Rodzina Ulmów

Błogosławiony
Józef Ulma

męczennik Sprawiedliwy wśród Narodów Świata
Józef Ulma (marzec 1936)
Data i miejsce urodzenia	2 marca 1900 Markowa
Data i miejsce śmierci	24 marca 1944 Markowa
Czczony przez	Kościół katolicki
Beatyfikacja	10 września 2023 stadion w Markowej przez Franciszka[a]
Wspomnienie	7 lipca
Szczególne miejsca kultu	kościół św. Doroty w Markowej

Miejsce spoczynku	sarkofag w bocznym ołtarzu poświęconym Matce Bożej kościoła św. Doroty w Markowej
Zawód, zajęcie	rolnik, fotograf, społecznik
Narodowość	polska
Rodzice	Marcin Franciszka z domu Kluz
Małżeństwo	Wiktoria z domu Niemczak
Dzieci	Stanisława, Barbara, Władysław, Franciszek, Antoni, Maria Ulmowie oraz dziecko bezimienne
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Błogosławiona
Wiktoria Ulma

męczennica Sprawiedliwy wśród Narodów Świata
Wiktoria Ulma (marzec 1935)
Data i miejsce urodzenia	10 grudnia 1912 Markowa
Data i miejsce śmierci	24 marca 1944 Markowa
Czczona przez	Kościół katolicki
Beatyfikacja	10 września 2023 stadion w Markowej przez Franciszka[a]
Wspomnienie	7 lipca
Szczególne miejsca kultu	kościół św. Doroty w Markowej

Miejsce spoczynku	sarkofag w bocznym ołtarzu poświęconym Matce Bożej kościoła św. Doroty w Markowej
Zawód, zajęcie	rolniczka, gospodyni
Narodowość	polska
Rodzice	Jan Niemczak Franciszka z domu Homa
Małżeństwo	Józef Ulma
Dzieci	Stanisława, Barbara, Władysław, Franciszek, Antoni, Maria Ulmowie oraz dziecko bezimienne
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Błogosławione
Dzieci Ulmów
(Stanisława, Barbara, Władysław, Franciszek, Antoni, Maria i dziecko bezimienne)

męczennicy
Rodzina Ulmów (ok. 1944)
Data i miejsce urodzenia	od 18 lipca 1936 do 16 września 1942 do 24 marca 1944[b] Markowa
Data i miejsce śmierci	24 marca 1944 Markowa
Czczone przez	Kościół katolicki
Beatyfikacja	10 września 2023 stadion w Markowej przez Franciszka[a]
Wspomnienie	7 lipca
Szczególne miejsca kultu	kościół św. Doroty w Markowej

Miejsce spoczynku	sarkofag w bocznym ołtarzu poświęconym Matce Bożej kościoła św. Doroty w Markowej
Narodowość	polska
Rodzice	Józef Ulma Wiktoria z domu Niemczak
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Rodzina Ulmów, znana także jako Józef i Wiktoria Ulmowie z siedmiorgiem dzieci – polska rodzina katolicka z Markowej, która w czasie okupacji hitlerowskiej podczas II wojny światowej próbowała ratować polskie rodziny żydowskie, ukrywając je we własnym domu podczas Holokaustu. Rodzina została zamordowana przez Niemców 24 marca 1944 w tzw. zbrodni w Markowej.

Józef i Wiktoria Ulmowie są uznawani za Sprawiedliwych wśród Narodów Świata, a cała rodzina w Kościele katolickim czczona jest jako męczennicy po beatyfikacji przez papieża Franciszka. Ich wspomnienie liturgiczne obchodzone jest 7 lipca (dzień rocznicy ślubu Józefa i Wiktorii).

Pomimo morderstwa Ulmów – które miało wywołać strach wśród mieszkańców wioski – ich sąsiedzi nadal ukrywali żydowskich uciekinierów aż do końca II wojny światowej. Okupację w Markowej przeżyło co najmniej 21 polskich Żydów.

