Przejdź do zawartości

Ukaz emski

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Tablica pamiątkowa na budynku w Bad Ems, w którym Aleksander II podpisał ukaz emski.

Ukaz emski (ros. Эмский указ) – wydany 18 maja?/30 maja 1876 w Bad Ems w Niemczech przez Aleksandra II akt prawny, zabraniający używania nazwy „Ukraina”, zakazujący drukowania książek, broszur, prasy i przekładów[1] (nawet z rosyjskiego) w języku ukraińskim (w nazewnictwie dokumentu – „narzeczu małoruskim”)[2], a także wwożenia z zagranicy na terytorium Imperium Rosyjskiego wszelkich wydawnictw wydrukowanych w tym języku[3]. Zabraniał także wystawiania ukraińskich spektakli teatralnych i drukowania ukraińskich tekstów do utworów muzycznych[4]. Nauka w szkołach, w tym w szkołach elementarnych, miała być odtąd prowadzona wyłącznie w języku rosyjskim[5]. Z bibliotek szkół wszystkich szczebli usunięto książki w języku ukraińskim. Ukaz nakazywał zamknięcie filii Cesarskiego Rosyjskiego Towarzystwa Geograficznego[6] w Kijowie (oddział na Kraj Południowo-Zachodni) i gazety „Kyjiwski Telegraf”, wydawanej przez kijowską Hromadę. Nauczyciele i wykładowcy uniwersyteccy pochodzący z okręgów szkolnych: kijowskiego, charkowskiego i odeskiego mieli być przeniesieni na terytorium wielkoruskie, a ich miejsce zająć mieli Rosjanie[7]. Dokument był tajny, jego pełny tekst opublikowany został po raz pierwszy w roku 1930[8].

Wydanie ukazu spowodowane było obawą caratu przed rozwojem narodowego ruchu ukraińskiego i w konsekwencji przed wyodrębnieniem się z Imperium Rosyjskiego Ukrainy[9]. Dekret emski powstał w konsekwencji donosu wicekuratora kijowskiego okręgu szkolnego Michaiła Józefowicza, który w 1874 poinformował cesarza o istnieniu ruchu ukrainofilskiego, który rzekomo był zamaskowanym socjalizmem, godzącym w jedność państwa carów[5]. W donosie Józefowicz stwierdzał, że „chcą wolnej Ukrainy w kształcie republiki z hetmanem na czele”. Powołana w sierpniu 1875 przez cesarza komisja do „opracowania sposobów walki z działalnością ukrainofilską”[10] stwierdziła, że „zezwolenie na odrębną literaturę w ludowym dialekcie ukraińskim byłoby równoznaczne z położeniem trwałych fundamentów pod przekonanie o możliwości odłączenia się Ukrainy od Rosji, choćby w dalekiej przyszłości”[11].

Akt emski stanowił rozszerzenie zapisów cyrkularza wałujewskiego z 1863 r. W jego konsekwencji czołowi działacze kijowskiej Hromady (Mychajło Drahomanow, Fedir Wowk(inne języki), Mykoła Ziber, Serhij Podołynśkyj(inne języki)) udali się na emigrację. Zostali uprzednio usunięci z pracy na Uniwersytecie Kijowskim. Drahomanow i Pawło Czubynski otrzymali zakaz pobytu w ukraińskich guberniach Cesarstwa.

Zakaz wystawiania sztuk w języku ukraińskim uchylono w 1881. Do uchylenia ukazu emskiego doszło formalnie dopiero w 1907 r.[12], chociaż w trakcie rewolucji 1905–1907, zwłaszcza po manifeście październikowym, był przepisem martwym (w tym czasie powstawały ukraińskie stowarzyszenia, prasa, wydawnictwa; po stłumieniu rewolucji carat powrócił do polityki reakcyjnej).

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Z pewnymi wyjątkami po uzyskaniu zgody Głównego Zarządu do Spraw Prasy – urzędu cenzury, a tych z wykluczeniem ortografii ukraińskiej (Воспретить в Империи печатание, на том же наречии каких бы то ни было оригинальных произведений или переводов, за исключением исторических памятников, но с тем, чтобы и эти последние, если принадлежат к устной народной словесности (каковы песни, сказки, пословицы), издаваемы были без отступления от общерусской орфографии (т. е. не печатались так называемой «кулишовкою»”).
  2. W nomenklaturze Imperium Rosyjskiego Ukraina była określane jako „Małorosja”, a język ukraiński jako „małoruski”, tj. jako dialekt regionalny języka rosyjskiego.
  3. Не допускать ввоза в пределы Империи, без особого на то разрешения Главного Управления по делам печати, каких бы то ни было книг, издаваемых за границей на малорусском наречии.
  4. „3. Воспретить равномерно всякие на том же наречии сценические представления, тексты к нотам и публичные чтения (как имеющие в настоящее время характер украинофильских манифестаций)”.
  5. a b W. A. Serczyk, Historia Ukrainy, wyd. 3, Wrocław 2001, s. 207, 232.
  6. Ros. Императорское Русское Географическое Общество.
  7. „Обратить серьезное внимание на личный состав преподавателей в учебных округах Харьковском, Киевском и Одесском, потребовав от попечителей сих округов именного списка преподавателей с отметкою о благонадежности каждого по отношению к украинофильским тенденциям и отмеченных неблагонадежными или сомнительными перевести в великорусские губернии, заменив уроженцами этих последних.”.
  8. ЕМСЬКИЙ АКТ 1876 w: Енциклопедія історії України, Інститут історії України НАН України.
  9. „W Rosji doszły do głosu elementy najbardziej reakcyjne, w ogóle negujące istnienie narodowości ukraińskiej. Każdy przejaw samodzielności narodowej był tępiony w zarodku. Osławiony redaktor „Wiadomości Moskiewskich” Michał Katkow pisał, że „Ukraina nigdy nie miała własnej historii, nigdy nie była odrębnym państwem... Nigdy nie było języka małorosyjskiego i mimo wysiłków ukrainofilów nie powstał aż do dnia dzisiejszego”. Rosyjski minister spraw wewnętrznych Piotr Wałujew stwierdził w 1863 niemal dokładnie to samo: «Nie było żadnego odrębnego języka małorosyjskiego, nie ma i być nie może».” Władysław Serczyk, Historia Ukrainy, Wyd. III, Wrocław- Warszawa-Kraków 2001, Wyd. Ossolineum ISBN 83-04-04530-3, s. 208.
  10. Komisja była złożona z ministra spraw wewnętrznych Imperium Rosyjskiego, ministra oświecenia, oberprokuratora Świątobliwego Synodu Rządzącego, naczelnika Oddziału III kancelarii carskiej (szefa policji politycznej) i Michaiła Józefowicza.
  11. Jarosław Hrycak, Historia Ukrainy 1772–1999 Lublin 2000, Wyd. Instytut Europy Środkowo-Wschodniej ISBN 83-85854-50-9, s. 87, dokumenty cytowane przez autora.
  12. Władysław Serczyk, Historia Ukrainy, Wyd. III, Wrocław-Warszawa-Kraków 2001, Wyd. Ossolineum ISBN 83-04-04530-3, s. 232.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]