Przejdź do zawartości

Simoradz

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Simoradz
wieś
Ilustracja
Simoradz z lotu ptaka
Państwo

 Polska

Województwo

 śląskie

Powiat

cieszyński

Gmina

Dębowiec

Liczba ludności (2008)

985

Strefa numeracyjna

33

Kod pocztowy

43-426[2]

Tablice rejestracyjne

SCI

SIMC

0051701

Położenie na mapie gminy Dębowiec
Mapa konturowa gminy Dębowiec, po prawej nieco u góry znajduje się punkt z opisem „Simoradz”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole znajduje się punkt z opisem „Simoradz”
Położenie na mapie województwa śląskiego
Mapa konturowa województwa śląskiego, na dole nieco na lewo znajduje się punkt z opisem „Simoradz”
Położenie na mapie powiatu cieszyńskiego
Mapa konturowa powiatu cieszyńskiego, u góry znajduje się punkt z opisem „Simoradz”
Ziemia49°49′08″N 18°45′15″E/49,818889 18,754167[1]
Strona internetowa
Nieoficjalny herb wsi Simoradz

Simoradz (cz. Semorad, niem. Schimoradz) – wieś sołecka w województwie śląskim, w powiecie cieszyńskim, w gminie Dębowiec. Wieś o charakterze rolniczym, w historycznych granicach regionu Śląska Cieszyńskiego.

Powierzchnia sołectwa wynosi 695,37 ha[3], zaś w 2006 w 223 domach mieszkało 996 mieszkańców[4], co dawało gęstość zaludnienia równą 143,2 os./km².

Nazwa i herb

[edytuj | edytuj kod]

Nazwa pierwotna była nazwą dzierżawczą i brzmiała tak samo jak staropolskie imię Siemoradz, a pierwsza wzmianka w 1286 wystąpiła jako Semoradz, potem Semoraz, 1305, Zimoracz, 1335, Siemorads, 1436, Siemoradz/Schimoradz, 1447, Semoradz, 1472, 1575, 1577). Przyjmowała też adideacyjną formę Siedmoradz (z Sedmoradza, 1481, Sedmoracz, 1679), Siedmioradz (Siedmioracz, 1652). Zapisy z XVI i XVII wieku sygnalizowały zmianę z Siemo- na Simo- (na Symoradzÿ, 1592, na Simoradzu, 1603), wystąpił też podział na Simoradz Dolny i Górny (np. horni ÿ dulni Semoradz, 1687—1694). Germanizacja w formie Schimoradz wystąpiła już w 1447, ale np. w 1804 była w formie Schymoratz. Wymowa gwarowa brzmi simorac, -dza, simoradzki[5].

Nazwę „Simoradz” wywodzono też z języka staromorawskiego, w którym nazwa znaczyłaby tyle co „ziem orać”, więc wywodzić się miała od rolnictwa[6]. Jakoby na potwierdzenie tego od XVIII wieku Simoradz miał w herbie, sygnecie i pieczęci snop zboża stojący kłosami w górę, później barwione na żółto, na niebieskim tle (kolorystyka herbu piastów cieszyńskich).

Geografia

[edytuj | edytuj kod]

Miejscowość rozłożona jest na jednym ze wzgórz Pogórza Cieszyńskiego o wysokości 350 m n.p.m., w północno-wschodniej części gminy Dębowiec, w widłach dwóch prawostronnych dopływów Knajki. Od strony północnej i północno-wschodniej graniczy poprzez potok Racznica z Wiślicą, na południowym wschodzie poprzez las Plaskowiec ze Skoczowem, na południu poprzez potok Wilamowski z Wilamowicami i Iskrzyczynem, na zachodzie z Dębowcem. W granicach sołectwa wyróżnia się części miejscowości: Wieś (centrum i najwyżej położona część wsi), Dębina (niem. Eichenfeld, w południowo-zachodniej części od reszty Simoradza oddzielona potokiem Wilamowickim, niegdyś należąca do „Jana na Dębowcu”, który podarował ją Simoradzowi w prezencie[4]; identyfikator SIMC: 0051718), Górny Koniec (niem. Oberfeld, w części wschodniej, SIMC: 0051724), Strokowskie (niem. Strokowsky, w części południowo-wschodniej), Pole (niem. Langfeld, w części północno-centralnej) oraz Podlesie (niem. Podlesi, SIMC: 0051730) i Zalesie (niem. Zalesi) leżące z perspektywy centrum przed i za Podleskim lasem. Łącznie lasy i grunty leśne stanowiły w 2006 roku 18,4% powierzchni sołectwa, użytki rolne 60,5%, stawy 12,7% (należą one do Gospodarstwa Rybackiego w Pogórzu), tereny zabudowane 4,8%[7]. Zabudowa jest chaotyczna, jednak główna oś zabudowy przypomina końską podkowę, idąc od budynku szkoły na wschód w kierunku centrum i zawracając przez centrum na południe i zachód wzdłuż drogi wiodącej ze Skoczowa do Dębowca.

