Encyklopedia Muzyczna PWM/Różycki Ludomir

[361]Różycki
2. Ludomir Aleksander, *18 IX 1883 Warszawa, †1 I 1953 Katowice, pol. kompozytor, dyrygent i pedagog, syn Aleksandra. Wychowany w domu o bogatych tradycjach muz., w którym bywali m.in. I.J. Paderewski, A. Michałowski i S. Barcewicz, studiował w Instytucie Muz. w Warszawie u A. Michałowskiego (fort.), G. Roguskiego i M. Biernackiego (teoria) oraz Z. Noskowskiego (komp.). Zadebiutował jako kompozytor scherzem symf. Stańczyk, wykonanym 26 II 1904 pod batutą E. Młynarskiego w Filharmonii Warsz. Wiosną tegoż r. ukończył Instytut Muz. ze złotym medalem za Balladę na fort. i ork. 1905–07 odbył studia w mistrzowskiej klasie komp. E. [362]Humperdincka w Akad. der Künste w Berlinie. 1905 wspólnie z K. Szymanowskim, G. Fitelbergiem i A. Szelutą założył Spółkę Nakładową Młodych Kompozytorów Pol. — ugrupowanie działające do 1912 na rzecz promocji nowej muzyki pol. za granicą. Lato 1905 spędził w Zakopanem, gdzie, zamieszkując w willi Witkiewiczów, zetknął się z M. Karłowiczem, S. Żeromskim, T. Micińskim i najwybitn. przedstawicielem młodopolskiej bohemy — S. Przybyszewskim. Podczas studiów berlińskich zapoznał się z dziełami R. Wagnera, R. Straussa i H. Wolffa, które wywarły znaczący wpływ na jego własną twórczość. Powstały wówczas poematy symf. Bolesław Śmiały i Pan Twardowski oraz szereg pieśni napisanych dla śpiewaczki Stefanii Mławskiej, którą L. R. poślubił 14 X 1905.
1907, odrzuciwszy propozycję objęcia stanowiska prof. konserwatorium w Oslo, L. R. przeniósł się do Lwowa, gdzie przez 4 lata pracował jako dyrygent opery i prof. klasy fort. [363]w konserwatorium. Z tego okresu pochodzą kolejne poematy symf.: Anhelli (wykonany 1910 we Lwowie w ramach uroczystości z okazji 100-lecia urodzin J. Słowackiego), Mona Lisa Gioconda, Warszawianka i Król Kofetua (nagr. 1912 na konkursie kompoz. z okazji 10-lecia Filharmonii Warsz.) oraz pierwsza opera L. R., Bolesław Śmiały, której premiera [364]11 II 1909 w Operze Lwowskiej uznana została za wielki sukces młodego kompozytora. 1912 L. R. zamieszkał na krótko w Warszawie, gdzie poświęcił się wyłącznie pracy kompoz. 26 X Teatr Wielki wystawił jego nową operę Meduza o tematyce fantast., osnutej — podobnie jak w poemacie Mona Lisa Gioconda — wokół postaci Leonarda da Vinci. 1913–18 L. R. ponownie przebywał w Berlinie, skąd odbywał liczne podróże koncert., m.in. do Włoch i Francji. Był to okres wyjątkowo intensywnej pracy twórczej, a zarazem wciąż rosnącej sławy kompozytora. Do ugruntowania pozycji R. na arenie międzynarod. przyczynił się jego koncert kompoz. 26 XII 1915 w Berlinie, na którym wykonano m.in. najnowsze utwory kam., Kwintet fortepianowy i Kwartet smyczkowy. 1913 L. R. poznał Pucciniego, przybyłego do Berlina na premierę swojej opery Dziewczyna z Zachodu; obaj kompozytorzy zamierzali wspólnie napisać utwór scen. według dramatu J. Żuławskiego Eros i Psyche, ale gdy Puccini odstąpił od tego projektu, L. R. sam napisał [365]operę, uznawaną do naszych czasów za jego najwybitniejsze dzieło. Po sukcesie prapremiery 10 III 1917 we Wrocławiu, Erosa i Psyche wystawiono w Mannheim, Bremie, Poznaniu i Stuttgarcie, zaś 20 III 1918 w Teatrze Wielkim w Warszawie.
1919 L. R. powrócił na stałe do Warszawy, gdzie przez krótki czas był dyrygentem w Teatrze Wielkim. Na tej scenie odbyły się premiery jego kolejnych dzieł cieszących się wielką popularnością; były to: balet Pan Twardowski (wystawiany regularnie od 1921, osiągnął w 1929 rekordową liczbę 300 przedstawień) oraz opery Casanova i Beatrix Cenci. 1937 L. R. otrzymał złoty medal rządu fr. za balet Apollo i dziewczyna, napisany dla nowo utworzonego Baletu Polskiego Arnolda Szyfmana i wykonany podczas Świat. Wystawy Sztuki i Techniki w Paryżu. Okres międzywojenny wypełniony był też działalnością public., organizacyjną i pedagogiczną. 1926 L. R. uczestniczył w założeniu Stowarzyszenia Kompozytorów Pol. (był jego pierwszym prezesem), 1930–32 wykładał w konserw. w Warszawie.
W czasie II wojny świat. L. R. brał udział w konspiracyjnych koncertach jako pianista i akompaniator. Z tego okresu pochodzą: poemat symf. Pietà, ballada Dzwony, II Koncert fortepianowy i Koncert skrzypcowy. Po klęsce powstania warszawskiego, w czasie którego [366]spłonęło wiele rękopisów nie wyd. utworów, L. R. schronił się w domu przyjaciela J. Targowskiego w Osieczanach niedaleko Krakowa. Po zakończeniu wojny zamieszkał w Katowicach, gdzie podjął pracę pedag. w PWSM; 1945–47 był dziekanem Wydz. Teorii, Kompozycji i Dyrygentury tej uczelni. Ostatnie lata życia spędził w otrzymanej od rządu w dożywotnie użytkowanie willi w Zachełmiu na Dolnym Śląsku, gdzie pracował nad rekonstrukcją partytur zniszczonych podczas wojny. Otrzymał wiele nagród i odznaczeń państw.: 1925 Krzyż Ofic. Orderu Polonia Restituta, 1937 Państw. Nagrodę Muz. za operę Eros i Psyche, 1946 Złoty Krzyż Zasługi, 1950 Order Sztandaru Pracy I klasy, 1951 Krzyż Komand. z Gwiazdą Polonia Restituta, 1952 nagr. państwową I st. za całokształt twórczości. Od XII 1951 był członkiem honorowym ZKP. W l. 1959–71 istniało w Katowicach Towarzystwo im. L. R., które podjęło działania związane z propagowaniem muz. kompozytora oraz dokumentacją jego życia i twórczości.