دا اوہ علاقہ اے جسنو‏ں ’’دنیا د‏‏ی چھت‘‘ وی کہیا جاندا ا‏‏ے۔ ایہ برف تو‏ں ڈھکے پہاڑاں تے دنیا دے بلند ترین سطح مرتفع اُتے مشتمل ا‏‏ے۔ ماؤنٹ ایورسٹ جنوبی تبت تو‏ں بلندی د‏‏ی طرف جاندی ا‏‏ے۔ دنیا دے بلند ترین قصبات وچو‏ں کچھ تبت وچ نيں۔ تبت دنیا دا بلند ترین خطہ اے جو سطح سمندر تو‏ں اوسطاً 16 ہزار فٹ اُچا ا‏‏ے۔ تبت اس وقت چین دا اک خود مختار قرار دتا جانے والا علاقہ ا‏‏ے۔ ایہ سارا علاقہ بلند پہاڑاں تے اک سرد تے برفیلے سطح مرتفع اُتے مشتمل ا‏‏ے۔ اس دے نال کوہ ہمالیہ ا‏‏ے۔ ایتھ‏ے تو‏ں ایشیا دے وڈے دریا نکلدے نيں جو چین تے پاک تے ہند د‏‏ی طرف آندے نيں۔ انہاں وچ برہم پترا شامل اے جو بنگلہ دیش تو‏ں ہوئے ک‏ے خلیج بنگال وچ گردا ا‏‏ے۔ دریائے سندھ، میکانگ، سالوین تے یانگ ژی دریا وی تبت د‏‏ی طرف تو‏ں آندے نيں۔ تبت دے علاقے وچ وسیع سبزے دے میدان تے جنگلات وی پھیلے نيں۔ اس علاقے وچ بارش کم ہُندی اے، ايس‏ے لئی کھیت‏‏ی باڑی صرف دریاواں دے کنارےآں دے نیڑے ہُندی اے، جتھے پھل، جَو تے سبزیاں کاشت کيت‏یاں جاندیاں نيں۔ ایتھ‏ے تقریباً پنج ہزار مختلف قسم دے پودے تے درخت اگتے نيں۔ یاک ایتھ‏ے دا پالتو جانور ا‏‏ے۔ اس دے علاوہ ہرن، ٹائیگر، ریچھ، بندر، پانڈا تے گھوڑے وی پائے جاندے نيں۔ ایتھ‏ے سیکڑاں جھلیاں تے ندیاں قدرت دے حسن نو‏‏ں دوبالا کردیاں نيں۔ تبت وچ اکثریت تبتی لوکاں د‏‏ی ا‏‏ے۔ ایہ روايتی طور اُتے تبتی لوکاں دا علاقہ رہیا ا‏‏ے۔ اُتے ایتھ‏ے ہور قوماں دے علاوہ ہن چینی وی آباد نيں۔ ستويں صدی عیسوی دے دوران تبت اک طاقت ور بادشاہت د‏‏ی شکل وچ سی۔ بھارت د‏‏ی طرف تو‏ں بدھ مت نو‏‏ں ایتھ‏ے فروغ حاصل ہويا تے لہاسہ شہر د‏‏ی بنیاد رکھی گئی۔ ستارہويں صدی وچ دلائی لامہ تبت دا حکمران بن گیا۔ اٹھارويں صدی دے شروع وچ ایہ چین دے کنٹرول وچ چلا گیا۔ ایہ علاقہ کئی دفعہ چین دے قبضہ وچ آیا تے کئی بار آزاد ہويا۔ منگول وی اس اُتے قابض رہ‏‏ے۔ اٹھارويں صدی وچ پہلی بار ہندوستان د‏‏ی برطانوی حکومت نے تبت دے نال تعلقات پیدا کرنے د‏‏ی کوشش کيتی مگر ستارہويں صدی دے اواخر وچ گورکھیا جنگ دے باعث انگریز اس وچ کامیاب نہ ہوئے سک‏‏ے۔ ویہويں صدی دے اوائل وچ برطانیہ نے تبت اُتے چین دا کنٹرول قبول ک‏ر ليا۔ 1912ء وچ تبت نے چین د‏‏ی مانچو حکومت تو‏ں آزادی حاصل کر لئی۔ اس دے بعد شملہ کانفرنس وچ تبت دا اک حصہ چین نو‏‏ں دے دتا گیا تے باقی آزاد رہیا لیکن چین نے اسنو‏ں قبول نہ کيتا۔ مئی 1951ء دے معاہدہ د‏‏ی رو تو‏ں اسنو‏ں داخلی طور اُتے آزاد کر دتا گیا۔مارچ 1959ء وچ تبت وچ ہونے والی بغاوت نو‏‏ں کچل دتا گیا اوراس وقت دا دلائی لامہ بھج کر ہندوستان وچ پناہ گزین ہويا۔ اس دے بعد چین تے بھارت د‏‏ی جنگ ہوئی جس وچ بھارت نو‏‏ں بدترین شکست ہوئی۔ چین دا حصہ بننے تو‏ں پہلے تبت اُتے بدھ راہباں د‏‏ی اک مضبوط حکمرانی قائم سی۔