Części wsi

[edytuj | edytuj kod]
Integralne części wsi Simoradz[8][9][10]
SIMC Nazwa Rodzaj
0051718 Dębina część wsi
0051724 Górny Koniec część wsi
0051730 Podlesie część wsi

Historia

[edytuj | edytuj kod]

Pierwsze wzmianki o Simoradzu związane są z istniejącą tu już w XIII wieku parafią, co czyni ją jedną z najstarszych, obok Dębowca i fary cieszyńskiej, na Śląsku Cieszyńskim. W dokumencie z dnia 30 marca 1286 proboszcz simoradzki, ks. Tilo (Tyl), zaświadcza, że odczytał w kościele raciborskim klątwę na księcia Henryka wrocławskiego[6]. Wieś znajdowała się wówczas w kasztelanii cieszyńskiej będącej częścią piastowskiego (polskiego) księstwa raciborskiego, powstałego w wyniku trwającego od śmierci księcia Władysława opolskiego w 1281/1282 rozdrobnienia feudalnego księstwa opolsko-raciborskiego. Władał nim książę Mieszko, który w 1290 przeniósł się z Raciborza do Cieszyna tworząc nowe Księstwo Cieszyńskie, w granicach którego znalazł się również Simoradz. Po raz kolejny Simoradz wymieniony został w łacińskim dokumencie Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis (pol. Księga uposażeń biskupstwa wrocławskiego), spisanym za czasów biskupa Henryka z Wierzbna ok. 1305 w szeregu wsi zobowiązanych do płacenia dziesięciny biskupstwu we Wrocławiu, w postaci item in Semoraz debent esse XX mansi, de quibus ad ecclesiam ibidem pertinent V) mansi ab antiquo[11][12][13]. Zapis ten oznaczał, że wieś posiadała 20 łanów większych, a 5(6?) łanów od dawna świadczy na rzecz kościoła[14]. Starsze wsie rzadko wpisywano do owego dokumentu, a wpisanie do niego Simoradza związane było z tym, że biskupi wrocławscy postanowili przynależne im dziesięciny z pozostałych 15(14?) łanów przyznać proboszczowi[15]. Wpis ten związany był również z przenosinami z prawa polskiego na prawo niemieckie i ewnetualną rekolonizacją. Od 1327 księstwo cieszyńskie stanowiło lenno Królestwa Czech, a od 1526 roku, w wyniku objęcia tronu czeskiego przez Habsburgów, wraz z regionem pozostawało aż do 1918 roku w monarchii Habsburgów (potocznie Austrii). Od momentu prawdopodobnego założenia na początku XIII wieku do XVI Simoradz był wsią książęcą, następnie przechodził z rąk do rąk rodów szlacheckich: Bilskich, Pogórskich, Skoczowskich z Kojkowic na Wilamowicach, Goczałkowskich, Marklowskich, Bludowskich i innych. Ostatnim dziedzicem ziemiańskim był Karol Zischka, kupiec z Mistka.

