Salangana wielka

Salangana wielka
	Hydrochous gigas
	(Hartert & A.L. Butler, 1901)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	krótkonogie
Rodzina	jerzykowate
Podrodzina	jerzyki
Plemię	Collocalini
Rodzaj	Hydrochous; Brooke, 1970
Gatunek	salangana wielka
Synonimy
	Collocalia gigas Hartert & A.L. Butler, 1901; Hydrochrous gigas (Hartert & A.L. Butler, 1901);
	Collocalia gigas Hartert & A.L. Butler, 1901; Hydrochrous gigas (Hartert & A.L. Butler, 1901);
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; bliski zagrożenia
	Systematyka w Wikispecies

Salangana wielka^[5] (Hydrochous gigas) – gatunek małego ptaka z rodziny jerzykowatych (Apodidae), podrodziny jerzyków. Występuje w kontynentalnej części Malezji oraz na wschodnich wybrzeżach Jawy i Sumatry. Bliski zagrożenia wyginięciem.

Taksonomia

Po raz pierwszy gatunek opisali Ernst Hartert i Arthur Lennox Butler w 1901. Salangana wielka otrzymała nazwę Collocalia gigas^[3]^[6]. Holotyp (samica) pochodził ze stanu Selangor (Malezja); odłowił go Arthur L. Butler^[6] (syn innego ornitologa – Edwarda Arthura Butlera). Trafił do Muzeum Historii Naturalnej w Tring i znajdował się tam co najmniej do 1918^[7]. Obecnie (2022) Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny (IOC) umieszcza ptaka w monotypowym rodzaju Hydrochous^[8]. Opisał go w 1970 roku Richard Kendall Brooke, przy okazji wydzielając ten gatunek z rodzaju Collocalia; za monotypowy rodzaj Brooke uznał go dwa lata później. Za cechy różniące Hydrochous od Collocalia uznał większy rozmiar osobników, brak opalizacji piór, większą emarginację zewnętrznych sterówek u młodocianych niż u dorosłych oraz nietypową lokalizację gniazda – za lub pod wodospadem^[2]. IOC nie wyróżnia podgatunków^[8].

Morfologia

Długość ciała wynosi około 16 cm. Znana masa ciała samca to 37 g, samicy – 35–39 g^[3]. Wymiary szczegółowe holotypu^[6] i innych osobników^[9] (mm; Sumatra, Jawa z wyjątkiem holotypu):

	Długość skrzydła	D. ogona	D. dzioba	D. skoku	Gł. wcięcia w ogonie
♀ (holotyp)	157	64	–	15	4
♂♂	142,5–158	58–64,5	6,5–7	14,5–16	6,5–13
♀♀	145–159	59–66	6,5–7	14,5–15	6–14

W porównaniu do innych jerzykowatych salangana wielka jest duża. Podobna do niektórych przedstawicieli plemienia Apodini. Upierzenie z wierzchu jednolicie ciemnobrązowe, od spodu nieco jaśniejsze, jednak nadal jednobarwne. Ogon głęboko wcięty^[3].

Zasięg występowania

Salangana wielka występuje w górskich obszarach kontynentalnej części Malezji, na Sumatrze i zachodniej Jawie; kilkukrotnie stwierdzona na Borneo. Osiadła^[3]. BirdLife International szacuje obszar występowania na 108 tys. km²^[10].

Ekologia

Typowe środowisko życia H. gigas to górskie lasy deszczowe; ptaki przebywają w okolicach wodospadów. Na Półwyspie Malajskim odnotowywano ten gatunek na wysokości blisko 800 m n.p.m., około 440 m n.p.m. na Sumatrze i 300–1500 m n.p.m. na Jawie. Różna zawartość żołądków ptaków z zachodniej Jawy wskazuje, że prawdopodobnie preferowane pożywienie jest zależne od dostępnego. Jeden żołądek zawierał głównie uskrzydlone mrówkowate, nieznaczną ilość muchówek (w tym 1 przedstawiciela koziułkowatych), pluskwiaka i chrząszcza; u innych zbadanych okazów przeważały muchówki. Prawdopodobnie salangany wielkie zjadają także uskrzydlone termity. H. gigas to ptaki towarzyskie, często żerują razem z igłosternikami wielkimi (Hirundapus giganteus), rzadziej, na Jawie, także z salanganami zielonawymi (Collocalia linchi). Salangana wielka nie ma zdolności echolokacji, za to dobrze widzi w słabym oświetleniu. Na Jawie w porze deszczowej (październik–marzec) ptaki widywano żerujące w porze dziennej^[3].