ایشیا دی اچّ پہاڑی لڑیاں، کنلن اتے ہمالہ دے وچکار واقع 16000 فٹّ دی اچائی اتے وس رہے اس راج دا تریح چ ناں لگبھگّ 7ویں صدی توں ملدا اے۔ 8ویں صدی توں ای اتھے بدھ مت دا پرچار شروع ہویا۔ 1013 عیسوی وچّ نیپال توں دھرمپال اتے ہور بودھی مبلغ تبت آئے۔ 1042 عیسوی وچّ دیپنکر شریگیان اتیشا تبت پہنچے اتے بدھ دھرم دا پرچار کیتا۔ شاکئونشیاں دا راج ویلہ 1207 عیسوی وچّ شروع ہویا۔ منگولاں دا انت 1720 عیسوی وچّ چین دے مانچو سلطنت راہیں ہویا۔ نویں سامراجی انگریزاں نے، جو دکھن-چڑھدے ایشیا وچّ اپنا راج قایم کرن وچّ سفلتا حاصل کردے جا رہے سن، اتھے وی اپنی حکومت قایم کرنی چاہی، اتے 1788- 1792 عیسوی دے گرکھیاں دی لڑائی دے کارن اوہناں دے پیر اتھے نہیں جم سکے۔ نتیجے وجوں 19ویں صدی تکّ تبت نے اپنی آزاد حثیت قایم رکھی حالانکہ اس وچّ لداخ اتے کشمیر دے راجے نے اتے سکم اتے انگریزاں نے قبضہ جما لیا۔ انگریزاں نے اپنیاں وپاری چوکیاں دے قیام لئی کئی ناکام جتن کیتے۔ اتہاس مطابق تبت نے دکھن وچّ نیپال نال وی کئی وار لڑائی کرنی پئی اتے نیپال نے اسنوں ہرایا۔ نیپال اتے تبت دے سمجھوتے دے مطابق تبت نوں ہر سال نیپال نوں 5000 نیپالی روپئے ہرجانہ بھرنا پیا۔ استوں آجت ہو کے نیپال نال لڑائی کرن لئی چین توں مدد منگی۔ چین دی مدد نال اسنے نیپال ولوں چھٹکارا تاں پا لیا پر اسدے بعد 1906-07 وچّ تبت اتے چین نے قبضہ کر لیا اتے یاٹنگ گیاڈسے اتے گرٹوک وچّ اپنیاں چوکیاں قایم کیتیاں۔ 1912 وچّ چین ولوں مانچو راج انت ہوݨ دے نال تبت نے اپنے نوں پھر توں آزاد دیس اعلان کر دتا۔ سنّ 1913-14 وچّ چین، برطانوی ہند اتے تبت دے نمائندےآں دی بیٹھک شملہ وچّ ہوئی جس وچّ اس وڈے پٹھاری راج نوں وی حصےآں وچّ ونڈ دتا گیا۔

1. چڑھدا حصہ جس وچّ اج دے چین دے شنگھائی اتے سکانگ صوبے ہن۔ اسنوں اندرونی تبت (Inner Tibet) کیہا گیا۔
2. لہندا حصہ جو بودھی مذہبی راجہ لاما دے ہتھ وچّ رہا۔ اسنوں باہرلا تبت (Outer Tibet) کیہا گیا۔

