Zamek w Bytowie

Zamek w Bytowie

nr rej. A-29 z 31 marca 1953[1]
Państwo	Polska
Miejscowość	Bytów
Adres	ul. Zamkowa 2
Typ budynku	zamek krzyżacki
Styl architektoniczny	gotyk
Powierzchnia użytkowa	3430 m²
Rozpoczęcie budowy	1398
Ukończenie budowy	1406[2]
Ważniejsze przebudowy	druga połowa XVI wieku, 1623
Zniszczono	1656, XVIII wiek
Odbudowano	XVIII wiek, 1930–1939, 1957-1962, 1969-1990
Pierwszy właściciel	zakon krzyżacki
Kolejni właściciele	książęta pomorscy
Położenie na mapie Polski Zamek
Położenie na mapie województwa pomorskiego Zamek
Położenie na mapie powiatu bytowskiego Zamek
Położenie na mapie gminy Bytów Zamek
Położenie na mapie Bytowa Zamek
54°10′07,205″N 17°29′30,588″E/54,168668 17,491830
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Zamek w Bytowie – gotycki zamek krzyżacki z lat około 1398-1402 będący początkowo siedzibą prokuratora krzyżackiego, a następnie własnością książąt pomorskich. Zamek znajduje się w Bytowie (województwo pomorskie).

Zamek krzyżacki

W 1329 roku zakon krzyżacki kupił ziemię bytowską^[3]. Około 1398 roku Krzyżacy zaczęli budować w Bytowie murowany zamek^[4], na wzniesieniu w południowo-wschodniej części miasta. Znajdował się on przy zachodniej granicy państwa zakonu krzyżackiego. Wykonano prace ziemne, a do 1398 roku gromadzono materiały budowlane. Właściwe prace budowlane przeprowadzono w latach 1398–1402, a około w 1404 roku brał w nich udział znany budowniczy Mikołaj Fellenstein^[3]. Od 1404 do 1406 roku trwały prace wykończeniowe. Zamek wzniesiono na planie prostokąta o wymiarach 52,5×72,5 metrów z kamieni eratycznych i cegły. Zamek był jednym z najpóźniej zbudowanych zamków krzyżackich i przy jego projektowaniu uwzględniono rozwój broni palnej. W narożach do 1399 roku powstały 3 okrągłe baszty ze strzelnicami (Młyńska, Różana oraz Polna), które pierwotnie były w dolnych kondygnacjach otwarte na dziedziniec co pozwalało wietrzyć dymy po ostrzale z broni prochowej^[3]. Wieże zbudowane na zamku w Bytowie są pierwszymi znanymi tego rodzaju wieżami przystosowanymi do użycia broni palnej w środkowej Europie; były poprzednikami bastei^[4]. MW czwartym narożniku powstała połączona z Domem Głównym kwadratowa wieża (Prochowa^[5]), która została wysadzona przez Szwedów w 1656 roku i zrekonstruowana w latach 30. XX wieku^[3].

Przy skrzydle północno-zachodnim postawiono trzypiętrowy, podpiwniczony dom mieszkalny („Dom Zakonny” lub "Dom Główny") o wymiarach 13 x 39 metrów^[6]. Budynek ten był podpiwniczony i powyżej miał cztery kondygnacje^[3]. Na parterze znajdowała się piekarnia, izba piekarza i browar^[3]. Na pierwszym piętrze znajdowały się najważniejsze pomieszczenia, takie m.in. jak refektarz, kaplica, komnata prokuratora. Na dwóch najwyższych kondygnacjach mieściły się magazyny. Ganek obronny obiegał cały Dom Główny^[3].

Przy skrzydle południowo-zachodnim zbudowano piętrową kuchnię z magazynem żywności. W jej sąsiedztwie znajdowała się studnia. Dziedziniec był przedzielony biegnącym równolegle do Dom Głównego murem poprzecznym przez co dziedziniec był podzielony na dwie części^[3].

Wieża z bramą wjazdową została wzniesiona od strony północno-wschodniej. Przed bramą wjazdową wykopano fosę, nad którą przerzucono most zwodzony na łańcuchach^[3]. Warownia pozwalała zastosować do obrony broń palną, co było ówcześnie novum. W zamku na stałe przebywało od kilku do kilkunastu rycerzy zakonnych wraz z giermkami i knechtami. Pełna załoga zamku składała się z kilkudziesięciu osób.

W 1410 roku zamek został opanowany przez wojska Władysława Jagiełły, lecz zwrócono go Krzyżakom po I pokoju toruńskim (1411).

Zamek książąt pomorskich

 Osobny artykuł: Księstwo pomorskie.

