Waleń

Waleń
	Eubalaena
	J.E. Gray, 1864
	; Waleń japoński (E. japonica)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Infragromada	łożyskowce
Rząd	parzystokopytne
Podrząd	Whippomorpha
Infrarząd	walenie
Parvordo	fiszbinowce
Rodzina	walowate
Rodzaj	waleń
	Typ nomenklatoryczny
	Balaena australis Desmoulins, 1822
Synonimy
	Hunterus J.E. Gray, 1864; Hunterius: J.E. Gray, 1866; Macleayius J.E. Gray, 1865; Halibalaena J.E. Gray, 1873; Macleayanus: Marschall, 1873;
	Hunterus J.E. Gray, 1864; Hunterius: J.E. Gray, 1866; Macleayius J.E. Gray, 1865; Halibalaena J.E. Gray, 1873; Macleayanus: Marschall, 1873;
Gatunki
	5 gatunków (w tym 2 wymarłe) – zobacz opis w tekście
	5 gatunków (w tym 2 wymarłe) – zobacz opis w tekście
	Zasięg występowania
	; Eubalaena japonica Eubalaena glacialis Eubalaena australis
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Waleń^[7] (Eubalaena) – rodzaj ssaków z rodziny walowatych (Balaenidae).

Zasięg występowania

Rodzaj obejmuje gatunki występujące w wodach półkuli południowej, północnym Atlantyku i północnym Pacyfiku^[8]^[9]^[10].

Morfologia

Długość ciała 1410–1900 cm; masa ciała 60000–80000 kg^[9]^[11].

Systematyka

Rodzaj zdefiniował w 1864 roku angielski zoolog John Edward Gray w artykule poświęconym waleniom obserwowanym w morzach otaczających Wyspy Brytyjskie, opublikowanym w czasopiśmie Proceedings of the Zoological Society of London^[1]. Gatunkiem typowym jest (oznaczenie monotypowe) waleń południowy (E. australis).

Nazewnictwo

Eubalaena: gr. ευ eu ‘ładny, piękny’; rodzaj Balaena Linnaeus, 1758 (wal)^[12].
Hunterus (Hunterius): dr John Hunter (1728–1793), anatom i chirurg, studiował anatomię wielorybów^[13]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Hunterus temminckii J.E. Gray, 1864 (= Balaena australis Desmoulins, 1822).
Macleayius (Macleayanus): William Sharp Macleay (1792–1865), brytyjsko-australijski zoolog^[14]. Gatunek typowy (oryginalne oznaczenie): Macleayius australiensis J.E. Gray, 1865 (= Balaena australis Desmoulins, 1822).
Halibalaena: gr. ἁλι- hali- ‘morski-’, od ἁλς hals, ἁλος halos ‘morze’; rodzaj Balaena Linnaeus, 1758 (wal)^[15]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Balaena britannica J.E. Gray, 1870 (= Balaena glacialis O.F. Müller, 1776).

Podział systematyczny

Do rodzaju należą następujące występujące współcześnie gatunki^[16]^[11]^[8]:

Gatunek	Autor i rok opisu	Nazwa zwyczajowa^[7]	Podgatunki^[9]^[8]^[11]	Rozmieszczenie geograficzne^[9]^[8]^[11]	Podstawowe wymiary^[9]^[11]^[c]	Status IUCN^[17]
Eubalaena glacialis	(O.F. Müller, 1776)	waleń biskajski	gatunek monotypowy	północny Ocean Atlantycki, na zachodzie od Nowej Szkocji do Zatoki Meksykańskiej i Bermudów, na wschodzie na południe do 23° szerokości geograficznej północnej (Sahara Zachodnia); sporadycznie w Grenlandii, Islandii i Norwegii	DC: 1500–1600 cm MC: do 70000 kg	CR
Eubalaena japonica	(Lacépède, 1818)	waleń japoński	gatunek monotypowy	północny Ocean Spokojny, od wysp Ogasawara i Riukiu (Japonia) na północ do Morza Beringa i Zatoki Alaskańskiej, rzadko na południe do Kalifornii Dolnej (Meksyk) na wschodnim Oceanie Spokojnym	DC: 1410–1900 cm MC: do 80000 kg	EN
Eubalaena australis	(Desmoulins, 1822)	waleń południowy	gatunek monotypowy	półkula południowa, głównie na 20–60° szerokości geograficznej południowej (niższe szerokości geograficzne w Ameryce Południowej); latem na Antarktydzie do 65° szerokości geograficznej południowej	DC: 1500–1650 cm MC: około 60000 kg	LC

