Tryptyk modeński

Tryptyk modeński
Tryptyk modeński (przód), ok. 1568, część środkowa 37 x 2,8 cm,	Tryptyk modeński (tył), skrzydła 24 x 18 cm, Galleria Estense

Tryptyk modeński – tryptyk hiszpańskiego malarza pochodzenia greckiego Dominikosa Theotokopulosa, znanego jako El Greco znajdujący się w Galleria Estense w Modenie. Dzieło jest sygnowane: ręką Dominikosa.

Nazwa tryptyku pochodzi od miejsca jego przechowywania, miasta Modeny. Dzieło zostało ponownie odkryte w 1937 roku w piwnicach Estense. Zostało wykonane pod koniec pobytu El Greca na Krecie, na zlecenie nieznanego mecenasa pochodzącego z jakiegoś kreteńsko-weneckiego rodu. Zalicza się je do przejściowego okresu artystycznego rozwoju malarza: przejścia artysty od postbizantyjskiego malarza ikon do europejskiego malarza inspirującego się na łacińskiej tradycji. Złota rama ozdobna była typowa dla kreteńskich artystów z XVI wieku. Ikonograficzne elementy wskazują, iż El Greco wzorował się również na grafikach z zachodniego regionu Morza Śródziemnego. Ta dwujęzyczność obrazu jest charakterystyczna dla dzieł powstałych pod koniec okresu kreteńskiego.

Według najnowszych monografii El Greca, obraz powstał po przyjeździe El Greca do Wenecji. Brytyjski badacz twórczości Greka podaje datę gdzieś pomiędzy styczniem a sierpniem 1568 roku^[1]. Jacques Lassaigne, francuska kurator Muzeum d'Art Moderne de la Ville w Paryżu, również uznaje to dzieło za pierwszą pracę młodego artysty w Wenecji, ale podaje datę jego powstania 1561–1565^[2]. Fakt ten może wynikać z tego, że Lassaigne mylnie datuje przybycie El Greca do Wenecji (na rok 1560)^[3]. Michael Scholz-Hänsel datuje tryptyk na lata 1560-1565^[4].

Nastawa ołtarzowa składa się z sześciu scen. W części przedniej po prawej stronie znajduje się Chrzest Chrystusa, po lewej Pokłon pasterzy a w środku artysta przedstawił Koronację chrześcijańskiego rycerza. Rewers tryptyku ozdabia w środku Widok Góry Synaj, po lewej stronie Zwiastowanie, po prawej Napomnienie Adama i Ewy.

Obok tradycyjnych tematów biblijnych, El Greco w centralnych częściach decyduje się na bardzo rzadkie przedstawienie motywu Koronacji chrześcijańskiego rycerza i Górę Synaj. W tym pierwszym dominująca postacią jest Chrystus niosący sztandar zmartwychwstania stojący na wielkiej księdze. U jego stóp leżą kości oraz diabeł, a po prawej stronie znajdują się wizerunki dwóch aniołów z kielichem i hostią. Wokół Chrystusa El Greco umieści szereg symboli religijnych: drabinę Jakubową, krzyż podtrzymywany przez aniołów czy kolumnę Chrystusa, z którą mocują się kolejne postacie anielskie. U dołu sceny widoczne są trzy kobiece alegorie Wiary, Miłości i Nadziei. Po ich obu stronach widać szereg postaci stanowiących grupę osób potępionych i błogosławionych.

W Górze Synaj, artysta umieszcza dodatkowo u podnóża góry klasztor Świętej Katarzyny. Wszystkie części charakteryzują się niezwykłym wrażeniem blasku. Efekt taki El Greco uzyskiwał dzięki użyciu złotego podkładu. W Sztuce bizantyjskiej złoto stanowiło tło, El Greco wykorzystywał je jako podkład, warstwę wstępną na której malował krajobrazy.

Zobacz multimedia związane z tematem: Tryptyk modeński

• Michael Scholz-Hänsel: El Greco. Köln/Warszawa: Taschen, 2005. ISBN 83-89192-90-X. Brak numerów stron w książce
• Jacques Lassaigne: El Greco. London: Thames and Hudson, 1973. ISBN 0-500-20136-6.
• José Gudiol: The complete painting of El Greco. New York: Greenwich House, 1983. ISBN 0-517-404990.
• David Davies: El Greco. Mystery and illumination. Edinburgh: National Gallery of Scotland, 1989. ISBN 0-903148-90-0.