Stenopelmatoidea

	Stenopelmatoidea
	Burmeister, 1838
	Okres istnienia: apt–dziś PreꞒ Ꞓ O S D C P T J K Pg N Q
	; Stenopelmatus fuscus z rodziny Stenopelmatidae
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	stawonogi
Gromada	owady
Rząd	prostoskrzydłe
Podrząd	prostoskrzydłe długoczułkowe
Infrarząd	Tettigoniidea
Nadrodzina	Stenopelmatoidea
Synonimy
	Gryllacridoidea Blanchard, 1845;
	Gryllacridoidea Blanchard, 1845;
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Stenopelmatoidea – nadrodzina owadów z rzędu prostoskrzydłych z podrzędu długoczułkowych. Obejmuje ponad 900 opisanych gatunków. Występują głównie w strefie tropikalnej i subtropikalnej. W zapisie kopalnym znane są od aptu w kredzie.

Morfologia

Owady te zwykle ubarwione są w odcieniach brązów i szarości, rzadziej spotyka się czerwień czy zieleń, natomiast formy jaskiniowe bywają białe. Ciało ich jest stosunkowo słabo zesklerotyzowane i często osiąga duże i bardzo duże jak na owady rozmiary^[1]. W rodzinie wet spotkać można formy o długości dochodzącej do 90 mm czy osiągające masę 71 g (jedne z najcięższych owadów)^[2]^[1].

Pokrywy (tegminy) mają żyłki podłużne rozmieszczone mniej lub bardziej równolegle. Zazwyczaj w ich polu kostalnym biegnie długa fałszywa żyłka kostalna, przecinająca odgałęzienia żyłki subkostalnej. Gałąź żyłki medialnej MA₂ jest w pełni wykształcona lub zlana z gałęzią 2MA₁. Zakończenia tylnej żyłki kubitalnej i pierwszej z żyłek analnych (1A) leżą zazwyczaj w odsiebnej połowie pokrywy. Aparat strydulacyjny na pokrywie może występować co najwyżej w formie szczątkowej. Zamiast niego strydulacji służyć mogą niższe partie początkowych tergitów odwłoka i wewn��trzne powierzchnie ud tylnej pary, aczkolwiek również ten rodzaj aparatu strydulacyjnego może być nieobecny. Narządy bębenkowe znajdują się na goleniach odnóży przedniej pary lub wcale nie występują. Odnóża u większości gatunków mają czteroczłonowe stopy. U części gatunków stopy są wtórnie trójczłonowe, wskutek zrośnięcia się członu pierwszego i drugiego. W takich przypadkach jednak miejsce zrośnięcia jest wyraźnie widoczne. Przysadki odwłokowe są miękkie wskutek słabej sklerotyzacji. U samców niektórych gatunków są haczykowato zagięte. Samica cechuje się obecnością w pokładełku stawowych połączeń między walwami górnymi i środkowymi, środkowymi i dolnymi oraz górnymi i dolnymi^[3].

Ekologia i występowanie

Owady te zamieszkują rozmaite siedliska. Znaleźć tu można gatunki pustynne, stepowe, nadrzewne (arborikole) czy jaskiniowe (troglofile). Aktywne nocą, dzień spędzając np. w norach czy szczelinach skał^[1].

Przedstawiciele nadrodziny znani są ze wszystkich krain zoogeograficznych^[4], ale występują głównie w strefie tropikalnej i subtropikalnej^[1]. Brak ich zupełnie w Europie^[5].

Taksonomia

Takson ten wprowadzony został w 1838 roku przez Hermanna Burmeistera jako plemię w obrębie Locustina. Nazwę z końcówką -oidea wprowadzili późniejsi autorzy^[3]. Współcześnie do nadrodziny tej zalicza się 3 lub 4 rodziny^[4]^[6]:

Anostostomatidae Saussure, 1859 – wety
Cooloolidae Rentz, 1980 – przez część autorów umieszczane w obrębie Anostostomatidae
Gryllacrididae Blanchard, 1845
Stenopelmatidae Burmeister, 1838

Do 2015 roku opisano ich 913 gatunków^[6], jednak faktyczna liczba gatunków współczesnych jest przypuszczalnie 2–3 razy większa^[1].

Według wyników analizy filogenetycznej Song Hojuna z 2015 roku Stenopelmatoidea stanowią grupę siostrzaną Hagloidea, a utworzony przez te dwie nadrodziny klad stanowi grupę siostrzaną dla śpieszkowatych. Bazalną pozycję względem tych trzech grup zajmują pasikoniki. Badania metodą zegara molekularnego wskazują, że rozejście się linii ewolucyjnych Stenopelmatoidea i Hagloidea miało miejsce we wczesnej kredzie, około 142 mln lat temu (w badaniach tych uwzględniono próbki dwóch rodzajów z każdej z tych nadrodzin)^[6]. Wielu badaczy przypuszcza, że Hagloidea stanowią w rzeczywistości przodków Stenopelmatoidea – hipotezę tę wysunął już Aleksandr Szarow w 1968 roku. Wskazują oni na paleoceńskie Zeuneropterinae (tradycyjnie zaliczane do Stenopelmatidae^[4]) jako przejawiające cechy pośrednie między Hagloidea oraz Stenopelmatoidea^[7]^[3]. Najstarsze skamieniałości zaliczane do tej nadrodziny pochodzą z aptu w kredzie i należą do Euclydesinae^[8]^[4].

