Portret Gaspara Melchora de Jovellanosa

Portret Gaspara Melchora de Jovellanosa

Jovellanos en el arenal de San Lorenzo

Autor	Francisco Goya
Rodzaj	Portret
Data powstania	1780–1785 ?
Medium	olej na płótnie
Wymiary	185 × 110 cm
Miejsce przechowywania
Miejscowość	Valladolid
Lokalizacja	Narodowe Muzeum Rzeźby
Multimedia w Wikimedia Commons

Portret Gaspara Melchora de Jovellanosa (hiszp. Jovellanos en el arenal de San Lorenzo) – obraz olejny hiszpańskiego malarza Francisca Goi (1746–1828). Portret w stylu angielskim przedstawia Gaspara Melchora de Jovellanosa, hiszpańskiego męża stanu i człowieka oświecenia^[1].

Na początku lat 80. XVIII w. Goya powoli otwierał swoją drogę do kariery w środowisku madryckiej arystokracji. Zawarł znajomość z Jovellanosem, oświeceniowym politykiem i literatem o ugruntowanej pozycji na królewskim dworze^[2]. Zamówiony u Goi portret jest dowodem przyjaźni i wsparcia Jovellanosa dla malarza u progu kariery^[3]. Obraz odnosi się do dwóch istotnych wydarzeń w karierze polityka. W 1780 objął nowe stanowisko jako członek Consejo de Órdenes Militares (Rady Zakonów Wojskowych); do tego wydarzenia nawiązuje Order Zakonu Alcántara na jego piersi. W 1782, po 15 latach nieobecności, wrócił do rodzinnego miasta Gijón, aby wyznaczyć drogę między tą miejscowością i Oviedo oraz rozpocząć jej budowę. Goya przedstawił go na tle wybrzeża w Gijón (miasto znał jedynie z opisu Jovellanosa). W głębi obrazu na morzu widoczne są statki, co jest odniesieniem do planów rozwoju ruchu morskiego i handlowego, które polityk chciał połączyć z otwarciem drogi^[3].

W 1798 Goya namalował drugi portret Jovellanosa jako ministra w melancholijnym zamyśleniu^[4].

Jovellanos został przedstawiony w całej postaci, na tle morskiego krajobrazu Asturii, z której pochodził. W tle widoczne są statki – dwa niedaleko wybrzeża i dwa na linii horyzontu^[5]. Opiera się na lasce trzymanej w prawej ręce, w lewej trzyma trikorn. Spogląda przed siebie, a jego twarz jest pogodna. Ma na sobie zielonawy kaftan i spodnie, jasną kamizelkę, koszulę z żabotem i koronkowymi mankietami, białe pończochy i czarne buty ze srebrnymi klamerkami. Na piersi widać Order Zakonu Alcántara^[5], dominujące odcienie zieleni nawiązują do barw zakonu^[3].

Lekko niestabilna, swobodna postawa modela ze skrzyżowanymi nogami była nowością w malarstwie hiszpańskim, pojawiała się natomiast na włoskich i brytyjskich portretach z drugiej połowy XVIII wieku. Możliwe, że Goya czerpał tu z doświadczenia zdobytego we Włoszech, wzorując się na Pompeo Batonim, portreciście brytyjskich arystokratów odbywających Grand Tour we Włoszech^[3]. Goya znał liczne brytyjskie portrety z popularnych sztychów. Źródłem inspiracji mogła być mezzotinta na podstawie portretu Augustusa Herveya, 3. hrabiego Bristolu (również na tle morskiego wybrzeża) autorstwa angielskiego malarza Thomasa Gainsborough^[4]. Krytyk Gil Fillol wskazał na znaczne podobieństwo i możliwą inspirację portretem Johna Mustersa, pędzla Joshuy Reynoldsa^[3]. Pomimo toczonej z Wielką Brytanią wojny (1779–1783) hiszpańscy ludzie oświecenia podziwiali brytyjski system polityczno-ekonomiczny, dlatego możliwe, że malarz i jego model świadomie nawiązali do brytyjskiej tradycji portretu^[4].

