Voodoo

Ten artykuł dotyczy religii. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa.

Voodoo a. wudu^[1] (inne formy Vodun (Benin); również Vodoun (kreolski), Sevi Lwa) jest synkretyczną religią afroamerykańską wyznawaną głównie w Haiti i na południu USA.

Podstawę voodoo stanowią rdzenne wierzenia ludów zachodnioafrykańskich (szczególnie Joruba, Kongo, Fulanie) wraz z elementami religii katolickiej i spirytyzmu. Wykrystalizowała się ona między innymi na Haiti wraz ze sprowadzeniem w XVII/XVIII w. niewolników z Afryki, którym próbowano narzucać katolicyzm. Niewolnicy nie odrzucili swoich rdzennych wierzeń, łącząc je z nową religią. W voodoo istnieje wprawdzie wiara w Bon Dieu (jednego Boga), nie oddaje mu się jednak czci, uznawany jest bowiem za coś niedostępnego dla ludzi (koncepcja deus otiosus). Istotne są za to boskie manifestacje, czyli loa (duchów), których wyznawcy ukryli za wizerunkami katolickich świętych. Liturgia voodoo składa się z poszczególnych grup, do których należą konkretne loa: Rada Loa, Ogou Loa, Petro Loa, Ghede Loa. Słowo „voodoo” wywodzi się z języka plemienia Fulanów i oznacza duch. Wyznawcy voodoo uprawiają także kult przodków oraz czynnie włączają do swego panteonu ludzi zasłużonych dla narodu lub lokalnej społeczności.

Podstawą kultu są „rytuały opętania”. Ważną rolę odgrywają w nich bębny, za pomocą których wygrywa się skomplikowane polirytmie. Dzięki nim uczestnicy wchodzą w trans, podczas którego loa opanowują jedną lub więcej osób. W języku wyznawców mówi się wtedy, że „loa ujeżdża swojego konia”. Osoby te zostały zazwyczaj wcześniej inicjowane w religii lub posiadają specyficzne predyspozycje do wejścia w trans.

Houngan (kapłan-szaman) lub mambo (kapłanka-szamanka), posiadają wielką wiedzę na temat życia loa i sposobów kontaktowania się z nimi. Są oni także centralnymi punktami socyete (wspólnoty wiernych) w voodoo, bez których nie mogą się toczyć rytuały. Każdy z loa posiada swój własny odrębny symbol (veve), malowany kredą na ziemi przed rozpoczęciem obrzędu. Poniżej, od lewej do prawej symbole loa: Damballah, Legba, Maman Brigitte i Ogoun.

Poszczególnymi loa voodoo są:

• Szango – duch burzy, pod postacią Jana Chrzciciela
• Papa Legba – duch strzegący granicy między światem żywych i umarłych, pod postacią św. Piotra.
• Ogoun – duch wojny
• Erzulie (Freda) – duch miłości i płodności
• Damballah – duch pod postacią św. Patryka

Oprócz loa czczone są duchy śmierci Guédé, którym przewodzi złowrogi Baron Samedi.

Obecnie voodoo praktykowane jest w Ghanie, Togo i Beninie, w Dominikanie i Haiti, w Brazylii i Luizjanie (USA). Szczególnie dużą rolę voodoo odgrywa w Haiti, gdzie wyznawcami tej religii są także najwyżsi urzędnicy państwowi, np. Émile Jonassaint – przez kilka miesięcy w 1994 r. p.o. prezydenta Haiti. Voodoo została tam podniesiona w 2003 roku przez byłego prezydenta Jean-Bertranda Aristide’a do rangi jednej z religii państwowych tego kraju.

W latach 70. prezydent Czadu François Tombalbaye pod wpływem swojego zaufanego doradcy Haitańczyka André Vixamara próbował narzucić ludności Czadu voodoo jako religię państwową, pod pretekstem „powrotu do afrykańskiej tradycji”. Zmuszał urzędników państwowych do uczestniczenia w rytuałach inicjacji, oporni byli często torturowani, a nawet zabijani. Ta próba wprowadzenia voodoo zakończyła się niepowodzeniem, kiedy w 1975 Tombalbaye został zabity podczas zamachu stanu^[3].

Amerykańska kultura popularna spopularyzowała mit, według którego wyznawcy tradycyjnego voodoo wykorzystują tzw. „laleczki voodoo” w celu sprawiania bólu ludziom, których reprezentują, lub sprowadzania na nich chorób^[4][5].

W rzeczywistości na ołtarzach tradycyjnego voodoo umieszcza się kukły/figury reprezentujące duchy loa^[4]. W haitańskim voodoo znana jest także praktyka przytwierdzania kukieł do drzew na cmentarzach, będąca metodą porozumiewania się ze światem zmarłych^[5].

„Lalki voodoo” są natomiast wykorzystywane w praktykach tzw. luizjańskiego voodoo, zwanego też voodoo nowoorleańskim, będącego mieszaniną wierzeń i praktyk duchowych haitańskiego voodoo oraz magii hoodoo skupionych na obszarze delty rzeki Missisipi na terenie Nowego Orleanu i Luizjany^[5]. Laleczki te mają najprawdopodobniej swoje źródła w początkach XX wieku^[5]. W pierwszych dekadach XX wieku lalek tych używano jako narzędzia magii sympatycznej^[5]. Wbijanie szpilek nie miało powodować bólu w danym miejscu ciała realnej osoby, ale raczej miało wzmacniać siłę rzucanego zaklęcia^[5]. Wyznawcy nowoorleańskiego voodoo rozróżniają białą i czarną magię^[4]. Wrogie użycie lalek voodoo jest uważane za formę „czarnego” voodoo^[6]. W większości przypadków praktykujący używają lalek w celach takich jak uzdrowienie, znalezienie prawdziwej miłości, duchowego przewodnictwa czy też jako narzędzia medytacji^[6]. Także lalki sprzedawane w tamtejszych sklepach mają zazwyczaj służyć dobrym celom, bądź też jako zwykłe pamiątki dla turystów^[5][6].

• śmierć voodoo

• Maya Deren, Bogowie haitańskiego wudu, Wydawnictwo A, Kraków 2000.
• Leszek Kolankiewicz, Samba z bogami. Opowieść antropologiczna, Wydawnictwo KR, Warszawa 1995.
• Janusz Krzyżowski: Psychiatria transkulturowa. Warszawa: Medyk sp z o.o., 2002. ISBN 83-87340-63-4. Brak numerów stron w książce