Przypisy

↑ ^a ^b ^c ^d ^e Piotr Naskręcki: rząd: prostoskrzydłe – Orthoptera. W: Zoologia: Stawonogi. T. 2, cz. 2 Tchawkodyszne. Czesław Błaszak (red. nauk.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012.
↑ Michael Hutchins, Arthur V. Evans, Rosser W. Garrison, Neil Schlager: Grzimek’s Animal Life Encyclopedia, 2nd edition. Volume 3, Insects. Farmington Hills, MI: Gale Grou, 2003. ISBN 0-7876-5779-4.
↑ ^a ^b ^c Andrej V.A.V. Gorochov Andrej V.A.V., The higher classification, phylogeny and evolution of the superfamily Stenopelmatoidea, [w:] Laurence H.L.H. Field (red.), The biology of wetas, king crickets and their allies, CAB International, 2001, DOI: 10.1079/9780851994086.0003 .
↑ ^a ^b ^c ^d D.C. Eades, D. Otte, M.M. Cigliano, H. Braun: Stenopelmatoidea Burmeister, 1838. [w:] Orthoptera Species File Online [on-line]. [dostęp 2016-06-01]. (ang.).
↑ Ensifera. [w:] Fauna Europaea [on-line]. [dostęp 2020-05-03].
↑ ^a ^b ^c Hojun Song, Christiane Amédégnato, Maria Marta Cigliano, Laure Desutter-Grandcolas, Sam W. Heads, Yuan Huang, Daniel Otte, Michael F. Whiting. 300 million years of diversification: elucidating the patterns of orthopteran evolution based on comprehensive taxon and gene sampling. „Cladistics”. 31 (6), s. 621–651, 2015. DOI: 10.1111/cla.12116.
↑ A.G. Sharov. Phylogeny of the Orthopteroidea. „Trudy Paleont. Inst.”. 118, s. 1–216, 1968.
↑ R.G. Martins-Neto. New Orthoptera Stenopelmatoidea and Hagloidea (Ensifera) from the Santana Formation (Lower Cretaceous, Northeast Brazil) with description of new taxa. „Gaea”. 3, s. 3-8, 2007.

[Naskrecki-1] Piotr Naskręcki: rząd: prostoskrzydłe – Orthoptera. W: Zoologia: Stawonogi. T. 2, cz. 2 Tchawkodyszne. Czesław Błaszak (red. nauk.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012.

[ale-2] Michael Hutchins, Arthur V. Evans, Rosser W. Garrison, Neil Schlager: Grzimek’s Animal Life Encyclopedia, 2nd edition. Volume 3, Insects. Farmington Hills, MI: Gale Grou, 2003. ISBN 0-7876-5779-4.

[Gorochov-3] Andrej V.A.V. Gorochov Andrej V.A.V., The higher classification, phylogeny and evolution of the superfamily Stenopelmatoidea, [w:] Laurence H.L.H. Field (red.), The biology of wetas, king crickets and their allies, CAB International, 2001, DOI: 10.1079/9780851994086.0003 .

[Eades-4] D.C. Eades, D. Otte, M.M. Cigliano, H. Braun: Stenopelmatoidea Burmeister, 1838. [w:] Orthoptera Species File Online [on-line]. [dostęp 2016-06-01]. (ang.).

[fe-5] Ensifera. [w:] Fauna Europaea [on-line]. [dostęp 2020-05-03].

[Song-6] Hojun Song, Christiane Amédégnato, Maria Marta Cigliano, Laure Desutter-Grandcolas, Sam W. Heads, Yuan Huang, Daniel Otte, Michael F. Whiting. 300 million years of diversification: elucidating the patterns of orthopteran evolution based on comprehensive taxon and gene sampling. „Cladistics”. 31 (6), s. 621–651, 2015. DOI: 10.1111/cla.12116.

[Sharov-7] A.G. Sharov. Phylogeny of the Orthopteroidea. „Trudy Paleont. Inst.”. 118, s. 1–216, 1968.

[neto-8] R.G. Martins-Neto. New Orthoptera Stenopelmatoidea and Hagloidea (Ensifera) from the Santana Formation (Lower Cretaceous, Northeast Brazil) with description of new taxa. „Gaea”. 3, s. 3-8, 2007.

[1]