Rodzina Ulmów składała się z następujących osób:

• Józef (ur. 2 marca 1900 w Markowej) – polski rolnik, właściciel kilkuhektarowego gospodarstwa rolnego
• Wiktoria z d. Niemczak (ur. 10 grudnia 1912 w Markowej) – polska kobieta pracująca na roli z Markowej pod Łańcutem, żona Józefa. W chwili śmierci rozpoczął się proces porodu jej siódmego dziecka.
• Dzieci Ulmów – to w kolejności od najstarszego^[2]:
  • Stanisława (ur. 18 lipca 1936)
  • Barbara (ur. 6 października 1937)
  • Władysław (ur. 5 grudnia 1938)
  • Franciszek (ur. 3 kwietnia 1940)
  • Antoni (ur. 6 czerwca 1941)
  • Maria (ur. 16 września 1942)
  • dziecko bezimienne (ur. 24 marca 1944^[1])

Pochodził z ziemi przemyskiej, gdzie się urodził 2 marca 1900 w wielodzietnej, rolniczej rodzinie w Markowej, jako syn Marcina i Franciszki z domu Kluz^[3]. Rodzice posiadali trzy hektary ziemi. W 1911 ukończył czteroklasową szkołę powszechną w rodzinnej miejscowości. W młodości zaangażował się w działalność społeczną. Mając siedemnaście lat, był członkiem Związku Mszalnego Diecezji Przemyskiej, którego celem oprócz modlitwy było zbieranie funduszy na rzecz budowy i konserwacji kościołów i kaplic^[4]. Angażował się w Katolickim Stowarzyszeniu Młodzieży, później działał w Związku Młodzieży Wiejskiej RP „Wici”, w którym był bibliotekarzem i fotografem oraz przewodniczącym Powiatowej Sekcji Wychowania Rolniczego w Przeworsku^[5][6].

W 1921 został powołany do odbycia służby wojskowej, pełniąc ją w latach 1921–1922 m.in. w Grodnie. Następnie w okresie od 1 listopada 1929 do 31 marca 1930 kształcił się w Państwowej Szkole Rolniczej w Pilźnie^[4]. Po jej ukończeniu z wynikiem bardzo dobrym stał się propagatorem upraw warzyw i owoców, prowadząc szkółkę drzew owocowych, hodując pszczoły oraz jedwabniki^[4][7]. W 1933 otrzymał nawet nagrodę od Okręgowego Towarzystwa Rolniczego w Przeworsku za konstrukcję uli, nowe narzędzia pszczelarskie i hodowlę jedwabników^[8]. Jako pierwszy w Markowej wprowadził w swoim domu elektryczność, podłączając żarówkę do małego, ręcznie zbudowanego wiatraka^[6].

Jedną z jego pasji była fotografika^[4][7][9]. Na podstawie książek i czasopism wykonał aparat, który posłużył mu do stworzenia zdjęć. Dzięki niemu zachowały się zdjęcia z wielu wydarzeń z Markowej oraz zdjęcia rodzinne^[4].

Był autorem co najmniej jednego artykułu prasowego w tygodniku „Wici” („Stan konkursów w Przeworskiem” – grudzień 1930). Ponadto był członkiem Kółka rolniczego i Spółdzielni zdrowia oraz kierownikiem Spółdzielni mleczarskiej w Markowej^[4], przystąpił także do Stronnictwa Ludowego^[10].

7 lipca 1935 ożenił się z pochodzącą z tej samej miejscowości – Wiktorią Niemczak^[4]. Józef z żoną byli rolnikami na niewielkim kilkuhektarowym gospodarstwie, którego byli właścicielami. Małżonkowie byli aktywnymi członkami parafii św. Doroty w Markowej. Pogłębiali swoją wiarę poprzez modlitwę rodzinną i udział w życiu sakramentalnym Kościoła. Oboje należeli do Bractwa Żywego Różańca^[6]. Po wybuchu II wojny światowej został zmobilizowany, biorąc udział w kampanii wrześniowej 1939^[4].

Pochodziła z ziemi przemyskiej, gdzie się urodziła 10 grudnia 1912 w wielodzietnej, rolniczej rodzinie w Markowej, jako córka Jana Niemczaka i Franciszki z domu Homa^[11] . W wieku 6 lat straciła matkę^[12]. Uczęszczała do szkoły powszechnej w rodzinnej miejscowości, a następnie na kursy Uniwersytetu Ludowego w pobliskiej Gaci^[13][12]. Była członkiem Amatorskiego Zespołu Teatralnego w Markowej – grała m.in. rolę Matki Boskiej w jasełkach^[12].

