Tłustosz pospolity

Tłustosz pospolity
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	jasnotowce
Rodzina	pływaczowate
Rodzaj	tłustosz
Gatunek	tłustosz pospolity
	Nazwa systematyczna
	Pinguicula vulgaris L.; Sp. pl. 1:17. 1753
Synonimy
	Pinguicula norica Beck; Pinguicula vulgaris var. vulgaris; Pinguicula vulgaris subsp. vulgaris;
	Pinguicula norica Beck; Pinguicula vulgaris var. vulgaris; Pinguicula vulgaris subsp. vulgaris;
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Tłustosz pospolity^[5] (Pinguicula vulgaris L.) – gatunek rośliny wieloletniej należący do rodziny pływaczowatych. Status gatunku we florze Polski: gatunek rodzimy^[6]. Występuje w Azji, Europie i Ameryce Północnej^[7]. W Polsce występuje w górach i na całym niżu z wyjątkiem północno-wschodniej części kraju. Roślina dość rzadka. Jest przedstawicielem nielicznych na obszarze Polski roślin owadożernych^[8].

Morfologia

Pokrój: Roślina o wysokości 10–25 cm. Z różyczki liściowej o średnicy 4–12 cm wyrasta bezlistny głąbik z kwiatami^[9].

Liście: Wyłącznie w przyziemnej różyczce o średnicy do 12 cm. Są krótkoogonkowe, jasnozielone, mięsiste, całobrzegie, mają jajowaty lub podługowaty kształt. Mają zwykle podwinięte brzegi i górną powierzchnię silnie pokrytą ogruczolonymi włoskami^[9].

Kwiaty: Wyrastają z różyczki liściowej na ogruczolonych szypułkach o wysokości 5–25 cm, pojedynczo. Są to kwiaty grzbieciste o dwuwargowym kielichu. Obydwie wargi kielicha są rozcięte, górna mniej więcej do połowy swojej długości. Niebieskofioletowa i również dwuwargowa korona o długości 15–25 mm (wraz z ostrogą) jest 5-ząbkowa. Środkowa klapa na jej dolnej wardze posiada białą plamkę w gardzieli. Obydwie wargi korony z tyłu zrośnięte są w rurkę, która stopniowo przechodzi w dość długą i smukłą ostrogę. Wewnątrz korony pojedynczy słupek z bardzo pękatą zalążnią i dwoma różowymi, spiralnie zakręcającymi się znamionami, oraz dwa pręciki^[9]^[10].

Owoc: Kulistawojajowata torebka o długości 4-5 mm i szerokości 3,5-4 mm. Zazwyczaj jej długość jest nie więcej niż 1 1/3 razy większa od szerokości^[10]. Nasiona liczne, o powierzchni pokrytej delikatną siateczką^[11].

Morfologia
Różyczka liściowa
Kwiat
Kwiat

Biologia i ekologia

Rozwój: Hemikryptofit. Kwitnie od maja do czerwca^[6]. Pręcik i słupek dojrzewają równocześnie^[12]. Jest rośliną mięsożerną. Liście tłustosza pospolitego, tak jak innych gatunków tego rodzaju, posiadają dwa rodzaje gruczołów: osadzone na trzoneczkach i wydzielające lepki śluz, oraz osadzone na liściu i wydzielające enzymy trawienne. Do śluzu przylepiają się siadające na liściach nieduże owady. Wówczas liście powoli zaginają się do środka, a enzymy trawią ciała owadów. Strawione składniki wchłaniane są przez liść, który po kilku dniach powoli rozprostowuje się. Roślina normalnie przeprowadza fotosyntezę, dzięki czemu jest w pełni autotroficzna. Owadożerność umożliwia jej jedynie uzupełnianie azotu, którego zwykle brak na ubogich glebach, na których rośnie^[13].

Siedlisko: Eutroficzne torfowiska niskie, wilgotne łąki i inne wilgotne zbiorowiska, a w górach młaki kozłkowo-turzycowe^[9]. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla O.All. Caricetalia davallianae.

