Wąż Eskulapa

Wąż Eskulapa

Zamenis longissimus
(Laurenti, 1768)
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	zauropsydy
Rząd	łuskonośne
Podrząd	węże
Rodzina	połozowate
Rodzaj	Zamenis
Gatunek	wąż Eskulapa
Synonimy
Elaphe longissima
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[1]
najmniejszej troski
Zasięg występowania
Zamenis longissimus      Zamenis lineatus
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Wąż Eskulapa (Zamenis longissimus) – gatunek niejadowitego węża z rodziny połozowatych (Colubridae).

Największy wąż żyjący w Polsce i Europie Środkowej. Długość ciała może przekraczać 2 m, najdłuższy odnotowany osobnik mierzył 225 cm^[2]. Najdłuższy osobnik złowiony w polskich Bieszczadach miał 161 cm^[3]. Samce są zwykle dłuższe od samic (rzadkość u węży). Dorosłe osobniki są oliwkowo-brązowe, z wyjątkiem brzucha, z wieloma małymi, jasnymi plamkami. Przednia część ciała zwykle jest jaśniejsza, a strona brzuszna słomkowa, czasem z ciemnymi plamkami.

Jest to wąż jajorodny. Pora godowa w maju i czerwcu. Samice różnych populacji składają różną liczbę jaj – od 2 do 21 – przeciętnie 5–12^[4]. Jaja mają długość ok. 4–6 cm, 2–3,5 cm szerokości i wagę ok. 10–15 g. Przez pierwsze dni po złożeniu nieco zwiększają się przez wchłanianie wilgoci, stając się mniej wydłużone, po czym ich rozmiar i waga stabilizują się. Początkowo białe, w trakcie inkubacji również brązowieją i pokrywają się plamami. Umieszczane są latem w bardzo ciepłych i wilgotnych miejscach (np. w próchniejącym drewnie, stertach trocin lub gnijących liści), czasem sąsiadując z miejscami złożenia jaj zaskrońców. Często są to mikrosiedliska antropogeniczne. Po kilkudziesięciu dniach, jesienią, wylęgają się z nich młode węże o wadze kilku gramów i długości 20–30 cm. Jaja dość często obumierają na skutek inwazji pleśni^[5]. Reprodukcję ograniczają czynniki klimatyczne, w środkowoeuropejskich warunkach nie zawsze dochodzi do rozwoju zarodków w ciągu jednego lata^[6].

Odżywia się myszami i innymi małymi ssakami, jaszczurkami, jajami, pisklętami, małymi ptakami oraz małymi wężami. Czasem zjada też młode bezkręgowce. Nie jest jadowity. Polując, chwyta zdobycz pyskiem i, owijając ciałem, dusi przez kilka minut, a następnie połyka w całości^[3].

W Polsce występuje w Bieszczadach. Niegdyś notowany również nad Dunajcem między Gorcami a Beskidem Sądeckim oraz nad Popradem^[7], jednak w początku XXI w. metapopulacja bieszczadzka (Otryt i okolice, m.in. rezerwat przyrody Krywe) jest jedynym pewnym stanowiskiem w Polsce, mocno izolowanym od najbliższych populacji z Ukrainy i Słowacji^[5]. Jest bardzo rzadki – jego polską populację szacuje się na ponad 100 osobników^[5]. Spotykany jest od Hiszpanii poprzez południową Europę do Morza Kaspijskiego. Jego północna granica występowania przebiega przez Francję, południowe Niemcy, Czechy i południową Polskę (Bieszczady). Żyje w lasach liściastych na terenach pagórkowatych wśród skał i na silnie nasłonecznionych stokach, ponieważ jest ciepłolubny.

Wąż Eskulapa żyje w obszarach leśnych lub polanach, często w miejscach położonych w dolinach rzek. We wnętrzu lasów rzadki. Preferuje siedliska otwarte – okolice zabudowań, polany, łąki, obrzeża dróg i lasów, kamieniołomy, urwiska zboczowe. Z drugiej jednak strony unika zbyt odsłoniętej przestrzeni, zwłaszcza przy dużym nasłonecznieniu, wybierając w takich miejscach zarośla i inne kryjówki^[5]. Wykazuje przywiązanie do kryjówki, nieraz przebywając w jej otoczeniu kilka lat^[5].

Pełzają głównie po ziemi. Zdarza się, że wpełzają na strome skały, dachy kilkumetrowych budynków oraz na drzewa i krzewy (nie wyżej niż do 2,5 m nad ziemią). Umożliwiają im to gibkie ciało i zespół tarczek na stronie brzusznej^[3]. W czasie upałów spotykane nad samą wodą, rzadko pływają^[5].

W bieszczadzkich warunkach występują stosunkowo nisko (do 650–700 m n.p.m.), wybierając zwykle miejsca o ekspozycji od południowo-wschodniej do południowo-zachodniej^[5].

W bieszczadzkim klimacie po hibernacji stają się aktywne w kwietniu. Młode nieco później – na przełomie kwietnia i maja. Aktywne do przełomu września i października, przy czym najpóźniej w sen zimowy zapadają młode osobniki^[5].

Prowadzą skryty tryb życia, przebywając często w różnego rodzaju kryjówkach naturalnych i antropogenicznych (sterty desek, kopy trocin, siana, gnijących odpadków itp.). Są gatunkiem ciepłolubnym, jednak, choć wybierają miejsca stosunkowo nasłonecznione (nieleśne, o południowej ekspozycji), w ich obrębie preferują miejsca ukryte, nierzadko o przeciwnych cechach. Aktywne również o zmierzchu i w trakcie mżawek. Przy wzroście temperatury, najwcześniej spośród innych polskich węży szukają schronienia w cieniu (od temperatury 25–27 °C). W gorących okresach aktywne głównie o zmierzchu i nocą, a za dnia blisko wody. Sugeruje to tigmotermię, czyli strategię pobierania ciepła z podłoża^[5].

W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych jest klasyfikowany jako gatunek najmniejszej troski^[1]. W Polsce wpisany jest do Polskiej Czerwonej Księgi Zwierząt jako krytycznie zagrożony, jest pod ścisłą ochroną, z zaleceniami ochrony czynnej. Rozporządzenie ministra środowiska w sprawie ochrony gatunkowej wymienia go jako gatunek wymagający ustalenia stref ochrony ostoi, miejsc rozrodu i regularnego przebywania^[8]. Ochrona węża Eskulapa jest jednym z zadań rezerwatu Krywe. Do zadań ochrony czynnej należą wykaszanie łąk i tworzenie pryzm kamieni i trocin^[5].

Wąż Eskulapa jest wiązany z laską Asklepiosa – symbolem medycyny i farmacji, jak również z samym Asklepiosem (Eskulapem)^[9][10].

• fauna Polski