Socjalizm reakcyjny

Socjalizm reakcyjny – ideologia o charakterze konserwatywnym i solidarystycznym. Terminem „socjalizm” posługiwali się w XIX w. niektórzy konserwatyści, broniący ustroju feudalnego przed rewolucją burżuazyjną. W ich ujęciu socjalizm miał być systemem korporacyjnym odzwierciedlającym organiczny ład społeczny, zapewniającym ludowi opiekę ze strony monarchii.

We Francji za socjalizm uważał swój korporacjonistyczny program René La Tour du Pin, markiz Chambly de la Charce (1834–1924), autor “Ku nowemu porządkowi społecznemu. Drogowskazy” (1889)^[1]. Wychodząc z podobnych założeń ideowych Akcja Francuska na początku XX w. nawiązała na płaszczyźnie antyparlamentaryzmu współpracę z rewolucyjnymi syndykalistami, w wyniku czego w latach 1911–1912 powstał klub dyskusyjny Cercle Proudhon^[2]. Echa tego zbliżenia były słyszane w socjalistycznych sympatiach niektórych XX-wiecznych rojalistów: Ruch Socjalistyczno-Monarchistyczny, Biuro Akcji Socjalistyczno-Monarchistycznej, Nowa Akcja Rojalistyczna Bertranda Renouvin^[3] (w Hiszpanii w tym kierunku poszła Partia Karlistowska).

W Anglii „socjalizm feudalny” głosiła grupa Young England, skupiona wokół Benjamina Disraeliego (1804–1881); jej ideologia łączyła romantyzm, monarchizm i ekonomiczny antyliberalizm^[4]. W późniejszym czasie Disraeli stał się orędownikiem tzw. One-Nation Toryism(inne języki) (również Michael Sadler, Richard Oastler, John Ruskin)^[5], postulującego solidaryzm społeczny w połączeniu z tradycyjnymi wartościami, i przeprowadził szereg reform socjalnych i politycznych w celu pozyskania warstw pracujących^[6].

W Niemczech konserwatystą popierającym odgórny „socjalizm państwowy” był Johann Karl Rodbertus (1805–1875)^[7]; podobne poglądy głosił Lorenz von Stein (1815–1890) – zwolennik „królestwa socjalnego”, które poprzez reformy zapewni uniemożliwi rozbicie społeczeństwa na wrogie klasy^[8]. Koncepcje te mogły wywrzeć wpływ na reformy społeczne Bismarcka. W okresie Republiki Weimarskiej ideologia socjalkonserwatywna odżyła w środowisku „rewolucyjnych konserwatystów”, m.in. u Oswalda Spenglera (1880–1936), autora „Prusactwo i socjalizm” (1919)^[9].

W Rosji idee zbliżone do socjalistycznych (acz w połączeniu z carskim absolutyzmem) wyznawali niektórzy słowianofile, np. Konstantin Leontjew (1831–1891)^[10]. Praktyczną próbę ich realizacji usiłował przeprowadzić pułkownik Ochrany Sergiusz Zubatow, tworzący legalne związki robotnicze pod patronatem caratu^[11].

W Polsce reprezentantem tego nurtu był hr. Leons Rzewuski^[12].

W Japonii podobny kierunek pojawił się dopiero w XX w. w postaci ruchu tzw. młodych oficerów głoszących hasło „restauracji Shōwa”. Oznaczać miało to odebranie władzy kapitalistom i przywrócenie jej cesarzowi-bogu, zaprowadzenie „państwowego socjalizmu” poprzez nacjonalizację koncernów, ekspansję narodu japońskiego w celu ustanowienia „Azji dla Azjatów”. W 1932 r. „młodzi oficerowie” przeprowadzili serię zamachów na umiarkowanych polityków. W 1936 r. podjęli nieudaną próbę przewrotu. „Młodzi oficerowie” mieli duże wpływy w japońskich partiach robotniczych Nihon Kokka Shakaito, Nihon Kokkumin Shakaito, a nawet Shakai Taishuto^[13].

• Jacek Bartyzel, „Umierać, ale powoli!” O monarchistycznej i katolickiej kontrrewolucji w krajach romańskich, 1815–2000, Kraków 2006, s. 633–636.
• Jacek Bartyzel, Rojalizm francuski, „Arcana” nr 6 (1996).
• Ryszard Bender, Chrześcijanie w polskich ruchach demokratycznych XIX stulecia, Warszawa 1975, s. 136–142.
• Michał Bohun, Kontrrewolucja i pesymizm. Filozofia społeczna Konstantina Leontjewa, Kraków 2000, s. 264, 267, 270–271.
• Ch. Ejdus, Japonia między wojnami, Kraków 1950, s. 161–165, 191–192.
• Józef Kozłowski, Zubatowszczyzna, Res Publica nr 6 (1988).
• Rewolucja konserwatywna w Niemczech 1918–1933, opr. Wojciech Kunicki, Poznań 1999, s. 375.
• George Macaulay Trevelyan, Historia Anglii, Warszawa 1963, s. 767, 778–779, 809–810.
• Karol Marks, Fryderyk Engels, Manifest Komunistyczny, Warszawa 1976, s. 107, 132.
• Ryszard Skarzynski, Konserwatyzm. Zarys dziejów filozofii politycznej, Warszawa 1998, s. 193–199.
• Oswald Spengler, Historia, kultura, polityka (wybór pism), opr. Andrzej Kołakowski, Warszawa 1990, s. 133–236.
• Bogdan Szlachta, Konserwatyzm, [w:] Krystyna Chojnicka (red.), Wiesław Kozub-Ciembroniewicz (red.), Doktryny polityczne XIX i XX wieku, Kraków 2000, s. 167–168.
• Adam Wielomski, Faszyzmy łacińskie, Warszawa 2012, s. 19–25.
• Adam Wielomski, Nacjonalizm francuski 1886–1940 – geneza, przemiany i istota filozofii politycznej, Warszawa 2007, s. 231.