Surrealizm

Surrealizm (zwany także nadrealizmem) – kierunek w sztuce powstały w 1920 roku we Francji, początkowo występujący wyłącznie w literaturze, później w sztukach plastycznych, filmie i teatrze. Termin ten stworzył w 1917 roku Guillaume Apollinaire^[1].

Słowo "surrealistyczny" w zamyśle Apollinaire oznaczać miało racjonalnie przemyślany wytwór, który charakteryzował się oryginalnością połączenia wykorzystanych w nim elementów. Koncepcja racjonalności i arbitralności zestawienia została odrzucona przez następne pokolenie surrealistów^[2]. W ich za��ożeniach miał to być bunt przeciw klasycyzmowi, realizmowi, empiryzmowi, racjonalizmowi, utylitaryzmowi i konwencjom w sztuce. Teoretykiem tego nurtu był filozof i poeta André Breton. Rok po ogłoszeniu Manifestu surrealistycznego^[3], w 1925 odbyła się pierwsza wystawa. Od 1924 grupa surrealistów wydawała pismo „La Révolution surréaliste”.

W malarstwie założeniem surrealizmu było „wyrażanie wizualne percepcji wewnętrznej”. Artyści starali się wykreować obrazy burzące logiczny porządek rzeczywistości. Często były to wizje groteskowe, z pogranicza jawy, snu, fantazji, halucynacji, a odsunięte od racjonalizmu.

Przedstawicielami tego nurtu w malarstwie byli: Salvador Dalí, Giorgio de Chirico, Max Ernst, Hans Arp (również w poezji), Marcel Duchamp, Francis Picabia, Osvaldo Licini, René Magritte oraz Frida Kahlo. W 1924 powstało Biuro Poszukiwań Surrealistycznych stanowiące rodzaj poradni. Poeci tworzący w stylu surrealizmu to m.in.: Philippe Soupault, Louis Aragon, Paul Éluard, Michel Leiris, Benjamin Péret, Tristan Tzara, René Char (jego wczesna twórczość), Aimé Césaire.

Jako istotną inspirację dla dzieł surrealistów przyjmuje się malarstwo Hieronima Boscha, żyjącego na przełomie XV i XVI wieku. Ponadto korzystali oni z doświadczeń dadaizmu. Natomiast jeśli chodzi o inspirację literacką, ich mistrzem był Comte de Lautréamont, ze względu na książkę Les Chants de Maldoror (Pieśni Maldorora), którą napisał w 1868–1869. W 1938 André Breton nazwał jego poezję „klatką z azbestu zamykającą serce rozżarzone do białości”. Z tym samym entuzjazmem przyjmowali gwałtowne zerwanie Lautréamonta z poglądami, które zawarł w Pieśniach Maldorora. Istotna dla surrealistów była także twórczość Rimbauda.

Celem ich działania było zbadanie sfery nieświadomości, uważali bowiem, że człowiekiem rządzą siły niezależne od jego świadomego „ja” – surrealiści zafascynowani byli hipnozą, pismem automatycznym, mediumizmem – jednym słowem zjawiskami, których badaniem zajęła się rozwijająca się w owym czasie psychoanaliza; jej najwybitniejszymi przedstawicielami byli wówczas Carl Gustav Jung i Zygmunt Freud. Mimo iż surrealiści odwoływali się do teorii Freuda, on sam pisał po spotkaniu z Salvadorem Dalí: „jestem wciąż skłonny uważać surrealistów […] za stuprocentowych wariatów”^[4]. Przypisywali ogromną rolę niepohamowanej wyobraźni, czerpali również z niektórych założeń romantyzmu. Pragnęli odnajdywać i kultywować cudowność^[5], a także dramatyzować nawet pozornie zwyczajne wydarzenia. Duże znaczenie miał dla nich także element zaskoczenia, absurdu i nonsensu; czerpali z niego wszyscy twórcy surrealizmu, także m.in. Meret Oppenheim. Surrealiści pisali również listy otwarte, m.in. do papieża, Dalajlamy, rektorów uniwersyteckich. Miały one na celu prowokację intelektualną^[6].