Lęgi

Na zachodniej Jawie lęgi stwierdzano od października do czerwca; z Malezji pochodzi doniesienie o jaju zebranym późnym kwietniem. Gniazdo może składać się z porostów zrywanych w locie lub mchów wymieszanych z piórami i śliną; ma kształt ściętego stożka, przytwierdzone jest do półki skalnej w wodospadzie^[3]. Badania prowadzone na Jawie (ich wyniki opublikowano w 1970) wykazały, że wtedy salangany wybierały najchętniej wątrobowce Mastigophora diclados oraz nieznanych przedstawicieli Herberta. Wśród znalezionych mchów rozpoznano Aerobryopsis longissima i Ectropothecium. W wyściółce często znajdywano delikatne, czarne łodygi rozpłochowatych. Świeże gniazda ważyły 77–135 g – dla porównania okazy muzealne już tylko 16–48 g^[11]. Jeden ze znanych wymiarów gniazda to 90 na 37 mm (wysokość i szerokość), głębokość 12 mm. W zniesieniu jedno jajo^[3]^[11]. Podobnie jak u innych salangan jaja H. gigas cechują się jednolicie białą barwą, brakiem połysku oraz niemal równej szerokości przeciwnymi końcami. Wymiary dla 10 jaj z Jawy to 26–31,5 na 17,2–19,1 mm. Średnia masa jaja wyniosła tu 5,06 g (n=7)^[11].

Status zagrożenia

Przez IUCN gatunek jest klasyfikowany jako bliski zagrożenia (NT, Near Threatened; stan w 2022). Liczebność populacji nie została oszacowana, ale ptak ten opisywany jest jako rzadki i występujący lokalnie^[4]. Gatunek słabo poznany. Liczebność w kilku znanych koloniach lęgowych zaczęła spadać, co wskazuje na możliwy spadek ogólnej liczebności. Możliwe, że ptaki tego gatunku są zależne od otaczających zamieszkiwane przez nie wodospady lasów, przez co ich wycinka celem przekształcenia je w tereny rolnicze skutkuje spadkiem liczebności^[10].

Przypisy

↑ ^a ^b Hydrochous gigas, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ ^a ^b Ben King. The Waterfall Swift Hydrochous gigas. „Bulletin of the British Ornithologists' Club”. 107, 1987.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Chantler, P. & Boesman, P.: Waterfall Swift (Hydrochous gigas). del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.) (2014). Handbook of the Birds of the World Alive, 2014. [dostęp 2015-04-12].
↑ ^a ^b BirdLife International, Hydrochous gigas, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2017, wersja 2022-2 [dostęp 2022-12-22] (ang.).
↑ Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek, M. Kuziemko: Plemię: Collocalini Bonaparte, 1853 (1852) (wersja: 2020-01-10). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-06-13].
↑ ^a ^b ^c Collocalia gigas Hartert & Butler, n.sp.. „Bulletin of the British Ornithologists' Club”. 11 (74), s. 65, [1901].
↑ Ernst Hartert. Types of birds in the Tring Museum. „Novitates Zoologicae”. 25, s. 398, 1918.
↑ ^a ^b F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): IOC World Bird List (v12.2). [dostęp 2022-12-22]. (ang.).
↑ Soekarja Somadikarta. The Giant Swiftlet, Collocalia gigas Hartert and Butler. „The Auk”. 85 (4), 1968. DOI: 10.2307/4083365.
↑ ^a ^b Waterfall Swift Hydrochous gigas. BirdLife International. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)].
↑ ^a ^b ^c J.H. Becking. The breeding of Collocalia gigas. „Ibis”. 113, s. 330–334, 1971. DOI: 10.1111/j.1474-919X.1971.tb05163.x.

Linki zewnętrzne

Zdjęcia salangany wielkiej. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).
Zdjęcie gniazda

[itis-1] Hydrochous gigas, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[glo-2] Ben King. The Waterfall Swift Hydrochous gigas. „Bulletin of the British Ornithologists' Club”. 107, 1987.

[hbwa-3] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Chantler, P. & Boesman, P.: Waterfall Swift (Hydrochous gigas). del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.) (2014). Handbook of the Birds of the World Alive, 2014. [dostęp 2015-04-12].

[iucn-4] BirdLife International, Hydrochous gigas, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2017, wersja 2022-2 [dostęp 2022-12-22] (ang.).

[Mielczarek&Kuziemko-5] Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek, M. Kuziemko: Plemię: Collocalini Bonaparte, 1853 (1852) (wersja: 2020-01-10). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-06-13].

[oryg-6] Collocalia gigas Hartert & Butler, n.sp.. „Bulletin of the British Ornithologists' Club”. 11 (74), s. 65, [1901].

[mhn-7] Ernst Hartert. Types of birds in the Tring Museum. „Novitates Zoologicae”. 25, s. 398, 1918.

[ioc-8] F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): IOC World Bird List (v12.2). [dostęp 2022-12-22]. (ang.).

[wym-9] Soekarja Somadikarta. The Giant Swiftlet, Collocalia gigas Hartert and Butler. „The Auk”. 85 (4), 1968. DOI: 10.2307/4083365.

[birdlife-10] Waterfall Swift Hydrochous gigas. BirdLife International. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)].

[rozr-11] J.H. Becking. The breeding of Collocalia gigas. „Ibis”. 113, s. 330–334, 1971. DOI: 10.1111/j.1474-919X.1971.tb05163.x.

[1]