7 lipca 1935 wyszła za mąż za Józefa Ulmę^[11] . Po ślubie poświęciła się pracy w domu i opiece nad dziećmi^[12]. W ciągu dziewięciu lat małżeństwa rodzinie Ulmów urodziło się sześcioro dzieci: Stanisława (ur. 18 lipca 1936), Barbara (ur. 6 października 1937), Władysław (ur. 5 grudnia 1938), Franciszek (ur. 3 kwietnia 1940), Antoni (ur. 6 czerwca 1941) i Maria (ur. 16 września 1942)^[12]. W momencie śmierci oczekiwała siódmego dziecka^[14].

Podczas okupacji niemieckiej Ulmowie zaangażowali się w pomoc eksterminowanym Żydom. Prawdopodobnie w drugiej połowie 1942 rodzina przyjęła pod swój dach ośmioro żydowskich uciekinierów z rodzin Goldmanów/„Szallów”, Grünfeldów i Didnerów^[9]. Ponadto Ulmowie pomogli innej żydowskiej rodzinie wybudować ziemiankę w pobliskim lesie, a następnie zaopatrywali jej mieszkańców w żywność i inne produkty^[15].

Po pewnym czasie leśna ziemianka została odkryta przez Niemców, a czworo ukrywających się w niej Żydów (trzy kobiety i dziecko) zostało zamordowanych. Fakt udzielania przez Ulmę pomocy uciekinierom nie został wówczas ujawniony^[15]. Z kolei pozostałych ośmioro Żydów ukrywało się w gospodarstwie Ulmów do wiosny 1944.

 Osobny artykuł: Zbrodnia w Markowej (1944).

Miejsca pochówku rodziny Ulmów

Wiosną 1944 Ulmowie zostali zadenuncjowani przez granatowego policjanta Włodzimierza Lesia (przesiedleńca z Galicji wschodniej, lokalnie uważanego za „Ukraińca”^[16]), który wcześniej pomagał ukrywać się rodzinie „Szallów”, ale następnie zagarnął ich majątek i zamierzał pozbyć się świadków. 24 marca 1944 niemieccy żandarmi z posterunku w Łańcucie, którymi dowodził por. Eilert Dieken rozstrzelali Józefa Ulmę, a także jego żonę, będącą w zaawansowanej ciąży i szóstkę dzieci (8-letnią Stanisławę, 6-letnią Barbarę, 5-letniego Władysława, 4-letniego Franciszka, 3-letniego Antoniego i półtoraroczną Marię). Być może w czasie egzekucji Wiktoria zaczęła rodzić, gdyż świadek ekshumacji zeznał później, że po wykopaniu zwłok dostrzegł główkę i piersi noworodka wystające z jej narządów rodnych. W tym przypadku jednak bardziej prawdopodobny jest tzw. poród pośmiertny (trumienny) skoro powyższy fakt został dostrzeżony dopiero po kilku dniach od śmierci^[14]. 5 września 2023 Stolica Apostolska wydała oświadczenie, w którym prefekt Dykasterii Spraw Kanonizacyjnych kard. Marcello Semeraro stwierdził, iż siódme dziecko Ulmów urodziło się w chwili ich męczeństwa. Nie wiadomo jednak w jaki sposób kard. Semeraro wykluczył możliwość porodu pośmiertnego^[17].

Razem z Ulmami zginęli również wszyscy ukrywani Żydzi^[9].

Zostali pierwotnie zakopani przed domem^[18], w następnym tygodniu ich ciała wydobyto i złożono do czterech trumien^[19]. Pogrzeb odbył się 11 stycznia 1945 pod przewodnictwem proboszcza parafii św. Doroty w Markowej ks. Ewarysta Dębickiego, po czym zostali pochowani początkowo na cmentarzu w Markowej^[18][20]. W dniach 30 marca – 1 kwietnia 2023 została dokonana ekshumacja ich szczątków, a następnie po beatyfikacji zostały one złożone do specjalnie przygotowanego sarkofagu, w bocznym ołtarzu poświęconym Matce Bożej kościoła św. Doroty w Markowej^[21][22][18].