Grupy surrealistyczne istniały, a niekiedy istnieją do dziś również poza Francją, m.in. w Belgii, Wielkiej Brytanii i w dawnej Czechosłowacji.

• 1919: Philippe Soupault, Andre Breton: Pola magnetyczne
• 1920: Tristan Tzara: Manifest o miłości słabej i miłości gorzkiej
• 1924: A. Breton: Manifest surrealizmu (wydany z prozą poetycką pt. Rozpuszczalna ryba)
• 1925: List do rektorów uniwersytetów europejskich
• 1925: Deklaracja Biura Poszukiwań Surrealistycznych
• 1928: Andre Breton: Surrealizm i malarstwo
• 1929: Ankieta na temat miłości
• 1930: A. Breton: Drugi manifest surrealizmu
• 1932: A. Breton: Funkcja poety
• 1935: A. Breton: Surrealistyczna sytuacja przedmiotu
• 1936: Paul Éluard: Definicja
• 1937: A. Breton: Piękno będzie konwulsyjne albo go wcale nie będzie
• 1941: A. Breton: Geneza i perspektywy artystyczne surrealizmu
• 1942: A. Breton: Samoukowie zwani "naiwnymi"
• 1942: A. Breton: Prolegomena do trzeciego manifestu surrealizmu albo nie
• 1942: A. Breton: Sytuacja surrealizmu między dwiema wojnami
• 1953: A. Breton: Surrealizm w swoich dziełach żywych

Oficjalnie członkami powołanej przez Bretona grupy surrealistów byli:

W historii sztuki, surrealizm pojawił się również w formie happeningu. Najwybitniejszym przedstawicielem happeningu politycznego, inspirowanego surrealizmem był polski ruch Pomarańczowa Alternatywa, której twórca, Major Waldemar Fydrych w 1981 sformułował Manifest Surrealizmu Socjalistycznego.

Swego rodzaju spadkobiercą happeningów surrealistycznych było powstałe w 2003 zjawisko o nazwie flash mob, którego najbardziej znanymi przedstawicielami były takie grupy jak nowojorski Mob Project, australijski Sydmob czy polski Warszawski Front Abstrakcyjny.

Poetykę surrealizmu wykorzystywał również we wczesnej twórczości (lata 80./90. XX w.) polski autor Wojciech Płocharski m.in. w piosenkach z albumu Cyfry zespołu Przyjaciele.

 Wykaz literatury uzupełniającej: Surrealizm.

• K.H. Rundżjo, Surrealizm w literaturze rosyjskiej, Rhytmos, Poznań 2007.
• Surrealizm. Teoria i praktyka literacka. Antologia. Teksty wybrał i przełożył Adam Ważyk, Wydawnictwo Czytelnik 1976, Warszawa.
• KrystynaK. Janicka KrystynaK., Światopogląd surrealizmu. Jego założenia i konsekwencje dla teorii twórczości i teorii sztuki, Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1985, ISBN 83-221-0287-9, OCLC 830183373 . Brak numerów stron w książce
• Brassaï, Rozmowy z Picassem, ZbigniewZ. Florczak (tłum.), Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1979, s. 15-31, ISBN 83-06-00325-X, OCLC 749337885 .

Informacje w projektach siostrzanych

Multimedia w Wikimedia Commons

Cytaty w Wikicytatach

Definicje słownikowe w Wikisłowniku

• [1] w serwisie dalicje.pl
• Andre Breton Manifest surrealizmu I
• Andre Breton Manifest surrealizmu II
• surrealizmu. cnac-gp.fr. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-09-18)]. (ang.)
• Historia kierunku, jego przedstawiciele, dzieła (ang.)
• Artykuł w Portalu Edukacyjnym
• Przypadek obiektywny
• Surrealism (ang.), Routledge Encyclopedia of Philosophy, rep.routledge.com [dostęp 2023-05-13].