W sprawozdaniu z poboru świętopietrza z 1335 w diecezji wrocławskiej na rzecz Watykanu, sporządzonego przez nuncjusza papieskiego Galharda z Cahors, wśród 10 parafii archiprezbiteratu w Cieszynie wymieniona jest parafia w miejscowości Zimoracz[16], czyli Simoradz[17]. Została ponownie wymieniona w podobnym spisie sporządzonym przez archidiakona opolskiego Mikołaja Wolffa w 1447 pod nazwą Schimoradz[18]. Pierwotna świątynia katolicka wzniesiona została prawdopodobnie w XIII w. Tak jak obecnie, była murowana i posiadała osobną dzwonnicę. Jak podają źródła z XVII w., kościół był jednak dość zaniedbany. Obecna, murowana świątynia została wzniesiona ok. XV wieku. W 1545 w księstwie cieszyńskim rozpoczęła się Reformacja, z czasem również simoradzka ludność przeszła w znacznej mierze na wyznanie protestanckie i przejęła miejscowy kościół odnawiając go w 1611[19]. W 1654 władze austriackie, w ramach kontrreformacji, na mocy rozporządzenia odebrały budynek kościoła i zamknęły go[19]. Zaraz potem kościół przyłączono do parafii w Dębowcu, a w latach późniejszych był też filią parafii w Skoczowie. W tym czasie miejscowi ewangelicy zostali pozbawieni świątyni na wiele lat. Sytuację zmieniło powstanie kościoła i zboru obejmującego Simoradz w Drogomyślu w 1788, a jeszcze bliżej w Skoczowie w 1865. W 1842 kościół pw. św. Jakuba został rozbudowany, a następnie kilkakrotnie remontowany w XX wieku.

Pierwsza szkoła została założona w 1763[20]. Własnego budynku doczekała się w 1793, w pobliżu kościoła św. Jakuba. Uczęszczały do niej dzieci głównie wyznania ewangelickiego, jak również katolickiego[20]. Od 1869 szkoła przyjęła charakter świecki. Nowa szkoła powstała 1903 roku, a w latach 1983-1985 została rozbudowana.

Znaczące zmiany własnościowe i społeczne w Simoradzu nastąpiły pod koniec XVIII i w XIX wieku, co związane było z upadkiem poddaństwa na austriackiej wsi. W 1858 r. Simoradz stał się własnością Komory Cieszyńskiej i arcyksięcia Albrechta Fryderyka, cesarskiego marszałka polnego. Po jego śmierci, dobra odziedziczył arcyksiążę Fryderyk, syn arcyksięcia Karola Ferdynanda Habsburga. Komora zarządzała dwoma miejscowymi folwarkami: Dólskim i Górskim, przy którym funkcjonowała gorzelnia. W tym okresie Simoradz zaczął również funkcjonować jako gmina (niem. gemeinde), na czele której stawało Zastępstwo Gminne, zaistniała również funkcja przełożonego gminy – wójta. Pierwszym wójtem został w 1848 Paweł Ciemała, W 1873 wójtem został Ludwik Rużiczka, pochodzący z Wiednia, który językiem urzędowania ustanowił niemiecki. Przeciwną politykę uprawiał Jerzy Raszka (1888-1894), który urzędowość prowadził w języku polskim, a w 1899 w tymże języku spisał „Pamiętnik gminy Simoradz”.

Wójtowie gminy Simoradz
Paweł Ciemała (1848-1851)
Paweł Cywka (1851-1857)
Paweł Czarnecki (1857-1863)
Paweł Kukucz (1863-1864)
Paweł Cywka (1864-1867)
Jan Molin (1867-1873)
Ludwik Rużiczka (1873-1876)
Jan Czarnecki (1876-1883)
Jerzy Fryda (1883-1888)
Jerzy Raszka (1888-1894)
Paweł Molin (1894-?)
Józef Wojnar (?-1939)
Paweł Jedz (1939-1945)
Józef Chmiel (1945)

W 1869 Simoradz liczył 75 domów i 571 mieszkańców[4], w porównaniu do roku 1890 liczba ludności spadła do 547, z czego 372 (68%) ewangelików i 175 (32%) katolików[19]. Według austriackiego spisu ludności z 1900, w 74 budynkach w Simoradzu, na obszarze 699 hektarów, mieszkało 558 osób, co dawało gęstość zaludnienia równą 79,8 os./km². Z tego 182 (32,6%) mieszkańców było katolikami, 369 (66,1%) ewangelikami, 7 (1,3%) wyznawcami judaizmu, 546 (97,8%) było polsko- a 5 (0,9%) niemieckojęzycznymi[21]. Do 1910 roku liczba mieszkańców wzrosła do 569, z czego 564 zameldowanych było na stałe, 207 (36,4%) było katolikami, 356 (62,6%) ewangelikami, 6 (1,1%) żydami, 560 (98,4%) polsko-, 3 (0,5%) niemiecko- a 1 (0,2%) czeskojęzycznymi[22].

