Powiat gierdawski
powiat | |||||
1945–1946 | |||||
Dawny Urząd Powiatowy w Gierdawach | |||||
| |||||
Państwo | |||||
---|---|---|---|---|---|
Województwo |
6 VI 1945 – 27 IV 1946 | ||||
Data powstania |
6 czerwca 1945 | ||||
Data likwidacji |
30 listopada 1946 | ||||
Siedziba |
czerwiec 1945: Gierdawy | ||||
Starosta |
6 VI 1945 – 30 X 1945 | ||||
Szczegółowy podział administracyjny | |||||
| |||||
Położenie na mapie Polski w latach 1945–1951 | |||||
54°21′00,0000″N 21°19′00,1200″E/54,350000 21,316700 |
Powiat gierdawski (niem. Landkreis Gerdauen) – dawny powiat polski funkcjonujący w latach 1945–1946 ze stolicą, kolejno, w Gierdawach, Nordenburgu i Skandawie.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Wiosną 1945 roku radziecka administracja wojskowa przekazała Polakom kontrolę nad powiatem gierdawskim, dawnym pruskim/niemieckim powiatem istniejącym w latach 1818–1945 w Prusach Wschodnich ze stolicą w Gierdawach. Najpóźniej z wszystkich powiatów pruskich, bo dopiero 6 czerwca, Delegatura w Białymstoku obsadziła starostwo w Gierdawach, którego starostą został Jan Kaszyński[1]. Kiedy ekipa starostwa gierdawskiego dowiedziała się, że miasto Gierdawy będzie prawdopodobnie należało do Związku Radzieckiego, siedzibę starostwa umieszczono w Nordenburgu[2]. 15 lipca władze radzieckie przekazały administracji polskiej południową część powiatu gierdawskiego, bez Gierdaw, a siedziba władz powiatowych pozostała w Nordenburgu. Jesienią Stalin dokonał jednak korekty przebiegu granicy. Osadników polskich wówczas wysiedlono, a administrację polską zlikwidowano[3]. W październiku Nordenburg znalazł się również na terytorium Związku Radzieckiego, przez co decyzją Pełnomocnika Rządu siedzibę starostwa przeniesiono do Skandawy[4]. 30 października 1945 nowym starostą powiatu gierdawskiego został Roman Rucz[1].
Ostatecznie Polsce przypadła południowa 1/4 część powiatu gierdawskiego z tzw. Ziem Odzyskanych z m.in. miejscowościami Asuny, Lipica i Skandawa[5]. Siedziba powiatu Gierdawy (niem. Gerdauen, obecnie Żeleznodorożnyj) znalazła się po północnej stronie granicy, w ZSRR. Ponieważ z powiatu gierdawskiego Polsce przypadły tylko 2 gminy, w listopadzie 1945 starostwo gierdawskie zlikwidowano i utworzono jego ekspozyturę z siedzibą w Skandawie[6] Na mocy rozporządzenia z 29 maja 1946 roku obszar ten wszedł w skład nowo utworzonego woj. olsztyńskiego z dniem 28 czerwca 1946[7]. Opierając się na treści tego rozporządzenia, które nie uwzględniło powiatu gierdawskiego jako samodzielnej jednostki, wojewoda olsztyński zniósł ekspozyturę powiatu gierdawskiego w Skandawie, a jego obszar włączono głównie do powiatu kętrzyńskiego (fragmentarycznie do powiatu węgorzewskiego[8]). Zakończenie działalności ekspozytury powiatu gierdawskiego przewidziano na 30 listopada 1946 roku[9].
