Volksdeutsche
Volksdeutsche (pol. etniczni Niemcy[1] lub folksdojcze[2]) – określenie stosowane do 1945 (w Austrii i po 1945[a][3]) wobec osób pochodzenia niemieckiego, zamieszkujących poza granicami Niemiec według stanu granic na koniec 1937, którzy nie posiadali niemieckiego ani austriackiego obywatelstwa (Reichsdeutscher)[4] w takich państwach jak Francja, Belgia, Dania, Luksemburg, część Szwajcarii oraz na obszarach dawnego osadnictwa niemieckiego w Polsce (Poznańskie, Górny Śląsk, Pomorze Gdańskie, Łódź i inne), w Czechosłowacji (Kraj Sudetów i Karpaty, głównie Spisz), Rumunii czy na Litwie (okręg Kłajpedy).
Pochodzenie terminu
[edytuj | edytuj kod]Według historyka Doris Bergen definicja volksdeutschów zawarta została po raz pierwszy w memorandum wystosowanym przez Kancelarię Rzeszy sygnowanym przez Adolfa Hitlera w roku 1938[5]. W dokumencie tym volksdeutsche zdefiniowani byli następująco: „ludzie niemieckojęzyczni mający niemieckie korzenie jednak nieposiadający niemieckiego obywatelstwa”. Było to odróżnienie w stosunku do określenia niemieckiego Reichsdeutscher – czyli kogoś, kto zamieszkuje w Rzeszy. W czasie II wojny światowej, od 4 marca 1940 w ten sposób nazywano obywateli innych państw, którzy zostali wpisani na niemiecką listę narodowościową – volkslistę i zostali zakwalifikowani do najwyższej kategorii w niej wyszczególnionej. Wbrew rozpowszechnionej opinii, volkslista nie była w żaden sposób „podpisywana”, ale umieszczenie na niej zwykle wiązało się z przejściem postępowania administracyjnego na wniosek zainteresowanego, polegającego na udowodnieniu swojego pochodzenia i ewentualnej działalności w organizacjach niemieckich i proniemieckich, teoretycznie wymaganej do przyznania wyższych klasyfikacji. Termin ten dla Hitlera oraz Niemców mieszkających w granicach Niemiec miał znaczenie rasowe, zaznaczające pokrewieństwo krwi, i był częścią rasistowskiej ideologii nazizmu.
Volksdeutsche przed wojną
[edytuj | edytuj kod]
W 1931, jeszcze przed dojściem Hitlera do władzy, NSDAP ustanowiła „Auslandsorganisation der NSDAP” (Zagraniczna Organizacja partii nazistowskiej), której zadaniem było rozpowszechnianie nazistowskiej propagandy wśród niemieckiej mniejszości mieszkającej poza Rzeszą w sąsiadujących krajach. W 1936 Rudolf Heß utworzył organizację VoMi (skrót od niem. SS-Hauptamt Volksdeutsche Mittelstelle), której oficjalnym zadaniem była konsolidacja volksdeutschów mieszkających poza granicami III Rzeszy[6]. Organizacja ta zajmowała się rejestracją i zrzeszaniem osób pochodzenia niemieckiego, niebędących obywatelami III Rzeszy i zamieszkałych poza jej granicami, ale zaliczanych do rasy niemieckiej. W wyniku tej działalności tworzono „piąte kolumny”, składające się z Niemców zamieszkujących inne państwa. Volksdeutsche aktywnie uczestniczyli w przygotowaniach do anschlussu Austrii przez Rzeszę, oraz wspomagając Konrada Henleina w jego dążeniach do odłączenia Kraju Sudetów (niem. Sudetenland) od Czechosłowacji i przyłączenia go do Niemiec, czy tworzeniu piątej kolumny przed atakiem na Polskę.
Przesiedlenia volksdeutschów w czasie II wojny światowej
[edytuj | edytuj kod]W trakcie II wojny światowej na podstawie umów z Rumunią i Związkiem Radzieckim wielu volksdeutschów mieszkających dotychczas w tych krajach zostało przesiedlonych w ramach tak zwanej Akcji „Heim ins Reich” na tereny okupowanej Polski[7]. Przesiedleń Niemców dokonywano z Litwy, Łotwy, Estonii, Rumunii i ZSRR[8]. Często przesiedlenia te łączyły się z brutalnym wysiedlaniem ludności etnicznej z terenów państw podbitych i inkorporowanych niezgodnie z prawem międzynarodowym do Niemiec (miało to miejsce między innymi w Kraju Warty i Alzacji).
Działalność VoMi powiązana była ściśle z działalnością RuSHA (niem. SS-Rasse-und-Siedlungshauptamt), czyli Głównym Urzędem do spraw Rasowych i Osiedleńczych SS, mającą na celu wysiedlanie ludności krajów okupowanych. Aby przesiedlić ludność niemiecką z terenów Europy Wschodniej, należało najpierw zwolnić dla nich miejsca, dokonując wysiedleń ludności polskiej lub żydowskiej, znajdujących się wewnątrz granic III Rzeszy. W wyniku masowych przesiedleń ponad milion volksdeutschów osadzono na terenach Pomorza, Kraju Warty, rejencji łódzkiej i tym podobnych.