Kategorie IUCN: LC – gatunek najmniejszej troski, EN – gatunek zagrożony, CR – gatunek krytycznie zagrożony.

Opisano również gatunki wymarłe:

Eubalaena ianitrix Bisconti, Lambert & Bosselaers, 2017^[18] (pliocen)
Eubalaena shinshuensis Kimura, Narita, Fujita & Hasegawa, 2007^[19] (miocen/pliocen).

Uwagi

↑ Niepoprawna późniejsza pisownia Hunterus J.E. Gray, 1864.
↑ Nieuzasadniona poprawka Macleayius J.E. Gray, 1865.
↑ DC – długość ciała; MC – masa ciała

Przypisy

↑ ^a ^b J.E. Gray. On the Cetacea which have been observed in the seas surrounding the British Islands. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1864, s. 201, 1864. (ang.).
↑ J.E. Gray. Notes on the Whalebone-Whales; with a synopsis of the species. „The Annals and Magazine of Natural History”. Thirth Series. 14, s. 349, 1864. (ang.).
↑ J.E. Gray: Catalogue of seals and whales in the British Museum. London: The Trustees, 1866, s. 78, 98. (ang.).
↑ J.E. Gray. Notice of the Atlas and other Cervical Vertebrae of a Right Whale in the Museum of Sydney, New South Wales. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1864, s. 589, 1865. (ang.).
↑ J.E. Gray. Notice of the skeleton of the New Zealand Right Whale (Macleayius australiensis) and other whales, and other New Zealand marine Mammalia. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1873, s. 140, 1873. (ang.).
↑ Mammalia. W: A.F. Marschall: Nomenclator zoologicus continens nomina systematica generum animalium tam viventium quam fossilium, secundum ordinem alphabeticum disposita, sub auspiciis et sumptibus C. R. Societatis zoologico-botanicae conscriptus a comite Augusto de Marschall. Vindobonae: typis C. Ueberreuter (M. Salzer), 1873, s. 8. (łac.).
↑ ^a ^b W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 186. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 280. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e B. Curry & R. Brownell Jr: Family Balaenidae (Right and Bowhead Whales). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 4: Sea Mammals. Barcelona: Lynx Edicions, 2014, s. 209–211. ISBN 978-84-96553-93-4. (ang.).
↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Eubalaena. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-03-21]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 566. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
↑ Palmer 1904 ↓, s. 272.
↑ Palmer 1904 ↓, s. 332.
↑ Palmer 1904 ↓, s. 391.
↑ Palmer 1904 ↓, s. 306.
↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, J. Zijlstra & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.13) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2024-09-06]. (ang.).
↑ Taxonomy: Eubalaena – Genus. The IUCN Red List of Threatened Species. [dostęp 2024-09-05]. (ang.).
↑ M. Bisconti, O. Lambert & M. Bosselaers. Revision of "Balaena" belgica reveals a new right whale species, the possible ancestry of the northern right whale, Eubalaena glacialis, and the ages of divergence for the living right whale species. „PeerJ”. 5, s. e3464, 2017. DOI: 10.7717/peerj.3464. (ang.).
↑ T. Kimura, K. Narita, T. Fujita, Y. Hasegawa. 長野県上水内郡信州新町の権田累層（上部中新統∼ 下部鮮新統）産セミクジラ属（Eubalaena）の一新種 / A new species of Eubalaena (Cetacea: Mysticeti: Balaenidae) from the Gonda Formation (latest Miocene-early Pliocene) of Japan. „群馬県立自然史博物館研究報告 / Bulletin of the Gunma Museum of Natural History”. 11, s. 15-27, 2007. (jap. • ang.).

