Schlesische AG für Bergbau und Zinkhüttenbetrieb

Schlesische AG für Bergbau und Zinkhüttenbetrieb (w skrócie: Schlesag) - spółka założoną we Wrocławiu w 1853 roku w celu wydobywania rud i węgla oraz wytapiania i przetwarzania rud.

Firma została założona 28 września 1853 roku przez bankierów Gustava von Ruffera, Louisa Courvoisiera, Friedricha Eduarda von Löbbecke i Guido Henckela von Donnersmarcka i posiadała kapitał emisyjny w wysokości pięciu milionów talarów, który, jednakże nie został sporządzony w całości^[1].

Początkowo spółka była właścicielem kopalni galmanu „Theresia”, połowy kopalni „Apfel”, huty cynku „Thurzo” koło Königshütte i „Pauls” koło Katowic oraz walcowni cynku „Marthahütte”^[2]. Trzon przedsiębiorstwa stanowiła jednak Huta Cynku Surowego „Śląsk I do III” w Lipinach, która od 1876 roku była jednocześnie siedzibą Spółki Akcyjnej. Dzięki niej Schlesag był w stanie wyprodukować 6200 ton surowego cynku i 3550 ton blachy cynkowej rocznie^[2].

Ponieważ jednak brakowało niezbędnego zaplecza energetycznego, w latach 1855-1860 zakupiono liczne małe kopalnie węgla, które później połączono w kopalnie Mathilde i Karsten-Zentrum (w fundusz od 1872 r.). Niedostateczną bazę surowcową poprawiono także poprzez zakup znacznych udziałów w kopalniach galmanu „Scharley”, „Wilhelmine”, „Cäcilie”, „Neue Helene” i „Wilhelmsglück”. Akcje te były warte 12 milionów marek^[2], dlatego konieczne było podwyższenie kapitału. Choć tego drugiego pakietu akcji nie udało się wyemitować w całości, łączny kapitał Schlesagu w 1856 r. wynosił 23,5 mln marek.

Już w latach 1858/59 firma zainwestowała w walcownię cynku, aby móc oferować blachy o różnych kształtach i wymiarach^[2]. W 1877 roku AG kupiła walcownię cynku Humboldt w Kolonii-Kalk, aby przetwarzać surowy cynk nie tylko śląski, ale także belgijski i nadreński na rynek zachodnioniemiecki^[3].

W celu polepszenia bazy, z której pochodziły surowcowe w 1899 roku zakupiono większość udziałów w kopalni rudy w środkowej Szwecji i Kuxe od węgierskiego przedsiębiorstwa wydobywającego rudę. Później dodano większe udziały w „Société Métallurgique de Lommel” w Belgii i „Aktiengesellschaft der Austro-Węgier Zinkwalzwerke” w Oderfurcie^[3] .

W 1908 roku Guido Henckel Donnersmarck sprzedał andaluzyjską kopalnię i dwór Kamin firmie Schlesag, która musiała podnieść swój kapitał zakładowy o kolejne 3,5 miliona marek. Ponieważ nowa kopalnia początkowo wydobywała niewielką ilość węgla kamiennego, dywidenda wypłacana przez Schlesag spadła z 21% (1907) do 14% (1908 i 1909), jednak szybko odzyskała siły (20% z 1912 r.)^[4].

Śląskie Kopalnie i Cynkownie S.A.

Udział 100 zł w Śląskich Kopalniach i Cynkownie SA z dnia 10 grudnia 1926
Państwo	Polska
Siedziba	Katowice
Data założenia	1922
Data likwidacji	1939/1943
Forma prawna	Spółka akcyjna

Podobnie jak wiele innych przedsiębiorstw przemysłowych, Schlesag został podzielony na spółkę niemiecką i polską (Śląskie Kopalnie i Cynkownie S.A.) w wyniku podziału Górnego Śląska w latach 1921/22. Niemiecka część miała siedzibę w Bytomiu, polska w Katowicach. Z kopalń węgla kamiennego pozostała jedynie kopalnia Karsten Center na zachodnim Górnym Śląsku w Niemczech; Andaluzja i Matylda przypadły Polsce. Kopalnia rud cynku i ołowiu „Cecilie” przeszła do Polski, natomiast „Jenny-Otto”, „Fiedlers Glück” i „Wilhelmsglück” pozostały w Niemczech. W hutach i walcowniach istniały także podziały: od 1922 r. na wschodnim Górnym Śląsku znajdował się Śląsk i Kunigunde, a na zachodnim Górnym Śląsku walcownie Jedlitze i Ohlau^[5]. Odnosząc się do akcjonariuszy, należy zauważyć, że na Zachodzie zaangażowani byli darczyńcy z Niemiec i Szwajcarii, podczas gdy większość polskiego oddziału należała do inwestorów francuskich^[6].

Po zajęciu Polski przez wojska niemieckie w czasie II wojny światowej (niemiecki) Schlesag przejął trzy huty cynku, dwie walcownie cynku, zakład elektrolizy cynku i wspomniane już kopalnie węgla kamiennego ze wschodniego Górnego Śląska^[7]. Chociaż w tej polskiej firmie istniał aż 85% kapitał francuski, akcjonariusze ci byli pod tak dużą presją, że sprzedali znaczną część swojego majątku niemieckiemu Schlesagowi. 16 czerwca 1943 obie części kompanii zostały „zjednoczone”^[7] w „nowym” Schlesagu. Dominowały w nim trzy grupy kapitałowe: górnośląska (Donnersmarck), zachodnioniemiecka (Metallgesellschaft, Bankhaus Delbrück-Schindler i rodzina Ratjen) oraz francusko-belgijska. Schlesag przejął połowę walcowni w Welnow od Zakładów Hohenlohego, wraz ze Towarzystwem Górniczym Spadkobierców Georga von Giesche, jedynego pozostałego konkurenta w branży cynku. W czasie okupacji Polski majątek węglowy Hohenloheów przypadł Reichswerke Hermann Göring^[7].

W 1945 roku pozbawiona śląskiej części majątku firma przeniosła swoją siedzibę najpierw do Berlina, a w 1947 roku do Brunszwiku. W 1971 roku został całkowicie przejęty przez „Metallgesellschaft”^[8].

• Paul Deutsch: Die oberschlesische Montanindustrie vor und nach der Teilung des Industriereviers. Bonn, 1926.
• Jerzy Jaros: Słownik histoynczny kopalń węgla na ziemiach polskich. Katowice 1984.
• Werner Röhr: Zur Rolle der Schwerindustrie im annektierten polnischen Oberschlesien für die Kriegswirtschaft Deutschlands von 1939 bis 1949. Jahrbuch für Wirtschaftsgeschichte, Köln 1991, zeszyt 4.
• Manfred Rasch: Der Unternehmer Guido Henckel von Donnersmarck. Eine Skizze. Klartext Verlag, Essen 2016.
• Jahrbuch für den Oberbergamtsbezirk Breslau , Phönix-Verlag, Kattowitz, 1913