W Generalnym Gubernatorstwie niezwykle popularny był krótki wiersz tłumaczący, kim jest volksdeutsch[9][10]:
Kto ty jesteś? Volksdeutsch cwany.
Jaki znak twój? Krzyż złamany.
Kto cię stworzył? Zawierucha.
Co cię czeka? Gałąź sucha.
Po wojnie
[edytuj | edytuj kod]28 lutego 1945 Krajowa Rada Narodowa wydała dotyczący volksdeutschów dekret „O wyłączeniu ze społeczeństwa polskiego wrogich elementów”.
W związku z podjęciem akcji, mającej na celu wyeliminowanie spośród społeczeństwa polskiego elementów niemieckich – Polski Związek Zachodni w Łodzi przypomina i wyjaśnia, że wszelkie informacje dotyczące „Niemców – volksdeutschów” mogą być dostarczone na piśmie lub ustnie w lokalu PZZ przy ul. H. Sienkiewicza 20, w godz. od 9-ej do 16-ej albo wrzucane do skrzynki pocztowej, wiszącej na drzwiach wejściowych lokalu PZZ. Informacje winny zawierać możliwie wyczerpujące dowody, a co najmniej muszą być podane dokładne personalia i adresy „volksdeutschów”, uwzględniające: 1) nazwisko i imię „volksdeutscha”, 2) rok urodzenia lub z braku tego imiona rodziców, 3) miejsce zamieszkania w czasie okupacji, 4) obecne miejsce zamieszkania, 5) gdzie zatrudniony obecnie i w jakim charakterze. Informacje nieścisłe i niewyczerpujące (jak np. nazwisko bez imienia lub podanie przez informatora niedokładnego miejsca zamieszkania „volksdeutscha” w okresie okupacji i obecnie) hamują w znacznym stopniu przebieg sprawy i opóźniają w ten sposób usunięcie ze społeczeństwa polskiego wrogiego elementu niemieckiego. Czujne śledzenie ukrywających się „volksdeutschów” i informowanie o tym PZZ jest obowiązkiem każdego Polaka, który posiada zrozumienie dobra narodu i własnego[11].
Po wojnie władze polskie zrehabilitowały większość osób zakwalifikowanych przymusowo na niemiecką volkslistę[12].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Verband der deutschen altösterreichischen Landsmannschaften in Österreich nazywał się do 14 listopada 2014 Verband der Volksdeutschen Landsmannschaften Österreichs.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ „...wprowadzono do słownika politycznego określenie „Niemca etnicznego” (Volksdeutscher).”, [w:] Janusz Sobczak: Hitlerowskie przesiedlenia ludności niemieckiej w dobie II wojny światowej. Instytut Zachodni. 1966, s. 17; „Niemiec urodzony i mieszkający poza granicami Starej (przedwojennej) Rzeszy, Niemiec z pochodzenia”, [w:] Leon Bielas: Sławna jak Sarajewo Wydawnictwo Śląsk, Katowice 1979, s. 382; „Volksdeutscher – obywatel polski narodowości niemieckiej”, [w:] Przegląd polonijny. Polska Akademia Nauk. Komitet Badania Polonii, Polska Akademia Nauk. Komitet Badania Polonii Zagranicznej. 1993 str. 100.
- ↑ folksdojcz. [w:] Słownik języka polskiego [on-line]. sjp.pwn.pl. [dostęp 2018-11-09].
- ↑ Verband der Volksdeutschen Landsmannschaften Österreichs (VLÖ) / Verband der deutschen altösterreichischen Landsmannschaften in Österreich (VLÖ).
- ↑ Holocaust Survivors: Encyclopedia – „Volksdeutscher”.
- ↑ Bergen, Doris: The Nazi Concept of ‘Volksdeutsche’ and the Exacerbation of Anti-Semitism in Eastern Europe, 1939-45. Journal of Contemporary History, Vol. 29, No. 4 (paźd. 1994), s. 569–582.
- ↑ Himmler’s auxiliaries: the Volksdeutsche Mittelstelle and the German national minorities of Europe, 1933–1945. UNC Press Books, 1993 dostęp 2009-06-26. Valdis O. Lumans.
- ↑ Józef Wnuk, Helena Radomska-Strzemecka: Dzieci polskie oskarżają. AX, Warszawa 1961.
- ↑ Ericson, Edward E. (1999): Feeding the German Eagle: Soviet Economic Aid to Nazi Germany, 1933–1941. Greenwood Publishing Group, ISBN 0-275-96337-3.
- ↑ Ryszard Kaczmarek: Polacy w Wehrmachcie. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2010, s. 9. ISBN 978-83-08-05357-7.
- ↑ Nowy Świat = The Polish Mornig World R.45, nr 172 (22 czerwca 1942) [online], polona.pl [dostęp 2018-09-27].
- ↑ Dostarczanie informacji o „volkdsdeutschach” obowiązkiem każdego Polaka, „Gazeta Ludowa [Warszawa], nr 184, s. 4.”, 7 sierpnia 1946.
- ↑ Volksdeutsche, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2023-04-05].
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]
- Luther, Tammo (2004): Volkstumspolitik des Deutschen Reiches 1933-1938. Die Auslanddeutschen im Spannungsfeld zwischen Traditionalisten und Nationalsozialisten. Franz Steiner, Stuttgart