Po zakończeniu I wojny światowej tereny, na których leży miejscowość - Śląsk Cieszyński stał się punktem sporu pomiędzy Polską i Czechosłowacją. W 1918 roku na bazie Straży Obywatelskiej miejscowi Polacy utworzyli lokalny oddział Milicji Polskiej Śląska Cieszyńskiego, który podlegał organizacyjnie 14 kompanii w Skoczowie[23].

30 stycznia 1919, w obronie Simoradza, III batalion 9 Pułku Piechoty Legionów pod dowództwem pułkownika Bolesława Jatelnickiego stoczył walkę z pięciokrotnie silniejszymi oddziałami czeskimi[24]. Ostatecznie decyzją Rady Ambasadorów z dnia 28 lipca 1920 roku wieś została przyznana Polsce.

 Osobny artykuł: Wojna polsko-czechosłowacka.

W okresie międzywojennym rozparcelowaniu uległ folwark Dólski oraz częściowo Górski, którego część przekazana została organizacji „Caritas”. W latach 1926–1928 na ewangelickim cmentarzu powstała kaplica, przemianowana w 1995 na kościół Ducha Świętego. 8 marca 1925 założono oddział OSP, remizę oddano do użytku w 1938.

Podczas II wojny światowej Simoradz znalazł się w granicach III Rzeszy. Po wojnie miejscowe rolnictwo w obliczu zmian ustrojowych uległo drastycznym zmianom. W 1952 powstała Rolnicza Spółdzielnia Produkcyjna „Wyzwolenie” (RSP) o początkowej powierzchni 85,24 ha[25], która w krótkim czasie wzrosła do ponad 103 ha, gdy w międzyczasie gospodarstwa miejscowych rolników skarłowaciały. W 1966 zorganizowano miejscowy klub Ludowy Związek Sportowy „Wyzwolenie” i jego dwie sekcje: piłkarską i turystyczną. Budowę boiska rozpoczęto w 1974, a pawilonu sportowego w 1979, oddano je do użytku w 1985.

W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie bielskim.

25 kwietnia 2010 w centrum wsi odsłonięto Krzyż Katyński upamiętniający ofiary zbrodni katyńskiej.

Zabytki i pomnik przyrody

[edytuj | edytuj kod]

Według Narodowego Instytutu Dziedzictwa, w miejscowości znajdują się następujące obiekty zabytkowe[26]

  • stodoła z XVIII wieku
  • drewniana dawna gorzelnia, w obrębie dawnego folwarku, z 1 poł. XIX wieku

W pobliżu kościoła dawne zabudowania dworskie (spichlerz z XVII wieku został w latach 70. XX wieku przeniesiony do Górnośląskiego Parku Etnograficznego w Chorzowie).

Znajdujący się na terenie miejscowości 180-letni buk zwyczajny (Fagus silvatica) o obwodzie 300 cm i wysokości 28 m uznany został za pomnik przyrody w 1973[28].

Religia

[edytuj | edytuj kod]

Na terenie wsi działalność duszpasterską prowadzą następujące kościoły:

Turystyka

[edytuj | edytuj kod]

Przez miejscowość przechodzą szlaki turystyczne:

Na terenie miejscowości funkcjonuje klub sportowy LKS „Wyzwolenie” Simoradz. Powstał on w 1966 roku i prowadzi sekcje: piłkarską (od 1967), judo (od 1988), turystyczną (od 1968) a wcześniej także szachową (1977-1998), skibobową (1984-1995), piłki siatkowej (1985-1993)[30]. Zajęcia prowadzone są w oparciu o własne obiekty sportowe na które składają się:

  • Pawilon sportowy (pełnowymiarowa hala gimnastyczna, siłownia, sauna, 35 miejsc noclegowych w pokojach 2-6 osobowych)
  • Boiska do piłki nożnej (pełnowymiarowe, treningowe, 2 korty tenisowe)
  • Boisko do siatkówki plażowej

