Tańczący jastrząb (film)

Ten artykuł dotyczy filmu z 1977 roku. Zobacz też: inne znaczenia tego terminu.

Tańczący jastrząb – polski film obyczajowy z 1977 roku w reżyserii Grzegorza Królikiewicza na podstawie powieści Juliana Kawalca pod tym samym tytułem.

Michał Toporny jest synem chłopa. Udaje mu się wyrwać ze wsi, zdobywa wykształcenie, zajmuje wysokie stanowiska. Porzuca żonę Marię i syna dla kobiety „z dobrego domu”. To małżeństwo też jest nieudane – Wiesława znajduje sobie kochanka. Michał chce wychować swoich synów z obydwu małżeństw. Razem z nimi odwiedza rodzinną wieś. Samochód, którym jedzie zostaje obrzucony kamieniami, wpada do wody i tonie wraz z Michałem. Jego synowie palą dom, w którym urodził się Michał^[1].

• Franciszek Trzeciak – Michał Toporny
• Beata Tyszkiewicz – Wiesława, druga żona Topornego
• Beata Tumkiewicz(inne języki) – Maria, pierwsza żona Topornego
• Czesław Przybyła – nauczyciel
• Tadeusz Łomnicki – dyrektor
• Józef Fryźlewicz – Kinol
• Irena Orska – matka Wiesławy
• Stanisław Jaśkiewicz – ojciec Wiesławy
• Jerzy Zelnik – Zatorski
• Edmund Fetting – przedstawiciel ministerstwa
• Czesław Wojtała – Jastrząb
• Zygmunt Malanowicz – dziedzic
• Anna Ciepielewska – sekretarka Basia
• Andrzej Jurczak
• Zygmunt Wiaderny
• Bronisław Wrocławski

i inni

Zdjęcia do Tańczącego jastrzębia nakręcił Zbigniew Rybczyński, który eksperymentował z ustawieniami kamery tak, aby uczynić jej spojrzenie autonomicznym. Michał Dondzik pisał, że „dzięki autonomiczności kamery uniemożliwiona zostaje identyfikacja z bohaterami filmu, widz patrzy na wydarzenia z boku, obserwuje je z nietypowych perspektyw”^[2]. Na potrzeby sekwencji filmowej z września 1939 roku Rybczyński obmyślił perspektywę zranionego żołnierza („kamerą z ranną ręką”). Scena, gdy Toporny pozbawia żołnierza ręki za pomocą nożyc do strzyżenia owiec, została zrealizowana za pomocą zamocowanej na szelkach atrapy ręki, aby upadła wraz z kamerą na podłoże z pierzyną^[3]. Również scena z kamer przemysłowych obrazuje fizyczną metamorfozę bohatera: obraz Topornego na jednym monitorze przedstawia jego wyidealizowany obraz, na drugim – podstarzały wizerunek zmęczonego człowieka. Jak pisze Dondzik: „Zwodniczość obrazu na monitorze pokazującym siłę i witalność została podkreślona zabiegiem audialnym – na ścieżce dźwiękowej słychać nienaturalnie głośne kroki mężczyzny, które miały brzmieć jak u kolosa, olbrzyma”^[4]. Do innych wymagających scen sfilmowanych przez Królikiewicza i Rybczyńskiego należało czerwieniejące ucho Topornego, za które ciągnął go w dzieciństwie ojciec (efekt uzyskany poprzez przymocowanie Trzeciakowi żaróweczki do ucha) oraz scena wsysania i wysysania przez sąsiada nitek makaronu (poprzez odwrotne założenie taśmy 35 mm)^[4].

• MichałM. Dondzik MichałM., Obraz, technologia i film polski. Dziworski, Rybczyński i Królikiewicz, „Kwartalnik Filmowy” (113), 2021, s. 92–113, DOI: 10.36744/kf.674 [dostęp 2022-11-16] .

• Tańczący jastrząb w bazie Filmweb
• Tańczący jastrząb w bazie filmpolski.pl
• Zdjęcia z filmu Tańczący jastrząb w bazie Filmoteki Narodowej „Fototeka”