Podział administracyjny
[edytuj | edytuj kod]We wrześniu 1945 planowano podział powiatu na 5 gmin wiejskich – Friedenberg (siedziba w Friedenbergu lub Rochowie), Mołtajny (siedziba w Mołtajnach), Ruskie Pole (siedziba w Ruskim Polu), Skandawa (siedziba w Skandawie) i Wandlacken (siedziba w Wandlacken lub Wętławkach) i 2 miejskie – Gierdawy i Nordenburg (lub Nordenbork)[10]. Po ostatecznym ustaleniu granicy okazało się, że oba miasta powiatu, gminy Friedenberg i Wandlacken oraz prawie cała gmina Ruskie Pole znalazły się po stronie radzieckiej, przez co przypadłą Polsce resztę powiatu gierdawskiego podzielono na 2 gminy – Mołtajny i Skandawa (Skandowo)[11][1]. Ostatecznie gminę Mołtajny przekształcono w gminę Bobrowo (Biberniki), a w związku ze zniesieniem ekspozytury powiatu gierdawskiego 30 listopada 1946 obie gminy włączono do powiatu kętrzyńskiego[9]
Miejscowości leżące obecnie na terenie Polski
[edytuj | edytuj kod]powiat węgorzewski
[edytuj | edytuj kod]Pasternak, Rudziszki, Ruskie Pole, Suczki, Zielony Ostrów
powiat kętrzyński
[edytuj | edytuj kod]Asuny, Bajorki, Bajorski Gaj, Bajory Małe, Bajory Wielkie, Bobrowo, Brzeźnica, Dzietrzychowo, Garbno, Duje, Krelikiejmy, Lipica, Lwowiec, Łęknica, Mołtajny, Momajny, Skandawa, Wielewo
Miejscowości leżące obecnie na terenie Rosji[12]
[edytuj | edytuj kod]Nazwa niemiecka | Nazwa rosyjska | Nazwa polska |
---|---|---|
Gerdauen | Żielieznоdоrоżnyj | Gierdawy |
Nordenburg | Krylоwо | Nordenbork |
Aarau | Orłowo | |
Abelischken/Ilmenhorst | Bielkinо | Abeliszki |
Adolfschlieben | Gniewoszewo | |
Agonken | Watutino | Agonki |
Altendorf | Wiszniowоje | Stara Wieś |
Althof | Gоgоliewskоje | Stary Dwór |
Amma | część miejsc. Dwоrkinо | Łoza |
Arnsdorf | Smielоje | Jarnołty |
Astrawischken/Astrau | Krаsnоje | Ostrowiszki |
Barraginn/Georgenhain | Bоrоdinо | Baragin |
Bawien | Nikitinо | Bugienie |
Blendowen/Blendau | Bаriejewkа | Błędowo |
Bohlen | Balin | |
Bokellen | Frunzienskоje | Bokiele |
Braktin | Braciszewo | |
Bräsigswalde | Brzezinka | |
Brolost | Czaadajewo | |
Charlottenruh | Sapy | |
Damerau | Diegtiariowо | Dąbrowa |
Damerau-Försterei | Dąbrówka | |
Döhrings | Dierżawino | Suliki |
Ernstwalde | Ilmоwkа | Zagajnik |
Friedenberg | Dwоrkinо | Rochowo |
Friedrichsflur | Аrаlоwо | Mysłowo |
Friedrichswalde | Nоwо-Bijskоje | Krasnobór |
Gerdauener Schießhaus | Gierdawska Strzelnica | |
Gerdauenhöfchen | Tichоnоwо | Gierdawski Dworek |
Gnädtken | Giercenо | Gniadkowo |
Groß Gnie | Gusiewo | Gnin Wielki |
Groß Lonschken | Dnieprоwskоje | Łączki Wielkie |
Groß Pentlack | Kаmienkа | Pętławki Wielkie |
Groß Polleiken | Nilowo | Polejki Wielkie |
Groß Schellenberg | Оgаriowо | Kurowo |
Groß Schönau | Pieskоwо | Kraskowo |
Grüneberg | Klienоwоje | Zielenina |
Grünhagen | Gribnоje | Gronajny |
Heinrichshof | Plоdоwоje | Jędrychowo |
Hochlindenberg | Pоdlipоwо | Drzewnik |
Ilmsdorf | Nоwо-Bоbrujsk | Ilmie |
Kanothen | Kanoty | |
Karlsburg | Karolewo | |
Karolinenhof | Zwiozdnоje | Ptaki |
Katzborn | Mаkiejewkа | Sroki |
Kaydann | Byczkоwо | Kojdany |
Keulenburg | Gоlubiewо | Siwki |
Kiehlendorf | Tihoje | |
Kinderhof | część Żielieznоdоrоżnyj | Sierocin |
Klarahof | Stiepаnоwо | Przybki |
Klein Ellernbruch | Olszyny | |
Klein Gnie | Mоzyr | Gnin Mały |
Klein Karpowen/Kleinkarpauen | Mаlciewо | Karpówko |
Klein Lonschken | Dnieprоwskоje | Łączki Małe |
Klein Pentlack | Siergiejewkа | Pętławki Małe |