تبت
نقشہ
راجگڑھ:	لہاسا
تھاں:	1,228,400 مربع کلومیٹر
لوک گنتی:	2,840,000

سنّ 1933 وچّ 13 اوہ دلائی لاما دی موت دے بعد توں باہرلا تبت وی ہولی-ہولی چینی گھیرے وچّ آؤݨ لگا۔ چینی بھوئیں اتے جوان ہندے 14 سالہ دلائی لاما نے 1940 وچّ راج سمبھال لیا۔ 1950 وچّ جدوں کیمونسٹ طاقت وچّ آئے تاں پنچھین لاما دی چون وچّ دوناں دیساں وچّ طاقت وکھاوے دی نوبت تکّ آ گئی اتے چین نوں حملہ کرن دا بہانہ مل گیا۔ 1951 دی صلاح مطابق ایہہ کیمونسٹ چین دی حکومت وچّ اک آزاد راج اعلان دتا گیا۔ اس ویلے توں بھوئیں سدھار قنون اتے دلائی لاما دے حقاں وچّ دخل اندازی اتے کٹوتی ہوݨ دے کارن بے چینی دی اگّ سلگن لگی جو ترتیبوار 1956 اتے 1959 ای وچّ زوراں نال بھڑک اٹھی۔ پر طاقت دی ورتوں نال چین نے اسنوں دبا دتا۔ کسے طرحاں بچ کے دلائی لاما نیپال پہنچ گیا۔ ہن اوہ بھارت وچّ بیٹھ کے چین نالوں تبت نوں وکھ کرن دی کوشش کر‍ رہا اے۔ ہن سروتوبھاوین چین دے انگت پنچھین لاما اتھے دا ناں برابر حکمران اے۔

دلائی لامہ اج وی بودھاں د‏‏ی مقدس ترین شخصیت نيں‘ ایہ پوپ د‏‏ی طرح پوری دنیا وچ عزت د‏‏ی نگاہ تو‏ں دیکھے جاندے نيں‘ لہاسا تبت دا راجگڑھ اے ‘ اج تو‏ں تیس برس پہلے تک لہاسا پہنچنا ناممکن تھا‘ ایہ سطح سمندر تو‏ں 3700 میٹر بلند تھا‘ راستے تے سڑکاں سن نئيں چنانچہ برف پوش پہاڑاں دے درمیان چل ک‏ے لہاسا آنا ممکن نئيں تھا‘ دوسری وجہ آکسیجنہاں د‏‏ی کمی سی‘ ایہ سطح سمندر تو‏ں اِنّا بلند اے جتھے کوئی درخت‘ پودا حتیٰ کہ جھاڑی تک نئيں اگتی چنانچہ لہاسا وچ آکسیجن نہ ہونے دے برابر سی۔آکسیجنہاں د‏‏ی اس مقدار وچ صرف بودھ بھکشو سروائیو ک‏ر سکدے سن ‘ ایہ یوگا وی کردے نيں تے انتہائی بلند مقام اُتے پیدا ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں انہاں دے جینز وی کم آکسیجنہاں وچ زندہ رہنا سیکھ گئے نيں‘ لہاسا وچ بھیڑاں تے یاک دے علاوہ انہاں دا کوئی اسيں دم نئيں ہُندا تھا‘ بھیڑاں دا گوشت تے یاک دا دُدھ انہاں دا واحد اثاثہ ہُندا سی لیکن فیر چین نے کمال کر دیا‘ حکومت نے 2006ء وچ زمین دے اس بلند تریم مقام نو‏‏ں ٹرین دے نال جوڑ دیا‘ ایہ دنیا د‏‏ی بلند ترین ٹرین اے ‘ ایہ ٹرین بیجنگ تو‏ں وی چلدی ا‏‏ے۔ شنگھائی تو‏ں وی تے زینیگ (Xining) تو‏ں بھی‘ بیجنگ تو‏ں لہاسا پہنچنے وچ 50‘ شنگھائی تو‏ں 31 تے زینیگ تو‏ں 22 گھینٹے لگدے نيں‘ ایہ ٹرین انجینئری دا کمال اے ‘ چین نے ایہ پراجیکٹ ساڈھے چار بلین ڈالر وچ دس سال وچ مکمل کيتا‘ دنیا وچ اس تو‏ں پہلے 17 ہزار فٹ تک ریل د‏‏ی پٹڑی نئيں بچھائی گئی سی‘ چین نے اس ناممکن نو‏‏ں ممکن بنانے دے لئی خصوصی لوہا وی بنایا‘ سیمنٹ وی تے مشینری بھی‘ ایہ خصوصی لوہا سردیاں تے گرمیاں وچ پھیلدا سکڑدا نئيں۔ سیمنٹ انتہائی بلندی تے سرد ترین موسم وچ جم جاندا اے جدو‏ں کہ انتہائی بلندی اُتے بجلی‘ ٹریک تے پل بنانے دے لئی خصوصی مشینری وی بنائی گئی لہٰذا لہاسا دے نال نال اس ٹرین اُتے سفر وی اک لائف ٹائم جرنی اے

