Zygmunt Moczyński

Zobacz też: Zygmunt Moczyński – działacz Polonii gdańskiej.

Zygmunt Moczyński

Data i miejsce urodzenia	23 lutego 1871 Bydgoszcz
Data i miejsce śmierci	17 września 1940 Palmiry
Zawód	kompozytor, dyrygent
Odznaczenia

Zygmunt Moczyński (ur. 23 lutego 1871 w Bydgoszczy, zm. 17 września 1940 w Palmirach) – pedagog muzyczny, kompozytor, dyrygent, przywódca pomorskiej organizacji konspiracyjnej Batalion Śmierci za Wolność w latach 1939–1940.

Urodził się 23 lutego 1871 roku w Bydgoszczy^[1]. Najmłodszy syn Marcina i Eleonory z Holsteinów^[2][3]. Jako dziecko grał na organach i śpiewał w chórze. Uczęszczał do Instytutu Muzycznego w Bydgoszczy, ale z powodu trudnej sytuacji finansowej nie ukończył nauki. Pierwsze kompozycje stworzył jako nastolatek. Kontynuował naukę w Rogoźnie (23 lutego 1893 roku zdał maturę^[3]) i Seminarium Nauczycielskim w Paradyżu (ob. Gościkowo), przygotowując się do pracy nauczyciela. Jako seminarzysta skomponował balladę „Król ślepiec”^[1].

Po zdaniu egzaminu został nauczycielem w Koźminie Wielkopolskim. Tam kierował polskim ruchem muzycznym, zwalczanym przez władze pruskie^[1]. Był zwolennikiem Narodowej Demokracji^[3]. Otrzymał skierowanie do Instytutu Nauki Kościelnej w Berlinie^[3]. Tam uzyskał dyplom dyrygenta, organisty oraz nauczyciela muzyki i śpiewu^[1][4].

Po odbyciu studiów w Berlinie otrzymał skierowanie do Seminarium Nauczycielskiego w Grudziądzu. Regencja w Kwidzynie zablokowała jednak skierowanie twierdząc, że ojciec i dziadek Maczyńskiego byli powstańcami, zaś jego żona Maria Goebel nie znała dobrze języka niemieckiego^[5]. Ostatecznie Moczyński podjął się pracy w Szczecinie^[6].

Po I wojnie światowej przyjechał do Polski^[6]. W latach 1919–1922 roku pracował w Państwowym Seminarium Nauczycielskim w Rogoźnie^[4]. Wówczas skomponował m.in: „Pieśń żołnierską”, „Koncert Jankiela”. W 1922 roku przeprowadził się do Torunia^[6]. Tam został wicedyrektorem Konserwatorium Muzycznego^[7]. W latach 1928–1939 był dyrektorem chóru „Dzwon”^[8]. Pracował w Polskim Radiu Pomorza i Kujaw^[9], był dyrygentem chóru „Cecylia”, organistą w kościele Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny, współpracował z Konfraternią Artystów w Toruniu^[8].

W Toruniu skomponował m.in.: „Hymn Pomorza”, „Straż nad Wisłą”^[3] „Bolesława Chrobrego”, „Pochód śpiewaków”, „Szarżę”, „Z twoich kości hetmanie” (na cześć Tadeusza Kościuszki), „Redutę Ordona”, „Kołowrotek”, „Krótkie kwartety smyczkowe”, „Trio kameralne”, „Poemat symfoniczny”, „Marsz żałobny”^[6], „W dalekim porcie”, „Dzwon okrętowy”^[10] oraz opracowania ludowe pieśni kujawskich i kaszubskich^[6]. W 1928 roku otrzymał Złoty Krzyż „Pro Ecclesia et Pontifice”. W 1934 roku został wicedyrektorem i profesorem Konserwatorium Muzycznego w Toruniu. W 1938 roku otrzymał Złoty Krzyż Zasługi^[6]. 12 grudnia 1938 roku w Dworze Artusa świętował 50-lecie pracy kompozytorskiej^[11].

Po ataku Niemiec na Polskę, we wrześniu 1939 roku przystąpił do Komendy Obrońców Polski oraz został liderem młodzieżowej organizacji Batalion Śmierci za Wolność^[7]. Prawdopodobnie za pośrednictwem Komendy utrzymywał kontakt z ruchem oporu w Warszawie^[12]. Jako lider Batalionu przestrzegał jej członków przed niepotrzebną brawurą^[13].