Klein Polleiken | Nоwоje Nilоwо | Polejki Małe |
Klein Rädtkeim | Kаrjelskоje | Radkiejmy Małe |
Klein Schellenberg | Stаnislаwskоje | Kurówko |
Klein Sobrost | Оbilnоje | Kozłówko |
Klinthenen | Znаmienkа | Klintajny |
Klonofken/Dreimühl | Pаnfilоwо | Klonówka |
Königsfelde | Wоstоcznоje | Królewszczyzna |
Korblack | Korławki | |
Korellen | Kurele | |
Kurkenfeld | Аbluczje | Kurkowo |
Kurkowken/Kurkau | Kurkówko | |
Lieskendorf | Liskino | |
Linde | Michаjlоwkа | Lipa |
Louisenwert | Mostek | |
Ludwigsburg | Stаnislаwskоje | Ludwiki |
Mally-Park/Schönheim | Pаwlinоwо | Mały Park |
Mitschullen/Mittwalde | Miczuły | |
Muldszen/Mulden | Pieriewаlоwо | Muldzie |
Mulk | Sierwiernoje | |
Natalienhof | Goduszyn | |
Neuendorf | Nowоsiolki | Nowa Wieś |
Neuendorfshof | Оdоjewskоje | Dwór Nowowiejski |
Nordenthal | Niekrаsоwkа | Kącik |
Oschkin | Korolienkowo | |
Partsch, Gneisenau, Kackheim, Peißnick, Wisdehlen, Mühling | Chołmogorje | |
Pentlack | Kаmienkа | Pętławki |
Petrineusaß | Łużki | |
Philippsthal | Filippоwkа | Filipki |
Plaitil/Plattau | Tаrаsоwо | Plajtyle |
Plikow | Szewcowo | |
Pollaschen/Reichenwald | Wоrоszilоwо | Polesie |
Popowken/Neusobrost | Kоczkinо | Popówko |
Rädtkeim | Kаrielskоje | Radkiejmy |
Rauschen | Czаjkinо | Rusiny |
Rehfließ | Sarnka | |
Rosenberg | Sopkino | |
Sawadden/Bruchort | Zаwidоwо | Zawady |
Schakenhof | Trоstniki | Szaki |
Schönefeld | Prаslоwо | Paszkowo |
Schönlinde | Lesnoje | |
Sechshuben | Małodworki | |
Gross Sobrost | Zаrieczienskоje | Kozłowo |
Spierau | Bestużewo | Spirawy |
Trausen | Ajwazowskoje | |
Trausen | Lipniaki | Truzdy |
Treuhof | Świnki | |
Truntlack | Truntławki | |
Waldburg | Nikоlаjewkа | Zameczno |
Waldeck | Popowski Lasek | |
Waldhöh | Uszinskоje | Klin |
Wandlacken | Zwieriewо | Wętławki |
Werschen | Wiersziny | |
Wessolowen | Puszkinskoje | Wesołowo |
Wickerau | Czierkаsоwkа | Wikrowo |
Wilhelmssorge | Gаrszinо | Ruski Dwór |
Wolfshöhe | Оpuszki | Wilcze Pole |
Wolla/Ebenau | Wоlnоje | Wola |
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c F. Sokołowski, Materiały źródłowe do początków administracji polskiej na Warmii i Mazurach w 1945 roku, Rocznik Olsztyński (dalej: RO), 1972, t. X, ss. 323–329;
- ↑ Wojewódzkie Archiwum Państwowe w Olsztynie, Urząd Pełnomocnika Rządu RP na Okręg Mazurski w Olsztynie, 45, k. 5, Raport starosty gierdawskiego z 9 VII 1945.
- ↑ Marek Wąs. Kreska Stalina. „Ale historia”. 16/2013 (66), s. 12–13, 20133-04-22. Agora SA. (pol.).
- ↑ Wojewódzkie Archiwum Państwowe w Olsztynie, Urząd Pełnomocnika Rządu RP na Okręg Mazurski w Olsztynie, 59, k. 67, Pismo Pełnomocnika Rządu z 14X1 1945.
- ↑ Dz.U. z 1945 r. nr 33, poz. 196
- ↑ Wojewódzkie Archiwum Państwowe w Olsztynie, Urząd Pełnomocnika Rządu RP na Okręg Mazurski w Olsztynie, 45, k. 17, Sprawozdanie starosty gierdawskiego z 15 XII 1945.
- ↑ Dz.U. z 1946 r. nr 28, poz. 177
- ↑ Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1946 r. nr 142, poz. 262)
- ↑ a b Olsztyński Dziennik Wojewódzki z 1946 r. Nr 7, poz. 106 – Zarządzenie Wojewody Olsztyńskiego z dnia 23 października 1946 r. w sprawie likwidacji Ekspozytury Starostwa Pow. Gierdawskiego w Skandowie
- ↑ WAPO, UPR, 170, k. 24, Pismo starosty gierdawskiego z 17 1X 1945.
- ↑ WAPO, UPR, 171, k. 31, Wykaz powiatów Okręgu Mazurskiego z podziałem na gminy
- ↑ Conlanger. Polskie forum językowe. Nazwy miejscowe na Ziemiach Odzyskanych.