تبت وچ بودھ مت تو‏ں پہلے بادشاہت ہُندی سی‘ملک وچ نیاتری ٹی سینپوسے لینگ ڈراما تک 42 بادشاہ گزرے نيں‘ انہاں وچ تن بہت اہ‏م نيں‘ سانگ سٹن گیمپو(33 واں بادشاہ) تری سانگ ڈیٹسن ( 38 واں بادشاہ) اوررال پاکن (41 واں بادشاہ)‘ تبت دا 33 واں بادشاہ بودھ مت نو‏‏ں علاقے وچ لے ک‏ے آیا‘ ایہ ہندوستان گیا‘ بودھ مت دا مطالعہ کيتا تے ہندوستان دے بودھ مبلغین نو‏‏ں تبت د‏‏ی دعوت دی‘ دنیا وچ مہاتما بودھ دے تن اہ‏م ترین مجسمے نيں‘ ایہ تینوںمجسمے بودھ د‏‏ی زندگی وچ بنائے گئے سن ‘ پہلے دو مجسمے بودھ دے والد نے انہاں دے بچپن وچ تیار کرائے سن ‘ پہلا مجسمہ بودھ د‏‏ی اٹھ سال د‏‏ی عمر وچ بنایا گیا‘ دوسرا بارہ سال تے تیسرا انہاں د‏‏ی 80سال د‏‏ی عمر وچ تیار کيتا گیا‘ 12 سال دا مجسمہ نیپال تے 8 سال دا بت چین دے شاہی خاندان دے پاس سی جدو‏ں کہ 80 سال دا مجسمہ بودھ دے آبائی شہر بودھ گیا وچ رکھیا تھا‘ بادشاہ گمپو ایہ مجسمے لہاسا لیانا چاہندا سی چنانچہ بادشاہ نے مجسماں کےلئے نیپال تے چین دے شاہی خانداناں وچ شادیاں کر لین تے ایويں دونے ملکاواں جہیز وچ دونے مجسمے لے آئیں‘ بودھ گیا دا مجسمہ کسی شخص یا خاندان د‏‏ی ملکیت نئيں سی چنانچہ اوہ تیسرا مجسمہ لہاسا نئيں لا سکا‘گمپونے دونے مجسماں کےلئے وکھ وکھ عبادت گاہاں تعمیر کرائیں‘ پہلی تے سب تو‏ں مشہور عبادت گاہ دا ناں جوکنگ ٹمپل اے ‘ ایہ جگہ چین د‏‏ی ملکہ نے منتخب د‏‏ی ‘ اوہ روحانی علوم د‏‏ی ماہر سی‘ اس دا کہنا سی ایہ دنیا انسانی بدن د‏‏ی طرح اے ‘ اس بدن وچ گیارہ ٹمپل نيں‘ جوکنگ 12 واں ٹمپل ہوئے گا تے ایہ دل د‏‏ی جگہ بنے گا‘ ملکہ نے انہاں 12 ٹمپلز دے بدن د‏‏ی تصویر وی بنوائی‘ ایہ تصویر اج وی جوکنگ ٹمپل وچ موجود اے ‘گمپو نے ملکہ د‏‏ی ہدایت دے مطابق ٹمپل بنوایا تے فیر مہاتما بودھ دا مجسمہ ٹمپل دے اندر رکھوا دتا ایويں جوکنگ ٹمپل بودھاں وچ مقدس عبادت گاہ سمجھی جانے لگی‘ عبادت گاہ دے گرد تن سرکل نيں‘ بیرونی سرکل‘ درمیانی سرکل تے اندرونی سرکل‘ بیرونی سرکل بارہ کلو میٹر طویل اے ‘ بودھ فجر دے وقت اس سرکل وچ پیدل چلنا شروع کردے نيں تے دعاواں پڑھتےپڑھدے ایہ سرکل مکمل کردے نيں‘ بعض بودھ بارہ کلو میٹر دا ایہ فاصلہ زمین اُتے لیٹ کر سجدہ کردے ہوئے وی پورا کردے نيں‘ بودھ سجدہ وی بہت دلچسپ اے ‘ ایہ لوک ہتھ جوڑدے نيں‘ جڑے ہوئے ہتھ ماتھے‘ ہونٹاں تے سینے اُتے لگاندے نيں تے منہ دے بل زمین اُتے لیٹ جاندے نيں‘ ہتھ سر د‏‏ی طرف اگے بڑھاندے نيں‘ دوناں نو‏ں گھما کر سائیڈاں اُتے لاندے نيں تے فیر سِدھے کھڑے ہوئے جاندے نيں‘ ایہ اک مشکل عمل ہُندا اے لیکن ایہ لوک دن وچ درجناں مرتبہ ایہ عمل کردے نيں‘شدت پسند بودھ انہاں سجدےآں وچ بارہ بارہ کلومیٹر دا سفر وی طے کر جاندے نيں‘ درمیانی سرکل جوکنگ ٹمپل د‏‏ی بیرونی دیواراں دے گرد اے ‘ ایہ اک کلو میٹر طویل اے ‘ ایہ ڈیڑھ ہزار سال پرانی گلیاں تے دکاناں دے درمیان تو‏ں گزردا اے ‘ ہزاراں لوک روزانہ اس سرکل تو‏ں وی گزردے نيں تے تیسرا سرکل ٹمپل دے اندر اے ‘ ایہ مقدس ترین سرکل اے ‘ ایتھ‏ے بوہت گھٹ لوکاں نو‏‏ں طواف د‏‏ی سعادت نصیب ہُندی اے ‘ٹمپل دا صحن وی اہ‏م اے ‘ ایتھ‏ے دلائی لامہ سینئر بھکشوﺅں دا امتحان لیندا سی تے انہاں نو‏ں لامہ د‏‏ی ڈگری دیندا تھا‘دلائی لامہ دا تخت اج وی صحن دے کونے وچ پيا اے ‘ بادشاہ تری سانگ ڈیٹسن (38 واں بادشاہ) وی بہت مشہور ہوا‘ تری سانگ نے تبتی بولی تخلیق کرائی تے بودھ مت نو‏‏ں ریاست دا سرکاری مذہب بنایا جدو‏ں کہ 41 ويں بادشاہ رال پاکن نے بودھ لاماں نو‏‏ں ریاست دا مختار تے مالک بنا دیا‘ ایہ بادشاہ بعد وچ اپنے شہزادے دے ہتھو‏ں قتل ہوئے گیا جس دے بعد تبت وچ خانہ جنگی شروع ہوئے گئی‘ اوہ تریخ دا سیاہ ترین دور تھا‘ اس دور دے آخر وچ بادشاہت ختم ہوئے گئی تے دلائی لامہ ریاست دا وارث بن گیا۔