13 września 1995 Józef Ulma został wraz z żoną pośmiertnie odznaczony medalem Sprawiedliwy wśród Narodów Świata^[23][24][25]. Ponadto postanowieniem prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego z 25 stycznia 2010 małżeństwo Ulmów zostało pośmiertnie odznaczone Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski^[26].

Los Józefa Ulmy i jego rodziny stał się symbolem martyrologii Polaków mordowanych przez Niemców za niesienie pomocy Żydom^[24].

Z inicjatywy proboszcza parafii św. Doroty w Markowej – ks. Stanisława Lei podjęto starania w celu wyniesienia ich na ołtarze^[4]. Po rozpoznaniu grupy męczenników II wojny światowej (w tym rodziny Ulmów) 17 września 2003 biskup pelpliński Jan Bernard Szlaga rozpoczął proces beatyfikacyjny na szczeblu diecezjalnym w ramach procesu drugiej grupy 122 męczenników II wojny światowej w diecezji pelplińskiej^[27]. Odtąd przysługiwał im tytuł Sług Bożych. Wcześniej 23 lutego 2003 Stolica Apostolska wyraziła zgodę na rozpoczęcie tego procesu (tzw. nihil obstat)^[27]. W archidiecezji przemyskiej odbył się proces rogatoryjny w celu zebrania zeznań świadków oraz dokumentacji dotyczącej męczeństwa rodziny Ulmów, który zakończył się 25 kwietnia 2008^[28]. Proces na szczeblu diecezjalnym zakończył się 24 maja 2011^[27]. 10 maja 2014 Stolica Apostolska wydała dekret o ważności procesu diecezjalnego^[27].

Ze względu na wzrastającą opinię o męczeństwie rodziny Ulmów oraz podkreślenia przykładu ich życia i tragicznej śmierci, metropolita przemyski, abp Adam Szal 31 stycznia 2017 zwrócił się do Kongregacji Spraw Kanonizacyjnych o wyłączenie tego procesu z procesu grupy męczenników II wojny światowej. W tej sytuacji 20 lutego 2017 w archidiecezji przemyskiej otwarto nowy proces beatyfikacyjny Sług Bożych – Józefa i Wiktorii Ulmów oraz ich 7 dzieci, jako męczenników z powodu nienawiści do wiary^[27][28][29]. Postulatorem procesu został mianowany ks. dr Witold Burda^[30]. W czasie etapu diecezjalnego zostało przesłuchanych 11 świadków, z których dwie osoby byli to m.in. ich bliscy krewni. W lipcu 2020 ukończono prace nad liczącym 500 stron dokumentem tzw. Positio o męczeństwie Rodziny Ulmów, który złożono w 2021^[27][28]. Następnie było ono 16 lutego 2021 przedmiotem oceny kolegium konsultorów historycznych Dykasterii Spraw Kanonizacyjnych, po czym 22 lutego 2022 odbyła się sesja konsultorów teologicznych, która zaakceptowała dokumentację procesu^[27].

6 grudnia 2022 odbyła się sesja biskupów i kardynałów Dykasterii Spraw Kanonizacyjnych, która pozytywnie zaopiniowała propozycję wyniesienia ich na ołtarze jako męczenników, po której papież Franciszek promulgował 17 grudnia tegoż roku dekret o ich męczeństwie, otwierając drogę do ich beatyfikacji^[31][32][33]. 14 lutego 2023 abp Adam Szal wyznaczył dzień 10 września 2023 jako datę uroczystości beatyfikacyjnej^[34]. Uroczystej mszy świętej beatyfikacyjnej, która odbyła się na stadionie w Markowej przy specjalnie zbudowanym ołtarzu przewodniczył kard. Marcello Semeraro, który w wygłoszonej homilii powiedział m.in.^[35]:

W uroczystości beatyfikacji uczestniczyli m.in.: prymas Polski abp Wojciech Polak, przewodniczący Episkopatu Polski abp Stanisław Gądecki, naczelny rabin Polski Michael Schudrich, prezydent RP Andrzej Duda i premier Polski Mateusz Morawiecki^[36]. Beatyfikacyjny wizerunek błogosławionych namalował Oleg Czyżowski^[37]. Relikwiarz w formie monstrancji zawierający relikwie całej rodziny Ulmów zaprojektowała rzeźbiarka Agnieszka Stopyra-Żugaj^[36]. Specjalną pieśń na tę uroczystość „Błogosławiona Rodzino Ulmów” skomponował ks. dr hab. Mieczysław Gniady do słów Moniki Maziarz^[37].