Genetyka i zmienność: Liczba chromosomów 2n = 64^[6]. We florze Polski wyróżniano podgatunek tłustosz pospolity dwubarwny Pinguicula vulgaris subsp. bicolor Á. Löve & D. Löve^[5]. Według The Plant List jest to odrębny gatunek^[3].

Zagrożenia i ochrona

Roślina objęta w Polsce ścisłą ochroną. Zmniejsza się liczba stanowisk, na których występuje. Kategorie zagrożenia:

Kategoria zagrożenia gatunku w Polsce według Czerwonej listy roślin i grzybów Polski (2006)^[14]: V (narażony na wyginięcie); w wydaniu z 2016 roku kategorie zagrożenia określono osobno dla podgatunku typowego (NT, bliski zagrożenia) i podgatunku dwubarwnego (EN, zagrożony)^[15]
Tłustosz pospolity dwubarwny (subsp. bicolor), występujący w południowo-wschodniej części kraju, został w Polsce uznany za wymierający. Według Polskiej Czerwonej Księgi Roślin (2001, 2014) posiada kategorię zagrożenia CR (krytycznie zagrożony)^[16]^[17]. Umieszczony został także na polskiej czerwonej liście w kategorii EN (zagrożony).

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-24] (ang.).
↑ ^a ^b ^c The Plant List. [dostęp 2017-03-10].
↑ Pinguicula vulgaris, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
↑ ^a ^b Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
↑ ^a ^b ^c Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2011-01-17].
↑ Teofil Gołębiowski: Rośliny gór i pogórzy. Warszawa: Wydawnictwo"Sport i Turystyka", 1990, s. 173. ISBN 83-217-2710-7.
↑ ^a ^b ^c ^d Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wyd., 2006. ISBN 978-83-7073-444-2.
↑ ^a ^b Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.
↑ Rośliny drapieżne w Wigierskim Parku Narodowym. [dostęp 2017-03-10].
↑ Olga Seidl, Józef Rostafiński: Przewodnik do oznaczania roślin. Warszawa: PWRiL, 1973.
↑ Z. Podbielkowski, B. Sudnik-Wójcikowska – Rośliny mięsożerne zwane też owadożernymi. Multico, 2003, str. 34-46
↑ Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki, Władysław Wojewoda, Zbigniew Szeląg (red.). Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, 2006. ISBN 83-89648-38-5.
↑ Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.
↑ Przyroda województwa śląskiego. [w:] Czerwona księga roślin – wykaz gatunków [on-line]. [dostęp 2013-07-28]. (pol.).
↑ Zarzycki K., Kaźmierczakowa R., Mirek Z.: Polska Czerwona Księga Roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Wyd. III. uaktualnione i rozszerzone. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody PAN, 2014. ISBN 978-83-61191-72-8.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-24] (ang.).

[tpl-3] The Plant List. [dostęp 2017-03-10].

[iucn-4] Pinguicula vulgaris, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).

[checklist2002-5] Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.

[rutkowski-6] Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.

[grin-7] Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2011-01-17].

[rg-8] Teofil Gołębiowski: Rośliny gór i pogórzy. Warszawa: Wydawnictwo"Sport i Turystyka", 1990, s. 173. ISBN 83-217-2710-7.

[C-9] Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wyd., 2006. ISBN 978-83-7073-444-2.

[szafer-10] Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.

[11] Rośliny drapieżne w Wigierskim Parku Narodowym. [dostęp 2017-03-10].

[12] Olga Seidl, Józef Rostafiński: Przewodnik do oznaczania roślin. Warszawa: PWRiL, 1973.

[13] Z. Podbielkowski, B. Sudnik-Wójcikowska – Rośliny mięsożerne zwane też owadożernymi. Multico, 2003, str. 34-46

[14] Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki, Władysław Wojewoda, Zbigniew Szeląg (red.). Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, 2006. ISBN 83-89648-38-5.

[15] Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.

[16] Przyroda województwa śląskiego. [w:] Czerwona księga roślin – wykaz gatunków [on-line]. [dostęp 2013-07-28]. (pol.).

[17] Zarzycki K., Kaźmierczakowa R., Mirek Z.: Polska Czerwona Księga Roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Wyd. III. uaktualnione i rozszerzone. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody PAN, 2014. ISBN 978-83-61191-72-8.

[1]