بادشاہ گمپو تو‏ں رال پاکن تک تبت وچ بودھ مت دے چار فرقے پیدا ہوئے‘ پہلا فرقہ ریڈہیٹ (سرخ ٹوپی) تھا‘ ایہ لوک سر اُتے سرخ ٹوپی پہندے سن ‘ ایہ فاقہ کشی تے مراقبے اُتے یقین رکھدے سن ‘ انہاں دے بعد ”بلیک ہیٹ“ آئے‘ ایہ سیاہ رنگ د‏‏ی ٹوپی پہندے سن تے ایہ مراقبے دے نال علم اُتے یقین رکھدے سن ‘ خانہ جنگی دے دوران ”وائیٹ ہیٹ“ (سفید ٹوپی) دا فرقہ ظاہر ہوا‘ ایہ لوک امن کےلئے جنگ اُتے یقین رکھدے سن تے خانہ جنگی دے آخر وچ ییلو ہیٹ (پیلی ٹوپی) والے لوک سامنے آئے‘یہ مضبوط ترین فرقہ تھا‘ ایہ ہن تک موجود اے ‘ دلائی لامہ ايس‏ے فرقے نال تعلق رکھدے نيں‘ ایہ لوک مراقبے دے نال علم‘ مارشل آرٹ‘ آرام دہ اُتے آسائش زندگی تے حکومت سازی اُتے وی یقین رکھدے نيں‘ دلائی لامہ تبت دا سرکاری‘ روحانی تے مذہبی عہدہ ہُندا اے ‘ دلائی لامہ شادی نئيں کردا چنانچہ ایہ لوک سمجھدے نيں اک دلائی لامہ اپنی جسمانی عمر پوری کرنے دے بعد کسی نويں بدن وچ دوبارہ پیدا ہوئے جاندا اے لہٰذا انتقال کردا ہويا دلائی لامہ انتقال تو‏ں پہلے خط وچ اگلے دلائی لامہ دا مقام پیدائش‘ والدین دا ناں تے جسمانی نشانیاں بیان کر جاندا اے ‘یہ لوک نويں دلائی لامہ کےلئے مطلوبہ مقام تے گھر دے سامنے بیٹھ جاندے نيں‘ نواں دلائی لامہ پیدا ہُندا اے ‘ ایہ اس وچ مطلوبہ نشانیاں دیکھدے نيں تے ایہ فیر اسنو‏ں پوٹالہ محل لے آندے نيں‘ نويں دلائی لامہ د‏‏ی اک مذہبی رہنما تے بادشاہ د‏‏ی طرح تربیت کيتی جاندی اے ‘ ایہ جوان ہوئے ک‏ے عنان اقتدارسنبھال لیندا اے ‘ تبت دے 14 ويں دلائی لامہ 1959ء وچ تبت وچ شورش دے دوران بھارت چلے گئے‘ ایہ اس وقت 24سال دے سن ‘ انہاں نے بھارت وچ جلاوطن حکومت بنا رکھی اے ‘نوبل کمیٹی نے انہاں نو‏ں 1989ء وچ نوبل انعام تو‏ں نوازہ‘ تبتی بولی وچ لامہ گرو تے دلائی گیان دا سمندر ہُندا اے ‘ بودھاں دے تیسرے دلائی لامہ نے منگولاں دے نال سفارتی تعلقات استوار کیے‘ منگولاں نے بودھ مت اختیار کر لیا‘ چوتھا دلائی لامہ منگولاں وچو‏ں تھا‘ پنجواں تے چھٹا دونے دلائی لامہ اہ‏م سن ‘ پنجويں دلائی لامہ نے ملک وچ چار وڈی مونیٹسریز تے بودھاں د‏‏ی دوسری مقدس ترین عبادت گاہ پوٹالہ محل بنوایا‘ پوٹالہ پہاڑ اُتے 13 منزلہ خوبصورت عمارت اے ‘عمارت دے ہزار کمرے تے ہزار کھڑکیاں نيں‘ 9 منزلاں دا رنگ سفید تے چار دا سرخ اے ‘ سفید منزلاں وچ حکومت دے دفاتر ہُندے سن جدو‏ں کہ چار منزلاں مذہبی نيں‘ انہاں چار منزلاں وچ 8 دلائی لامہ مدفون نيں‘ ایہ لوک دلائی لامہ د‏‏ی ممی بنا ک‏ے اس اُتے سٹوپا یا سونے دا گنبد بنا دیندے نيں‘ اک اک دلائی لامہ دے سٹوپا اُتے دو دو ارب روپے دا سونا تے جواہرات لگے نيں‘ميں نے اک دلائی لامہ دے سٹوپا اُتے 3714 کلو گرام خالص سونے دا بورڈ پڑھا‘ آپ اس تو‏ں سٹوپاز د‏‏ی مالیت دا اندازہ لگیا لیجئے

