Powiat gierdawski

Ten artykuł dotyczy powiatu polskiego. Zobacz też: dawny powiat istniejący w latach 1818–1945 w Prusach Wschodnich.

Powiat gierdawski

powiat
1945–1946
Dawny Urząd Powiatowy w Gierdawach
Herb
Państwo	Polska
Województwo	6 VI 1945 – 27 IV 1946 okręg mazurski 28 IV 1946 – 30 XI 1946: woj. olsztyńskie
Data powstania	6 czerwca 1945
Data likwidacji	30 listopada 1946
Siedziba	czerwiec 1945: Gierdawy lipiec 1945: Nordenburg październik 1945: Skandawa
Starosta	6 VI 1945 – 30 X 1945 Józef Kaszyński 30 X 1945 – 30 XI 1946: Roman Rucz
Szczegółowy podział administracyjny
Liczba gmin miejskich 2 Liczba gmin wiejskich 5
Położenie na mapie Polski w latach 1945–1951 Powiat gierdawski
54°21′00,0000″N 21°19′00,1200″E/54,350000 21,316700

Powiat gierdawski (niem. Landkreis Gerdauen) – dawny powiat polski funkcjonujący w latach 1945–1946 ze stolicą, kolejno, w Gierdawach, Nordenburgu i Skandawie.

Wiosną 1945 roku radziecka administracja wojskowa przekazała Polakom kontrolę nad powiatem gierdawskim, dawnym pruskim/niemieckim powiatem istniejącym w latach 1818–1945 w Prusach Wschodnich ze stolicą w Gierdawach. Najpóźniej z wszystkich powiatów pruskich, bo dopiero 6 czerwca, Delegatura w Białymstoku obsadziła starostwo w Gierdawach, którego starostą został Jan Kaszyński^[1]. Kiedy ekipa starostwa gierdawskiego dowiedziała się, że miasto Gierdawy będzie prawdopodobnie należało do Związku Radzieckiego, siedzibę starostwa umieszczono w Nordenburgu^[2]. 15 lipca władze radzieckie przekazały administracji polskiej południową część powiatu gierdawskiego, bez Gierdaw, a siedziba władz powiatowych pozostała w Nordenburgu. Jesienią Stalin dokonał jednak korekty przebiegu granicy. Osadników polskich wówczas wysiedlono, a administrację polską zlikwidowano^[3]. W październiku Nordenburg znalazł się również na terytorium Związku Radzieckiego, przez co decyzją Pełnomocnika Rządu siedzibę starostwa przeniesiono do Skandawy^[4]. 30 października 1945 nowym starostą powiatu gierdawskiego został Roman Rucz^[1].

Ostatecznie Polsce przypadła południowa 1/4 część powiatu gierdawskiego z tzw. Ziem Odzyskanych z m.in. miejscowościami Asuny, Lipica i Skandawa^[5]. Siedziba powiatu Gierdawy (niem. Gerdauen, obecnie Żeleznodorożnyj) znalazła się po północnej stronie granicy, w ZSRR. Ponieważ z powiatu gierdawskiego Polsce przypadły tylko 2 gminy, w listopadzie 1945 starostwo gierdawskie zlikwidowano i utworzono jego ekspozyturę z siedzibą w Skandawie^[6] Na mocy rozporządzenia z 29 maja 1946 roku obszar ten wszedł w skład nowo utworzonego woj. olsztyńskiego z dniem 28 czerwca 1946^[7]. Opierając się na treści tego rozporządzenia, które nie uwzględniło powiatu gierdawskiego jako samodzielnej jednostki, wojewoda olsztyński zniósł ekspozyturę powiatu gierdawskiego w Skandawie, a jego obszar włączono głównie do powiatu kętrzyńskiego (fragmentarycznie do powiatu węgorzewskiego^[8]). Zakończenie działalności ekspozytury powiatu gierdawskiego przewidziano na 30 listopada 1946 roku^[9].

We wrześniu 1945 planowano podział powiatu na 5 gmin wiejskich – Friedenberg (siedziba w Friedenbergu lub Rochowie), Mołtajny (siedziba w Mołtajnach), Ruskie Pole (siedziba w Ruskim Polu), Skandawa (siedziba w Skandawie) i Wandlacken (siedziba w Wandlacken lub Wętławkach) i 2 miejskie – Gierdawy i Nordenburg (lub Nordenbork)^[10]. Po ostatecznym ustaleniu granicy okazało się, że oba miasta powiatu, gminy Friedenberg i Wandlacken oraz prawie cała gmina Ruskie Pole znalazły się po stronie radzieckiej, przez co przypadłą Polsce resztę powiatu gierdawskiego podzielono na 2 gminy – Mołtajny i Skandawa (Skandowo)^[11][1]. Ostatecznie gminę Mołtajny przekształcono w gminę Bobrowo (Biberniki), a w związku ze zniesieniem ekspozytury powiatu gierdawskiego 30 listopada 1946 obie gminy włączono do powiatu kętrzyńskiego^[9]

Pasternak, Rudziszki, Ruskie Pole, Suczki, Zielony Ostrów

Asuny, Bajorki, Bajorski Gaj, Bajory Małe, Bajory Wielkie, Bobrowo, Brzeźnica, Dzietrzychowo, Garbno, Duje, Krelikiejmy, Lipica, Lwowiec, Łęknica, Mołtajny, Momajny, Skandawa, Wielewo

• GOV :: The Historic Gazetteer
• Monitor Polski. Dziennik Urzędowy Rzeczypospolitej Polskiej