Tymoteusz Karpowicz

Tymoteusz Karpowicz

Data i miejsce urodzenia	15 grudnia 1921 Zielona
Data i miejsce śmierci	29 czerwca 2005 Oak Park
Narodowość	polska
Dziedzina sztuki	literatura
Epoka	poezja lingwistyczna
Ważne dzieła
Trudny las Odwrócone światło Słoje zadrzewne
Odznaczenia
Nagrody
nagroda m. Wrocławia (1957), Nagroda ZAIKS-u (1961), Nagroda Fundacji Alfreda Jurzykowskiego (1975), nagroda The Illinois Art Council (dwukrotnie), nagroda miesięcznika „Odra” (2000), nagroda Czterech Kolumn (2001)
Teksty w Wikiźródłach
Cytaty w Wikicytatach

Tymoteusz Karpowicz (ur. 15 grudnia 1921 w Zielonej koło Wilna^[1], zm. 29 czerwca^[2] 2005 w Oak Park k. Chicago) – poeta, prozaik, dramaturg, tłumacz; czołowy twórca poezji lingwistycznej, uznawany za ostatniego wielkiego modernistę^[3][4][5], którego twórczość zamyka doświadczenie polskiej awangardy poetyckiej XX wieku^[6].

Urodził się 15 grudnia 1921 r. w podwileńskiej wsi Zielona. W dzieciństwie w wyniku wypadku stracił lewą dłoń^[7]. W czasie wojny uczestniczył w polskim ruchu oporu. Studiował filologię polską we Wrocławiu. Pierwszą żoną była Maria Łokucjewska (rozwód w 1946). W okresie późniejszym poślubił Marię Budniewską. W latach 1945–1949 mieszkał w Szczecinie, gdzie pracował w Polskim Radiu. Potem przeniósł się do Wrocławia, w którym mieszkał do 1978 roku^[8].

Debiutował w 1948 r. tomem prozy poetyckiej Legendy pomorskie i zbiorem wierszy Żywe wymiary^[9]. Po ogłoszeniu w roku 1949 socrealizmu w literaturze zaprzestał publikowania. Aktywność literacką wznowił dopiero w roku 1956 w dobie odwilży. Wtedy to stał się redaktorem tygodnika „Nowe sygnały”. W roku 1957 tygodnik ten został jednak zamknięty za zbyt niezależną postawę. Karpowicz został później także usunięty z redakcji „Poezji” i „Odry”.

W 1973 otrzymał stypendium naukowe do Ameryki Północnej. Korzystając z tego stypendium, postanowił do kraju nie wracać i pozostał do śmierci na emigracji w Stanach Zjednoczonych. Od roku 1978 profesor na University of Illinois w Chicago (od 1993 r. na emeryturze). Jako naukowiec zajmował się badaniem twórczości Bolesława Leśmiana. Ostatni jego tom wierszy Słoje zadrzewne był nominowany do Nagrody Literackiej Nike 2000. Był członkiem Stowarzyszenia Pisarzy Polskich.

Jego aktywność literacka była przede wszystkim związana z nurtem lingwistycznym w poezji. Typowym przykładem jego charakterystycznej, osadzonej głęboko w języku metaforyki jest wiersz Rozkład jazdy (w tomiku W imię znaczenia, 1962): tytuł nasuwa na myśl poczekalnię dworcową, jednak z treści utworu wynika coś zupełnie innego. Możemy tu mówić o słowach w pułapce językowych automatyzmów oraz o uwalnianiu znaczeń^[10].

W swojej twórczości poetyckiej Karpowicz stosował gradację, anaforę, ironię, polemizował z tradycją, a także bawił się znaczeniami słów (powtórne wiązanie znaczeń)^[11].

Zmarł 26 czerwca 2005 r. w Oak Park. Pochowano go 3 sierpnia 2005 r. wraz z żoną Marią Karpowicz z d. Budniewską (zmarła w maju 2004 po ciężkiej chorobie) na Cmentarzu Osobowickim we Wrocławiu.

W 2010 roku wydane zostały dwie monografie twórczości Karpowicza pt. Synteza mowy Tymoteusza Karpowicza Joanny Roszak^[12] oraz Rozwiązywanie tekstów. Poetyckie polimorfie Tymoteusza Karpowicza Bartosza Małczyńskiego^[13], który jest także autorem wyboru i wstępu do tomu Utwory poetyckie Tymoteusza Karpowicza w serii Biblioteki Narodowej^[14]. Oprócz tego, w ostatnim czasie, ukazał się zbiór wspomnień i wywiadów o poecie pt. W cztery strony naraz. Portrety Karpowicza^[15] oraz zbiór tekstów krytycznych na temat jego twórczości Podziemne wniebowstąpienie^[16]. Obie pozycje ukazały się nakładem wrocławskiej oficyny Biuro Literackie.

Archiwum Karpowicza uporządkował Jan Stolarczyk, wydawca jego spuścizny^[17].

28. Międzynarodowy Festiwal Poezji „Maj nad Wilią” został w 2021 poświęcony m.in. pamięci 100-lecia urodzin Tymoteusza Karpowicza^[18].

• Legendy pomorskie, 1948 – proza poetycka
• Żywe wymiary, 1948 – poezje
• Gorzkie źródła, 1957 – poezje
• Kamienna muzyka, 1958 – poezje
• Znaki równania, 1960 – poezje
• W imię znaczenia, 1962 – poezje
• Trudny las, 1964 – poezje
• Opowiadania turystyczne, 1966 – w nich 2 opowiadania konkursowe Karpowicza
• Wiersze wybrane, 1969 – poezje
• Odwrócone światło, 1972 – poezje
• Poezja niemożliwa. Modele Leśmianowskiej wyobraźni, 1975 – teoria poezji
• Rozwiązywanie przestrzeni: poemat polimorficzny (fragmenty), 1989 – poezje
• Słoje zadrzewne, 1999 – poezje
• Małe cienie wielkich czarnoksiężników. Zarejestrowane w paśmie cyfr od 797 do 7777 (pośmiertnie), 2007 – szkice

• Zielone rękawice, 1960 (wyst. 1961)
• Człowiek z absolutnym węchem, 1964 (wyst. 1964)
• Dziwny pasażer, 1964 (wyst. 1964)
• Kiedy ktoś zapuka, 1967
• Przyjdź jak najprędzej (Teatr Polskiego Radia: 18 II 1970)
• Charon od świtu do świtu (wyst. 1972)

• Współcześni polscy pisarze i badacze literatury. Słownik biobibliograficzny, T. 4, pod red. J. Czachowskiej, A. Szałagan. Warszawa: WSiP, 1996, s. 66. ISBN 83-02-05974-9.
• Edward Balcerzan: Kręgi wtajemniczenia: czytelnik, badacz, tłumacz, pisarz. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1982. ISBN 83-08-00605-1. Brak numerów stron w książce
• Lesław M. Bartelski: Polscy pisarze współcześni 1939–1991. Warszawa: PWN, 1995, s. 173. ISBN 83-01-11593-9.
• Henryk Pustkowski: „Gramatyka poezji”?. Warszawa: 1982. Brak numerów stron w książce
• Krystyna Latawiec, „Dramat poetycki po 1956 roku: Jarosław M. Rymkiewicz, Stanisław Grochowiak, Tymoteusz Karpowicz”, Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej, Kraków 2007

• Odwrócone światło (1972) w bibliotece Polona