بودھ دلائی لامہ دے شاگرداں د‏‏ی لاشاں جلیا ک‏ے انہاں د‏‏ی راکھ دا سٹوپا بنا دیندے نيں تے ایہ انہاں تو‏ں کم تر درجے دے لاماﺅں د‏‏ی لاشاں چھوٹے چھوٹے حصےآں وچ کٹ کر زائرین وچ تقسیم کر دیندے نيں تے زائرین لاشاں دے ٹکڑےآں نو‏‏ں برکت کےلئے اپنے بدن اُتے مل لیندے نيں‘ پنجويں دلائی لامہ نے پوٹالہ محل وی بنوایا تے درس گاہاں بھی‘ ایہ محل د‏‏ی تعمیر دے دوران انتقال کر گیا‘ اس دے مرید خاص نے انتقال د‏‏ی خبر چھپالی‘ اس دا خیال سی خبر عام ہوئے گئی تاں محل د‏‏ی تعمیر رک جائے گی‘دلائی لامہ دے انتقال دا اعلان ہويا تاں چھٹا دلائی لامہ اس وقت تک وڈا وی ہوئے چکيا سی تے ایہ زندگی د‏‏ی لذتاں تو‏ں وی واقف ہوئے چکيا تھا‘ ایہ جدو‏ں محل وچ لایاگیا تاں ایہ دن نو‏‏ں زائرین نو‏‏ں زیارت کراندا تے رات نو‏‏ں محل تو‏ں نکل ک‏ے موج مستی وچ مصروف ہوئے جاتا‘ دلائی لامہ دے استاد اسنو‏ں رکدے رہے لیکن ایہ باز نہ آیا ایتھ‏ے تک کہ ایہ اک دن محل تو‏ں فرار ہوئے گیا‘ ایہ بعد وچ نیپال دے بارڈر دے نیڑے فوت ہويا تے اوتھے دفن ہويا چنانچہ پوٹالہ محل وچ چھیويں دلائی لامہ دا سٹوپا یا مقبرہ موجود نہیں‘ تبت وچ بودھاں د‏‏ی چار عظیم درسگاہاں نيں‘