Bibliografia

T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 1–984, 1904. (ang.).

[3] Niepoprawna późniejsza pisownia Hunterus J.E. Gray, 1864.

[7] Nieuzasadniona poprawka Macleayius J.E. Gray, 1865.

[19] DC – długość ciała; MC – masa ciała

[Gray1864a-1] J.E. Gray. On the Cetacea which have been observed in the seas surrounding the British Islands. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1864, s. 201, 1864. (ang.).

[Gray1864b-2] J.E. Gray. Notes on the Whalebone-Whales; with a synopsis of the species. „The Annals and Magazine of Natural History”. Thirth Series. 14, s. 349, 1864. (ang.).

[Gray1866-4] J.E. Gray: Catalogue of seals and whales in the British Museum. London: The Trustees, 1866, s. 78, 98. (ang.).

[Gray1865-5] J.E. Gray. Notice of the Atlas and other Cervical Vertebrae of a Right Whale in the Museum of Sydney, New South Wales. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1864, s. 589, 1865. (ang.).

[Gray1873-6] J.E. Gray. Notice of the skeleton of the New Zealand Right Whale (Macleayius australiensis) and other whales, and other New Zealand marine Mammalia. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1873, s. 140, 1873. (ang.).

[Marschall-8] Mammalia. W: A.F. Marschall: Nomenclator zoologicus continens nomina systematica generum animalium tam viventium quam fossilium, secundum ordinem alphabeticum disposita, sub auspiciis et sumptibus C. R. Societatis zoologico-botanicae conscriptus a comite Augusto de Marschall. Vindobonae: typis C. Ueberreuter (M. Salzer), 1873, s. 8. (łac.).

[Cichocki&inni-9] W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 186. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).

[Burgin&inni-10] C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 280. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.).

[Curry&Brownell-11] B. Curry & R. Brownell Jr: Family Balaenidae (Right and Bowhead Whales). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 4: Sea Mammals. Barcelona: Lynx Edicions, 2014, s. 209–211. ISBN 978-84-96553-93-4. (ang.).

[Wilson&Reeder-12] D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Eubalaena. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-03-21]. (ang.).

[amw-13] Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 566. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).

[CITEREFPalmer1904[https://biodiversitylibrary.org/item/88553#page/280/mode/1up_272]-14] Palmer 1904 ↓, s. 272.

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/item/88553#page/340/mode/1up_332]-15] Palmer 1904 ↓, s. 332.

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/page/45655547_391]-16] Palmer 1904 ↓, s. 391.

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/item/88553#page/314/mode/1up_306]-17] Palmer 1904 ↓, s. 306.

[mdd-18] N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, J. Zijlstra & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.13) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2024-09-06]. (ang.).

[20] Taxonomy: Eubalaena – Genus. The IUCN Red List of Threatened Species. [dostęp 2024-09-05]. (ang.).

[Bisconti&inni-21] M. Bisconti, O. Lambert & M. Bosselaers. Revision of "Balaena" belgica reveals a new right whale species, the possible ancestry of the northern right whale, Eubalaena glacialis, and the ages of divergence for the living right whale species. „PeerJ”. 5, s. e3464, 2017. DOI: 10.7717/peerj.3464. (ang.).

[Kimura&inni-22] T. Kimura, K. Narita, T. Fujita, Y. Hasegawa. 長野県上水内郡信州新町の権田累層（上部中新統∼ 下部鮮新統）産セミクジラ属（Eubalaena）の一新種 / A new species of Eubalaena (Cetacea: Mysticeti: Balaenidae) from the Gonda Formation (latest Miocene-early Pliocene) of Japan. „群馬県立自然史博物館研究報告 / Bulletin of the Gunma Museum of Natural History”. 11, s. 15-27, 2007. (jap. • ang.).

[1]