Podczas wojny trzynastoletniej (1454–1466) zamek ponownie opanowały wojska polskie, po czym król Kazimierz Jagiellończyk oddał go w 1466 roku w lenno księciu pomorskiemu Erykowi II. Po 1500 roku otoczono warownię ziemnymi fortyfikacjami i okrągłymi bastejami mogącymi prowadzić ostrzał artyleryjski. W drugiej połowie XVI wieku zamek wszedł w posiadanie książąt pomorskich z dynastii Gryfitów, którzy w latach 1560–1570 wybudowali przy skrzydle południowo-wschodnim renesansowy „Dom Książęcy”. Przed bramą zamkową rozbudowano przedbramie i zwieńczono renesansowym szczytem. Przy kurtynie północno-wschodniej w roku 1623 zbudowano nowy budynek zwany „Domem Wdów”. Nowe domy, podobnie jak „Dom Zakonny”, wykorzystywały mury obwodowe zamku. Niewielkie zniszczenia przyniosła warowni wojna trzydziestoletnia (1618–1648). W 1637 roku po bezpotomnej śmierci Bogusława XIV, ostatniego księcia zachodniopomorskiego, zamek wraz z resztą ziemi bytowsko-lęborskiej został włączony do Królestwa Polskiego. Od tego czasu pełnił funkcję siedziby starosty królewskiego.

W czasie wojny polsko-szwedzkiej (1655–1660) zburzona została Wieża Prochowa^[7], a zamek spłonął i pozostały tylko mury zewnętrzne. W 1657 roku na mocy traktatów welawsko-bydgoskich zamek został przejęty przez Brandenburgię (od 1701 Królestwo Prus), mimo że formalnie było to lenno Polski. Po zniszczeniach częściowo został odbudowany przez elektora brandenburskiego Fryderyka Wilhelma I (pierwsza połowa XVIII wieku). W 1681 roku dobudowano przy północno-wschodnim murze (między bramą wjazdową a „Domem Książęcym”) budynek na potrzeby urzędu podatkowego i sądu. W XVIII wieku rozebrana została Kancelaria Książęca i Wieża Bramna, a most nad fosą zastąpiono groblą. Wykonano niwelację ziemnych wałów i bastionów. W XIX wieku umieszczono w zamku sąd i pruskie więzienie. Pierwsze prace konserwatorskie przeprowadzono w latach 1930–1939. Odbudowano wówczas od podstaw Wieżę Prochową, przebudowano Wieżę Bramną, zrekonstruowano sklepienia w „Domu Zakonnym” oraz przeprowadzono remont „Domu Książęcego” i „Domu Wdów”. Po zakończeniu II wojny światowej w 1945 mieściło się w nim więzienie (obóz przejściowy) NKWD, w którym przetrzymywano mieszkańców okolicy^[8]. Ostatecznie zamek odbudowano z przerwami w latach 1957–1962 i 1969–1990, umieszczając w nim Muzeum Zachodniokaszubskie (w „Domu Zakonnym”) oraz hotel z restauracją (w „Domu Książęcym”) i bibliotekę (w „Domu Wdów”)^[9]. W 1994 roku wybuchł pożar w Wieży Prochowej^[10].

• 
• 
  „Dom Książęcy” z lat 1560-1570
• 
  „Dom Wdów” z 1623
• 
  Wnętrze gotyckiej baszty
• 
  Gotycki „Dom Zakonny”
• 
  Zamurowane wykusze latrynowe „Domu Zakonnego”
• 
  Brama wjazdowa, strona zewnętrzna
• 
  Panorama zamku
• 
  Studnia zamkowa

• Muzeum Zachodniokaszubskie w Bytowie

• Polskiezabytki.pl – Bytów. [dostęp 2014-02-07]. (pol.).
• Domańska Hanna, Zamek w Bytowie na tle architektury obronnej zakonu krzyżackiego z przełomu XIV i XV wieku, [w:] „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki” 13 (1978), s. 151–162.
• Domańska Hanna, Z badań nad problemem przystosowania zamków Pomorza Wschodniego do broni palnej w latach 1390-1520 [w:] „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki”, t. XXII (4/1976), Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1976.
• Kopydłowski Janusz, Zamek bytowski, Muzeum Zachodnio-Kaszubskie w Bytowie, Bytów 2001, ISBN 83-912636-3-0.
• Radacki Zbigniew, Zamki książęce Księstwa Zachodnio-Pomorskiego [w:] „Sztuka Pomorza Zachodniego” pod redakcją Zygmunta Świechowskiego, PWN, Warszawa 1973.
• Haftka Mieczysław, Zamki krzyżackie w Polsce - szkice z dziejów, Wydawnictwo CONSORT i Muzeum Zamkowe w Malborku, 1999, ISBN 83-86-206-27-6.
• Torbus Tomasz, Zamki konwentualne w państwie krzyżackim w Prusach, Wydawnictwo słowo/obraz terytoria, 2014, ISBN 978-8-3745-3134-4.
• Sławomir Jóźwiak, Bogusz Wasik, Murowany zamek prokuratorów krzyżackich w Bytowie w średniowieczu. Chronologia wznoszenia, rozplanowanie i układ przestrzenny, [w:] Zapiski Historyczne, Towarzystwo Naukowe w Toruniu, tom 88, zeszyt 4, 2023, s. 5 – 37, ISSN 0044-1791

• Zamek w Bytowie na hotelwzamku.pl
• Zamek w Bytowie na zamki.pl
• Zamek w Bytowie na magazynkaszuby.pl
• Zamek w Bytowie na-kaszuby.pl
• Archiwalne widoki zamku w bibliotece Polona