Widoczna jest także inspiracja klasycznymi wzorcami takimi, jak rzeźby: Odpoczywający satyr Praksytelesa, Sylen z małym Dionizosem i Herakles Farnezyjski Lizypa. Goya dokładnie przestudiował tę ostatnią w Rzymie w 1771^[3].

• 
  Odpoczywający satyr Praksytelesa
• 
  Sylen z małym Dionizosem Lizypa
• 
  Herakles Farnezyjski Lizypa
• 
  Augustus Hervey, 3. earl Bristolu Thomasa Gainsborough
• 
  Portret Johna Mustersa Joshuy Reynoldsa

Radiografia i reflektografia w podczerwieni obrazu wykazały, że płótno użyte do tego portretu było już wcześniej wykorzystane. Znajdował się na nim namalowany również przez Goyę całopostaciowy portret młodej arystokratki. Badania przeprowadzone w Muzeum Sztuk Pięknych w Asturii pod kierunkiem Clary González-Fanjul pozwoliły zidentyfikować modelkę jako Marię Teresę de Vallabriga, żonę infanta Ludwika Antoniego Burbona, mecenasa Goi^[6].

Ta identyfikacja wzbudziła wątpliwości ze względu na dotychczasową datację obrazu, niepokrywającą się z okresem, w którym Goya pracował dla infantów. Z korespondencji malarza z Martínem Zapaterem wiadomo, że Goya odwiedził infanta Ludwika Antoniego latem 1783 i w 1784, malując liczne obrazy jego rodziny^[7]. Javier González Santos, historyk sztuki i biograf Jovellanosa, uważa identyfikację modelki jako Marii Teresy za błędną. Według jego analizy portret polityka powstał w latach 1780–1782, zanim Goya poznał infantkę^[6]. González Santos sugeruje, że portret może przedstawiać kilkakrotnie portretowaną przez Goyę księżną de Benavente. Jego zdanie podziela także konserwatorka sztuki i znawczyni Goi z Muzeum Prado, Gudrum Maurer^[8]. Zachowała się również miniatura na kości słoniowej z 1783 będąca repliką portretu, co wskazuje, że portret powstał najpóźniej w tym roku^[5].

Jeżeli identyfikacja Muzeum Sztuk Pięknych w Asturii jest trafna, portret Jovellanosa musiałby powstać najwcześniej w latach 1783–1784, po tym, jak Goya poznał infantów^[9]. Ponowne wykorzystanie płótna było możliwe najwcześniej po sześciu miesiącach. Modelka ma na sobie mantylę, nakrycie głowy ozdobione różami i suknię w stylu angielskim, która pojawiła się w hiszpańskiej modzie w 1782 i przeminęła w 1785^[7].

José Gudiol uważa, że portret mógł powstać ok. 1784, jako dowód wdzięczności Goi dla Jovellanosa. W tym roku dzięki rekomendacji polityka Goya malował obrazy do kaplicy Colegio de Calatrava w Salamance. Jednak ze względu na podobieństwo do serii późniejszych portretów Gudiol nie wyklucza, że obraz powstał po 1784^[10].

Xavier Bray sugeruje, że portret Jovellanosa mógł powstać w 1785 z okazji mianowania go dyrektorem Królewskiego Madryckiego Towarzystwa Ekonomicznego Przyjaciół Kraju – oświeceniowej instytucji filantropijnej utworzonej przez Karola III^[4].

• 
  Portret Marii Teresy de Vallabriga
  Goya, 1783
• 
  Radiografia portretu Jovellanosa (fragment)
• 
  Radiografia portretu Jovellanosa
• 
  Portret księżnej Benavente
  Goya, 1785

Obraz znajdował się w domu rodzinnym Jovellanosa w Gijón w latach 1800–1946. Następnie trafił do kolekcji Valls Taberner (Barcelona). W kwietniu 2000 został włączony do kolekcji Narodowego Muzeum Rzeźby w Valladolid i zdeponowany w Muzeum Sztuk Pięknych w Asturii, gdzie jest eksponowany^[5]. Istnieje kilka kopii, wersji miniaturowych i rycin wykonanych na podstawie tego portretu, m.in. miniatura na kości słoniowej Juana Nepomucena Cónsula y Requejo, w kolekcji prywatnej^[5].