Teutates
| bóg wojny, plemienia | |
 Teutates-Mercurius (relief z bazy kolumny) | |
| Inne imiona |
Toutatis, Toutanos, Teutanus, Toutiorix |
|---|---|
| Występowanie | |
Teutates, Toutatis – według przekazu rzymskiego poety Lukana oraz inskrypcji sakralnych, jeden z trzech głównych bogów galijskich obok Taranisa i Esusa[1], emanacja boga wojny.
Zaliczany do bóstw chtonicznych[2], miał charakter hippomorficzny (końskopodobny) i zakłada się, iż pierwotnie był innym bytem (hipostazą) bogini Epony[3]. Czczony także przez Celtów wschodnich, na ich monetach wyobrażany był jako „bóstwo beznogie”[4].
Jego imię często pojawia się jako przydomek Marsa, podobnie często utożsamiany też z Mercuriusem (Merkurym)[5]. Tłumaczy się je jako „ojciec rodu” albo „ojciec plemienia (ludu)”[6]. Niewykluczone, iż będąc przypuszczalnie bogiem jedności plemiennej, czczony jednak przez różne ludy celtyckie pod innym imieniem, był nie ogólnoceltyckim, ale lokalnym bóstwem konkretnego regionu[7].
Składano mu w ofierze ludzi przez topienie ich w bagnach bądź też zanurzanie głową w beczkach (jak przedstawiono to w scenach ze znaleziska znanego jako kocioł z Gundestrup)[8].
Bóstwo to poznane jest przede wszystkim z inskrypcji wobec bardzo nielicznych przedstawień figuralnych. Za jedno z jego wyobrażeń uważana jest kamienna głowa z Mšeckich Žehrovic (datowana na II-I w. p.n.e.), ukazująca go w torkwesie, ze spiralnie zakręconymi wąsami i brwiami (wys. 25 cm, w zbiorach Muzeum Narodowego w Pradze)[9].
Za prawdopodobny uważany jest związek imienia tego bóstwa z iryjskim pojęciem túath (lud) oraz z celtycką nazwą plemienną Teutonów (współcześnie przyjętą od łacińskiej formy Teutones)[10].
Obecnie utrwalony w kulturze masowej i zapamiętany dzięki serii francuskich komiksów o Asteriksie, w których Galowie często przywołują jego imię zaklinając się „na Teutatesa”.
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Jerzy Gąssowski: Mitologia Celtów. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe (seria Mitologie świata), 1987, s. 81; Janina Rosen-Przeworska: Religie Celtów. Warszawa: Książka i Wiedza, 1971, s. 102.
- ↑ Janina Rosen-Przeworska: Religie Celtów, dz. cyt., s. 103.
- ↑ Bogowie, demony, herosi. Leksykon. Znak, 1995, s. 373.
- ↑ Janina Rosen-Przeworska: Religie Celtów, dz. cyt., s. 88, 122.
- ↑ Jerzy Gąssowski: Mitologia Celtów, dz. cyt. s. 82, 212.
- ↑ Por. celtyckie teuto, touto – plemię, ród, naród (Bogowie, demony, herosi. Leksykon, dz. cyt., s. 373).
- ↑ Podręczna miniencyklopedia mitologii. Grecy – Rzymianie – Celtowie. Warszawa: RTW, 2001, s. 329; Paul-Marie Duval: Życie codzienne w Galii w okresie pokoju rzymskiego (I–III wiek n.e.). Warszawa: PIW, 1967, s. 253. Synkretyzm ten mógł przejawiać się np. w utożsamianiu z nim bogini Nantosvelty (J. Rosen-Przeworska: Mitologia Celtów, dz. cyt., s. 92).
- ↑ Friedrich Schlette: Celtowie. Łódź: Wydawnictwo Łódzkie, 1987, s. 129; T.G.E. Powell: Celtowie. Warszawa: RTW, 1999, s. 181-182.
- ↑ Sylvia Botheroyd, Paul F. Botheroyd: Słownik mitologii celtyckiej. Katowice: Książnica, 1998, s. 385; 212, 214.
- ↑ T.G.E. Powell: Celtowie, dz. cyt., s. 190.
Literatura dodatkowa
[edytuj | edytuj kod]- Elizabeth Hallam: Bogowie i boginie. Warszawa: Diogenes, 1998
- Juliette Wood: Celtowie. Ludzie, mitologia, sztuka. Warszawa: Horyzont, 2002
- Maria Jaczynowska: Religie świata rzymskiego. Warszawa: PWN, 1987