Ich wspomnienie liturgiczne zostało wyznaczone na dzień 7 lipca (dzień zawarcia sakramentu małżeństwa)^[37].

• 24 marca 2004 odsłonięto w Markowej pomnik im poświęcony, na którym widnieje następujący napis^[9][4]

• Od 23 marca 2006 Szkoła Podstawowa w Markowej nosi imię Sług Bożych rodziny Ulmów^[38]. Przy głównym wejściu do szkoły wmurowano tablicę pamiątkową o następującej treści^[38]:

• 24 marca 2010 w Warszawie Instytut Pamięci Narodowej zaprezentował specjalną wystawę „Samarytanie z Markowej. Ulmowie – Polacy zamordowani przez Niemców za pomoc Żydom” im poświęconą^[39]
• 15 marca 2012 Narodowy Bank Polski wprowadził do obiegu okolicznościowe monety Polacy ratujący Żydów – rodzina Ulmów, Kowalskich, Baranków: srebrną o nominale 20 zł z ich podobizną w nakładzie 40 000 sztuk oraz złotą o nominale 2 zł z podobizną Wiktorii Ulmy z dzieckiem na ręku w nakładzie 800 000 sztuk^[40]. Następnie 22 lutego 2024 NBP wyemitował srebrną monetę kolekcjonerską o nominale 50 złotych Pamięci Rodziny Ulmów^[41]
• Uchwałą Rady Miasta Łańcuta z dnia 17 grudnia 2013 jedna z ulic w tym mieście otrzymała imię Rodziny Ulmów^[42]. Również w Ostrołęce jedna z ulic nosi ich imię^[43]. Ponadto od 2017 jedno z rond w Rzeszowie nosi ich imię^[44]
• 17 marca 2016 zostało uroczyście otwarte przez prezydenta Polski Andrzeja Dudę Muzeum Polaków Ratujących Żydów podczas II wojny światowej w Markowej^[45]
• Od 6 sierpnia 2016 w Markowej działa Fundacja im. Rodziny Ulmów „SOAR”, mająca na celu upamiętnienie ich bohaterstwa i odwagi, a także innych Polaków ratujących Żydów^[46]
• Z inicjatywy prezydenta RP Andrzeja Dudy od 2018 dzień 24 marca został ustanowiony jako Narodowy Dzień Pamięci Polaków ratujących Żydów pod okupacją niemiecką, który nawiązuje do tragicznej historii Józefa i Wiktorii Ulmów oraz ich dzieci, którzy to 24 marca 1944 zostali zamordowani przez Niemców^[47]
• Poczta Polska 24 marca 2019 wprowadziła do obiegu znaczek pocztowy o nominale 3,30 zł z wizerunkiem rodziny Ulmów w nakładzie 160 000 sztuk w serii Polacy ratujący Żydów (wraz z kopertą FDC)^[48] oraz 10 września 2023 z okazji ich beatyfikacji inny znaczek pocztowy o nominale 3,90 zł w nakładzie 120 000 sztuk, projektu Jarosława Ochendzana (wraz z kopertą FDC)^[49]
• 13 lipca 2023 na Dworcu Centralnym w Warszawie zaprezentowano lokomotywę serii EU44 w okolicznościowej okleinie, upamiętniającej historię rodziny Ulmów. Lokomotywa ta przez następne miesiące prowadziła pociągi na trasie Warszawa – Berlin oraz Przemyśl – Berlin^[50]
• Uchwałą Sejmu RP IX kadencji z 28 lipca 2023 zdecydowano o ustanowieniu roku 2024 „Rokiem Rodziny Ulmów”^[51]
• Od 30 sierpnia 2023 dworzec PKP w Łańcucie nosi imię rodziny Ulmów. Na terenie tego dworca odsłonięto tablicę pamiątkową oraz mural autorstwa Arkadiusza Andrejkowa im poświęcony^[52]. Inny mural im poświęcony tegoż autora odsłonięto 28 września 2023 w Rzeszowie przy ulicy Gałęzowskiego^[53], a w październiku 2023 w Markowej – deskal^[54]
• Z okazji ich beatyfikacji odbyło się szereg okolicznościowych przedsięwzięć im poświęconych, m.in.: 7 września 2023 na pl. Grzybowskim w Warszawie zaprezentowano widowisko „Kantata dla Aniołów”; 9 września 2023 w Filharmonii Podkarpackiej w Rzeszowie odbyło się misterium multimedialne „Przerwane dzieciństwo”; od 10 września do 10 listopada 2023 w czterech miastach (Gdańsku, Warszawie, Pelplinie i Wałbrzychu) odbyły się koncerty „Nie ma większej miłości – w hołdzie Rodzinie Ulmów”; od 8 września do 15 października 2023 w galerii „Okno na Kulturę” w Warszawie zaprezentowana została wystawa „Ulmowie. Nie ma większej miłości”, a od 13 lipca 2023 w holu głównym Dworca Centralnego w Warszawie prezentowana była wystawa „Samarytanie z Markowej”^[55]
• 16 września 2023 w Pilźnie na budynku przy ul. 3 Maja 178 została odsłonięta tablica upamiętniająca bł. Józefa Ulmę, który w latach 1929–1930 był uczniem Państwowej Szkoły Rolniczej (obecnie firma MET-CHEM) o następującej treści^[56]:

• 6 marca 2024 w ogrodach watykańskich posadzono jabłoń na cześć rodziny Ulmów, zaszczepioną przez Józefa Ulmę^[57]
• 24 marca 2024 port lotniczy Rzeszów-Jasionka otrzymał imię Rodziny Ulmów^[58]
• 7 lipca 2024 podczas uroczystej sesji na zamku w Łańcucie radni sejmiku województwa podkarpackiego ustanowili bł. Rodzinę Ulmów patronami województwa podkarpackiego na podstawie dekretu watykańskiej Dykasterii Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów z dnia 5 kwietnia 2024^[59].
• 20 września 2024 Niepubliczna Szkoła Podstawowa w Błędowej Zgłobieńskiej przyjęła za patrona bł. Rodzinę Ulmów. W szkole tej odsłonięto tablicę pamiątkową o następującej treści^[60]:

Powstało kilka filmów dokumentalnych im poświęconych:

Filmy
Rok	Tytuł	Reżyseria
2004	Cena życia[61]	Andrzej Baczyński
2009	Świat Józefa[62]	Rafał Wieczyński
2014	Ulmowie. Świadectwo sprawiedliwych[63]	Dariusz Walusiak
2023	Historia jednej zbrodni[64]	Mariusz Pilis
	Przykazanie miłości. Historia rodziny Ulmów z Markowej[65]	Marta Pietrasiewicz
	Ulmowie. Błogosławiona rodzina[66]	Dariusz Walusiak

• Święci i błogosławieni Kościoła katolickiego
• Polscy święci i błogosławieni
• Modlitwa za pośrednictwem świętego

• MateuszM. Szpytma MateuszM., Samarytanie z Markowej. Słudzy Boży Ulmowie – rodzina, która oddała swoje życie za pomoc Żydom. (PDF) [online], olimpiada.mzsp.pl, 17 marca 2023 [zarchiwizowane z adresu 2023-08-19] .

• Rodzina Ulmów z Markowej, [w:] Instytut Pamięci Narodowej [online], rodzinaulmow.ipn.gov.pl [dostęp 2023-09-06] .strona główna serwisu
• KlaraK. Jackl KlaraK., Historia rodziny Ulmów [online], sprawiedliwi.org.pl, marzec 2019 [zarchiwizowane z adresu 2023-03-30] .
• MateuszM. Szpytma MateuszM., Kaźń rodziny Ulmów. Polska rodzina zamordowana za ratowanie Żydów [online], historia.interia.pl, 24 marca 2014 [zarchiwizowane z adresu 2023-04-24] .