Zamek w Gnieźnie
 Zamek arcybiskupi w Gnieźnie około 1795 roku | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość | |
| Fundator | |
| Ukończenie budowy | |
| Ważniejsze przebudowy | |
| Zniszczono |
1724, 1831 |
Zamek arcybiskupi w Gnieźnie – nieistniejący współcześnie zamek zbudowany około 1518 roku w Gnieźnie, w pobliżu obecnego skrzyżowania ulic Jeziornej i Łaskiego.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Zamek został zbudowany nad jeziorem Jelonek około 1518 roku na polecenie prymasa Jana Łaskiego[1][2]. Był to teren częściowo już zniwelowanego wału dawnego trzeciego podgrodzia z lat około 950–1050[3]. Budowniczy Jan Wysocki, który na polecenie Łaskiego podjął się zadania wzniesienia zamku, jako zapłatę za swoją pracę otrzymał w dożywocie wieś Sławno[2]. Do śmierci prymasa zbudowano jedynie fundamenty i dom mieszkalny[4]. Budynek mieszkalny miał szerokość około 10 m i długość przekraczającą 30 m, wspierały go narożne skarpy i był usytuowany z południowego zachodu na północny wschód[1].
W 1617 roku pożar miasta zniszczył zabudowania zamku[5]. Po jego odbudowie przez prymasa Macieja Łubieńskiego opis obiektu zanotował ksiądz Stefan Damalewicz – wynika z niego, że była to budowla na planie czworoboku z dziedzińcem. W narożniku północno-wschodnim znajdowała się ośmioboczna baszta posiadająca wewnątrz wymiary około 7,2 x 8 metrów[5]. W 1724 roku zamek ponownie uległ pożarowi, a zniszczenia były na tyle duże, że planowano sprzedać cegłę pozyskaną z rozbiórki. Ostatnim arcybiskupem, który zamieszkiwał w tej budowli był prymas Adam Komorowski. W XVIII wieku prymasi rzadko odwiedzali Gniezno, rezydując na zamku w Łowiczu lub w pałacu prymasowskim w Warszawie, a i kapituła nie interesowała się utrzymaniem zamku w Gnieźnie. W 1813 roku lustracja stwierdziła, że obiekt znajdował się w ruinie. Rozebrano go w 1831 roku[2].
W latach 1936–1938 w miejscu zamku J. Kostrzewski, W. Hensel i W. Kočka prowadzili wykopaliska archeologiczne[1], jednocześnie obniżono teren o około 2 metry na polecenie biskupa Antoniego Laubitza[6]. W podziemiach budynku probostwa katedralnego przy ulicy Łaskiego 11 zachowały się fundamenty narożnej ośmiobocznej baszty, stojącej w północno-wschodnim narożniku zamku[1].
Według badań Czesława Sikorskiego w średniowieczu Gniezno nie posiadało murowanego zamku i do czasu budowy w XVI wieku zamku przez prymasa Jana Łaskiego arcybiskupi mieszkali w drewnianym dworze na północ od katedry i kościoła św. Jerzego[2], który powstał na miejscu grodu księcia Władysława Odonica z 1234 roku[2]. Rezydencja ta była odbudowana w 1314 roku, ale zniszczyli ją Krzyżacy podczas najazdu w 1331 roku[6]. Prymas Teodor Potocki zbudował w latach 1736–1738 istniejący do dzisiaj barokowy nowy Wikariat, w którym mieści się Muzeum Archidiecezjalne[2].
W latach 1991–1992 kolejne badania archeologiczne na posesjach przy ulicach Łaskiego 9, 11, 15 prowadzili K. Szurkowska i T. Sawicki, natomiast w 1996 roku T. Sawicki badał wnętrze baszty[3].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d Guerquin 1984 ↓, s. 153–154.
- ↑ a b c d e f Kajzer i in. 2022 ↓, s. 176.
- ↑ a b Tomala 2011 ↓, s. 181.
- ↑ Sikorski 1990 ↓, s. 248.
- ↑ a b Tomala 2011 ↓, s. 180.
- ↑ a b Tomala 2011 ↓, s. 179.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Bohdan Guerquin: Zamki w Polsce. Wyd. 2 pop. Warszawa: Wydawnictwo Arkady, 1984. ISBN 978-83-213-3239-0.
- Leszek Kajzer, Stanisław Kołodziejski, Jan Salm, Marek Gaworski: Leksykon zamków w Polsce. Wyd. 2. Warszawa: Wydawnictwo Arkady, 2022. ISBN 978-83-213-5213-8.
- Czesław Sikorski: Uwagi o gnieźnieńskim zamku arcybiskupim. W: Gniezno. Studia i materiały historyczne. T. 3. Warszawa–Poznań: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1990, s. 247–266. ISBN 83-01-09486-9.
- Janusz Tomala: Murowana architektura romańska i gotycka w Wielkopolsce. T. 2: Architektura obronna. Kalisz: Edytor – Sławomir Woźniak, 2011. ISBN 978-83-60579-77-0.