Galeria

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 122748
  2. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1152 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
  3. Michna 2010, s. 10.
  4. a b c Michna 2010, s. 9.
  5. Robert Mrózek: Nazwy miejscowe dawnego Śląska Cieszyńskiego. Katowice: Uniwersytet Śląski w Katowicach, 1984, s. 159. ISBN 82-00-00622-2.
  6. a b Michna 2010, s. 13.
  7. Michna 2010, s 11.
  8. Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
  9. GUS. Rejestr TERYT
  10. KSNG: Wykaz urzędowych nazw miejscowości i ich części. opublikowany [w:] Dz.U. z 2013 r. poz. 200 ze zmianami w Dz.U. z 2015 r. poz. 1636. [dostęp 2018-01-06]. (pol.).
  11. Idzi Panic: Śląsk Cieszyński w średniowieczu (do 1528). Cieszyn: Starostwo Powiatowe w Cieszynie, 2010, s. 296. ISBN 978-83-926929-3-5.
  12. Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis (online). [w:] www.dokumentyslaska.pl [on-line]. [dostęp 2013-07-22].
  13. H. Markgraf, J. W. Schulte: Codex Diplomaticus Silesiae T.14 Liber Fundationis Episcopatus Vratislaviensis. Breslau: Josef Max & Comp., 1889.
  14. Franciszek Maroń. Rozwój sieci parafialnej w diecezji katowickiej aż do końca XV wieku. „Rozwój sieci parafialnej w diecezji katowickiej aż do końca XV wieku”, s. 101-167, 1969. 
  15. Idzi Panic: Dzieje Górek Wielkich i Małych – 700 lat. Górki Wielkie: 2005, s. 13. ISBN 83-88204-19-X.
  16. Jan Ptaśnik: Monumenta Poloniae Vaticana T.1 Acta Camerae Apostolicae. Vol. 1, 1207-1344. Cracoviae: Sumpt. Academiae Litterarum Cracoviensis, 1913, s. 366.
  17. Śląsk Cieszyński w średniowieczu (do 1528). Idzi Panic (redakcja). Cieszyn: Starostwo Powiatowe w Cieszynie, 2010, s. 396. ISBN 978-83-926929-3-5.
  18. Registrum denarii sancti Petri in archidiaconatu Opoliensi sub anno domini MCCCCXLVII per dominum Nicolaum Wolff decretorum doctorem, archidiaconum Opoliensem, ex commisione reverendi in Christo patris ac domini Conradi episcopi Wratislaviensis, sedis apostolice collectoris, collecti. „Zeitschrift des Vereins für Geschichte und Alterthum Schlesiens”. 27, s. 369-372, 1893. Breslau: H. Markgraf. (niem.). 
  19. a b c Michna 2010, s 33.
  20. a b Michna 2010, s. 23
  21. Gemeindelexikon der im Reichsrate vertretenen Königreiche und Länder, bearbeitet auf Grund der Ergebnisse der Volkszählung vom 31. Dezember 1900, XI. Schlesien. Wien: 1906. (niem.).
  22. Ludwig Patryn (ed): Die Ergebnisse der Volkszählung vom 31. Dezember 1910 in Schlesien. Troppau: 1912. (niem.).
  23. Jerzy Szczurek 1933 ↓, s. 32-37.
  24. Szatner 1928 ↓, s. 8-9.
  25. Michna 2010, s. 74
  26. https://www.nid.pl/pl/Informacje_ogolne/Zabytki_w_Polsce/rejestr-zabytkow/zestawienia-zabytkow-nieruchomych/SLS-rej.pdf
  27. FRAGMENTY DOKUMENTACJI PRAC KONSERTWATORSKICH PRZY POLICHROMIACH W PREZBITERIUM KOŚCIOŁA P.W. ŚW. JAKUBA APOSTOŁA W SIMORADZU. [w:] Autorska Pracownia Konserwacji Dziel Sztuki – ARCON [on-line]. listopad 2008. [dostęp 2011-02-11]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-11-07)].
  28. Wykaz pomników przyrody na terenie Śląska Cieszyńskiego. W: Henryk Mróz: Śląsk Cieszyński, Środowisko naturalne. Cieszyn: Macierz Ziemi Cieszyńskiej, 1997, s. 66. ISBN 83-903589-9-9.
  29. Szlaki św. Jakuba
  30. Michna 2010, s. 89

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Gustaw Michna: Z przeszłości Simoradza. Simoradz: Galeria „Na Gojach”, 2010, seria: Rys monograficzny Gminy Dębowiec. ISBN 978-83-60551-26-4.
  • Zygmunt Szatner: Zarys historii wojennej 9-go Pułku Piechoty Legionów. Warszawa: Zakłady Graficzne „Polska Zjednoczona”, 1928, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
  • Jerzy Szczurek: Z wielkich dni Śląska Cieszyńskiego. O milicjach ludowych w latach 1918-1920. Cieszyn: Nakładem Grupy Związku Powstańców Śląskich w Cieszynie, 1933.

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]