Wszawiec

Wszawiec
	; Wszawiec wielki
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	selerowce
Rodzina	selerowate
Rodzaj	wszawiec
	Nazwa systematyczna
	Tordylium Tourn. ex L.; Sp. Pl.: 239 (1753)
	Typ nomenklatoryczny
	T. maximum L.
Synonimy
	Ainsworthia Boiss.; Condylocarpus Hoffm.; Hasselquistia L.; Synelcosciadium Boiss.;
	Ainsworthia Boiss.; Condylocarpus Hoffm.; Hasselquistia L.; Synelcosciadium Boiss.;
	Multimedia w Wikimedia Commons

Wszawiec^[5] (Tordylium Tourn. ex L.) – rodzaj roślin z rodziny selerowatych. Obejmuje 20 gatunków^[3]. Występują one w południowej Europie (5 gatunków^[6]), północnej Afryce i południowo-zachodniej Azji^[3]. Centrum zróżnicowania stanowi wschodnia część basenu Morza Śródziemnego, zwłaszcza Turcja i Grecja^[3]. Liście Tordylium apulum spożywane są w Grecji jako warzywo^[6].

Morfologia

Pokrój: Rośliny jednoroczne i dwuletnie zwykle szczeciniasto owłosione^[7].
Liście: Niepodzielone i tylko karbowano piłkowane^[5] do 3-krotnie pierzastych. Odcinki liści jajowate^[7].
Kwiaty: Zebrane w baldaszki, a te w baldachy złożone. Pokrywy i pokrywki są nieliczne, czasem ich brak^[7]^[5]. Kwiaty są poligamiczne – część jest obupłciowa, a część tylko męska^[5]. Kielich czasem z okazałymi, lancetowatymi lub szydłowatymi, często nierównymi ząbkami, ale też czasem całkiem zredukowane. Płatki korony białe lub różowe, czasem żółte, nierówne, na górze wycięte i tam z łatką^[7]^[5]. Słupki dwa krótkie^[5], wzniesione lub odgięte, krążek miodnikowy szeroko stożkowaty^[7].
Owoce: Rozłupnie rozpadające się na dwie rozłupki, jajowate, eliptyczne do kolistych, silnie spłaszczone grzbietowo, omszone^[7]. Trzy żebra grzbietowe niezbyt wyraźne, natomiast dwa brzeżne silnie oskrzydlone^[5].

Systematyka

W obrębie rodziny selerowatych (baldaszkowatych) Apiaceae rodzaj klasyfikowany jest do podrodziny Apioideae, plemienia Tordylieae i podplemienia Tordyliinae^[8].

Wykaz gatunków^[3]

Tordylium aegaeum Runemark
Tordylium aegyptiacum (L.) Poir.
Tordylium apulum L.
Tordylium brachytaenium Boiss. & Heldr.
Tordylium cappadocicum Boiss.
Tordylium carmeli (Labill.) Al-Eisawi
Tordylium cordatum (Jacq.) Poir.
Tordylium ebracteatum Al-Eisawi & Jury
Tordylium elegans (Boiss. & Balansa) Alava & Hub.-Mor.
Tordylium hasselquistiae DC.
Tordylium hirtocarpum Candargy
Tordylium ketenoglui H.Duman & A.Duran
Tordylium lanatum (Boiss.) Boiss.
Tordylium macropetalum Boiss.
Tordylium maximum L. – wszawiec wielki^[5]
Tordylium officinale L.
Tordylium pestalozzae Boiss.
Tordylium pustulosum Boiss.
Tordylium syriacum L.
Tordylium trachycarpum (Boiss.) Al-Eisawi

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2024-10-05] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2024-10-05] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Tordylium Tourn. ex L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2024-10-05].
↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2024-10-05].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h MarianM. Koczwara MarianM., Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych. T. IX. Dwuliścienne wolnopłatkowe-dwuokwiatowe. Cz. VII, Kraków 1960, s. 124 .
↑ ^a ^b David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 928, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f K. Kubitzki (red.): The Families and Genera of Vascular Plants. XV. Flowering Plants. Eudicots. Springer-Verlag, 2018, s. 197. ISBN 978-3-319-93604-8.
↑ Genus: Tordylium L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2024-10-05].

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2024-10-05] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2024-10-05] (ang.).

[powo-3] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Tordylium Tourn. ex L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2024-10-05].

[4] Index Nominum Genericorum. [dostęp 2024-10-05].

[koczwara-5] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h MarianM. Koczwara MarianM., Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych. T. IX. Dwuliścienne wolnopłatkowe-dwuokwiatowe. Cz. VII, Kraków 1960, s. 124 .

[mabb-6] David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 928, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .

[kubitzki-7] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f K. Kubitzki (red.): The Families and Genera of Vascular Plants. XV. Flowering Plants. Eudicots. Springer-Verlag, 2018, s. 197. ISBN 978-3-319-93604-8.

[grin-8] Genus: Tordylium L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2024-10-05].

[1]