Po rozbiciu Batalionu przez gestapo 6 marca 1940 roku został aresztowany i osadzony w Forcie VIII^[14][13]. Początkowo był poszukiwany przez gestapo jako działacz gdańskiej Polonii i wielokrotny poseł do sejmu w Wolnym Mieście Gdańsk o tym samym imieniu i nazwisku^[13]. Więziony w celi numer 17. Prawdopodobnie dzielił ją z Józefem Falkowskim, bliskim współpracownikiem z Batalionu^[15]. Przesłuchiwany w siedzibie gestapo przy ul. Bydgoskiej, gdzie pytano go o kontakty z warszawską centralą podziemną. Według zachowanych relacji podczas tortur nie załamał się^[13]. Okoliczności śmierci nie są w pełni znane. Po przesłuchaniu i torturach został przekazany do dalszego śledztwa w Bydgoszczy, stamtąd prawdopodobnie 9 września przewieziony do Warszawy^[16][17]. Ostatnie tygodnie życia spędził na Pawiaku^[16]. Został rozstrzelany 17 września 1940 roku w Palmirach, wraz z kilkudziesięcioma innymi członkami Batalionu^[18]. Błędnie podaje się, że został zakatowany przez gestapo 17 kwietnia 1940 roku^[19]. Prawdopodobnie został pochowany na cmentarzu w Palmirach. Szczątku Moczyńskiego nie zostały zidentyfikowane podczas ekshumacji ciał ofiar przeprowadzonych przez Polski Czerwony Krzyż i Komisję Badań Zbrodni Niemieckich w Polsce^[20].

Jego pierwszą żoną była Maria Goebel^[21]. Małżeństwo zawarli 11 lutego 1896 roku. Mieli troje dzieci^[17]. Jego drugą żoną była Maria Moczyńska, z domu Ratajczak^[21][9]. Oboje mieszkali przy ul. Konopnickiej 15^[22].

Po II wojnie światowej imieniem i nazwiskiem Moczyńskiego mianowano ulice w Toruniu (na Chełmińskim Przedmieściu), Bydgoszczy (w Śródmieściu)^[4] oraz w Szczecinie^[6]. W 1946 roku toruński chór „Dzwon” przyjął nazwę „Chór Rzemieślniczy Dzwon im. Zygmunta Moczyńskiego”^[17]. 17 czerwca 1962 roku przy ul. Konopnickiej 15 odsłonięto tablicę pamiątkową na jego cześć. Tablicę wykonano z inicjatywy Polskiego Związku Chórów i Orkiestr^[23].

• Złoty Krzyż Zasługi (11 listopada 1936)^[24]
• Krzyż „Pro Ecclesia et Pontifice” (1928)

• Krzysztof Komorowski: Konspiracja pomorska 1939–1947. Leksykon. Gdańsk: Novus orbis, 1993. ISBN 83-85560-06-08.
• Stanisław Łoza: Czy wiesz kto to jest?. Wydawnictwo Głównej Księgarni Wojskowej, 1938. [dostęp 2023-05-02].
• Michał Ojczyk: Moczyński Zygmunt. W: Anna Zakrzewska, Elżbieta Zawacka (red.): Słownik Biograficzny Konspiracji Pomorskiej. Część 4. Toruń: Fundacja „Archiwum Pomorskie Armii Krajowej”, 1998. ISBN 83-905659-7-8.
• Kazimierz Przybyszewski, Anna Przybyszewska. Konserwatorium Muzyczne Pomorskiego Towarzystwa Muzycznego w Toruniu za dyrekcji Piotra Perkowskiego w latach 1936–1939. „Rocznik Toruński”. 38, 2011. 
• Lidia Smentek: Batalion Śmierci za Wolność: spadająca co sekundę kropla wody odświeża pamięć. Toruń: Polskie Wydawnictwo Reklamowe, 2021. ISBN 978-83-66256-08-8.
• Antoni Ziółkiewicz: Toruńskie pomniki. Pomniki, tablice, kamienie. Toruń: Wydawnictwo Urbański, 2009. ISBN 978-83-88219-32-0.

• Nuty utworów Zygmunta Moczyńskiego w serwisie fbc.pionier.net.pl
• Zdigitalizowana teczka Zygmunta Moczyńskiego pochodząca ze zbiorów Fundacji Generał Elżbiety Zawackiej w Toruniu