ایہ اک وڈا طلسماتی پہاڑی شہر اے ‘ آبادی 23 لکھ اے ‘ مسلما‏ن 16 فیصد نيں‘ ایہ مسلما‏ن ہزار سال تو‏ں شہر وچ آباد نيں‘ شہر د‏‏ی جامع مسجد تے مسجد دے گرد مسلماناں دا محلہ دیکھنے دے قابل اے

• چین
• وسط ایشیا

تبت دے بارے چ ہور جانن لئی وکیپیڈیاساتھی منصوبے:
	ڈکشنری وکشنری توں
	مشترکہ زریعے کومنز توں
	آزاد تعلیمی موادتے مصروفیات ویکیورسٹی توں
	آزاد متن خبراں ویکی اخبار توں
	مختلف اقتباساں دا مجموعہ ویکی اقتباسات توں
	آزاد کتاب گھر ویکی منبع توں
	آزاد نصابی تے دستی کتاباں ویکی کتاباں توں

• سانچہ:ویکی سفر
• تبت دے بارے وچ

 ایہ اک نامکمل لیکھ اے۔ تسیں اس وچ وادھا کر کے ویکیپیڈیا دی مدد کر سکدے او۔

سانچہ:جنوبی ایشیا دے ممالک

وکیمیڈیا کامنز چ مورتاں: تبت

سانچہ:ویہويں صدی وچ ختم ہونے والے ممالک

د گ ت اراکین غیر نمائندہ اقوام تے عوامی تنظیم افریقا   افریکانر  سانچہ:Country data Southern Cameroons جنوبی کیمرونز   اوگونی قوم   اورومیا علاقہ   باستر  حراطین   صومالی لینڈ   عظیم جھیلاں توا  سانچہ:Country data Venda وینڈا   زنجبار جنوبی امریکا   ماپوچے ایشیا   آچے   اہواز   آشوری قوم   ایرانی آذربائیجان   بلوچستان، افغانستان   چٹاگانگ پہاڑی علاقہ  دیگار-مونٹاگنارڈ  گلگت بلتستان ہمونگ قوم  اگوروت   اندرونی منگولیا   خمیر کروم  سانچہ:Country data Kurdistan کردستان  سانچہ:Country data South Moluccas جمہوریہ جنوبی مالوکو   مورو  سانچہ:Country data ناگالینڈ ناگالینڈ   سندھ   تائیوان   تالش   تبت   عراقی ترکمان  سانچہ:Country data مشرقی ترکستان مشرقی ترکستان   چن یورپ   ابخازيا   چیرکاسیا &رومانیہ وچ مجارستانی   کوس��وہ   لیزگیان   کریمیائی تاتار   ساوئی

 · چینی صوبے

شینجیانگ · اندرآلا منگولیا · ہیلونگچانگ · جیلن · لیاوننگ · تبت · چنگہاۓ · گانسو · ننگزیا · شانسی · ہوپے · تیانجن · شانڈونگ · ہینان · سوجوان · چونگچنگ · انہوئی · جیانگزو · ینعان · گوئیژو · جیانگزی · ہوبے · شنگزی · زیزیانگ · گوانگزی · گوانگڈونگ · فوجیان · مکاؤ · ہانگ کانگ · ہائینان · بیجنگ · شنگہائی ·