Pomnik Trójcy Świętej w Lądku-Zdroju
 Pomnik Trójcy Świętej w Lądku-Zdroju | |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość | |
| Miejsce |
Rynek Lądka-Zdroju |
| Typ obiektu |
Figura wotywna |
| Styl architektoniczny |
Barok |
| Projektant | |
| Fundator |
Johann Anton Reichel |
| Całkowita wysokość |
7 m |
| Data budowy |
1739–1741 |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego  | |
Położenie na mapie powiatu kłodzkiego  | |
Położenie na mapie gminy Lądek-Zdrój  | |
Położenie na mapie Lądku-Zdroju  | |
 50°20′45,0″N 16°52′18,8″E/50,345833 16,871889
| |
Pomnik Trójcy Świętej w Lądku-Zdroju – barokowa figura wotywna znajdująca się po zachodniej stronie lądeckiego rynku, wykonana w latach 1739–1741 przez rzeźbiarza Michaela Klahra Starszego.
Powstanie
[edytuj | edytuj kod]Wyrzeźbiony z piaskowca pomnik ufundował Johann Anton Reichel[1], lądecki rajca miejski, radca prawny i notariusz, jako wotum za uratowanie części miasta od gwałtownego pożaru, jaki nawiedził Lądek w nocy z 7 na 8 marca 1739.
Michael Klahr Starszy, autor pomnika, z uwagi na zakres niezbędnych do wykonania prac oraz odmienny niż zwyczajowo przez niego stosowane drewno rodzaj tworzywa: kamień, wykonał dzieło przy znaczącym uczestnictwie pomocników[1]. Porównania sporządzonego przez niego zachowanego projektu (znany jest rysunek ujęcia strony północnej) i szkicu rzeźbiarskiego (do 1945 w zbiorach Reimanna w Lądku znajdowało się terakotowe bozzetto figury Maryi Immaculaty) z ich realizacją każą jednak domniemywać, że brał udział w powstawaniu monumentu lub nadzorował prace[2].
Klahr nigdy nie ujrzał swojego ostatniego ukończonego (i największego pod względem gabarytów[3]) dzieła na przeznaczonym dla niego miejscu. Zmarł 9 marca 1742, niedługo przed ustawieniem monumentu w rynku, gdzie ten stoi bez większych zmian do dziś.
Kompozycja
[edytuj | edytuj kod]Pomnik ma formę otoczonego bogato zdobioną balustradą, wysokiego na niemal siedem metrów, obelisku składającego się z szerokiego cokołu i spoczywającego na nim smukłego filaru[1]. Jego kompozycja zawiera liczne elementy trynitarne[4]: poziomy przekrój obu części obelisku jest w przybliżeniu trójkątem (co sprawia, że figura ma trzy strony), a na każdym z jego trzech poziomów znajdują się trzy (nie licząc figury Maryi) naturalnej wielkości rzeźby, rozmieszczone symetrycznie w rogach przekroju na pierwszych dwóch poziomach[5][1].
Figurom świętych na pierwszych dwóch poziomach nadano typową dla baroku pozę egzaltowanego kontrapostu – postacie wydają się być zastygłe w ruchu, dynamiczne, co podkreślają ich skręcone wokół własnej osi masywne sylwetki, odchylone głowy, mocno pofałdowane szaty[6]. Pozostałe cechują spokojne, niezbyt zróżnicowane pozy, rzeźby te stanowią kontynuację stylu „dojrzałego” Klahra, zorientowanego na Pragę, który artysta wypracował na przełomie lat dwudziestych i trzydziestych XVIII wieku[7]. Oba zestawy łączy przeważnie pogodny wyraz twarzy postaci – praktycznie każdy wyrzeźbiony przez śląskiego twórcę wizerunek uśmiecha się mniej lub bardziej wyraźnie, jeżeli tylko pasuje to do tematyki dzieła.
Na pofalowanej barierze otaczającej właściwą część pomnika stoją rzeźby świętych[8]:
- Łukasza Ewangelisty (po lewej) z wołem u stóp oraz księgą i paletą z trzema pędzlami w prawej dłoni. Był on malarzem i lekarzem, legenda przypisuje mu autorstwo pierwszego portretu Matki Bożej. Jest patronem malarzy, artystów i lekarzy.
- Jana Ewangelisty (z prawej) – u jego stóp siedzi orzeł trzymający w dziobie kałamarz, sam święty w lewej dłoni dzierży księgę, na której widnieje data 1740, najprawdopodobniej określająca rok wykonania figury. Autor Apokalipsy, z krzyża Jezus powierzył mu opiekę nad swoją Matką. Patron 27 profesji, między innymi teologów, pisarzy i aptekarzy.
- Antoniego Padewskiego (z tyłu) w habicie franciszkańskim, z księgą w prawej dłoni. Wykładał filozofię na uniwersytecie w Bolonii, znany z wygłaszania żarliwych kazań. Patron małżeństw, narzeczonych, orędownik ludzi i rzeczy zaginionych.
Figury te nie są bezpośrednio powiązane ani z tematyką trynitarną, ani maryjną, lecz z osobą fundatora – dwie ostatnie przedstawiają jego świętych patronów[9].
Na konsolach przy podstawie filaru znajdują się z kolei wyobrażenia trzech postaci o doniosłym znaczeniu dla Matki Bożej:
- św. Joachima (z lewej), ojca Maryi, przedstawionego jako pasterza z laską, u którego stóp stoi baranek. Patron rodziców i dziadków.
- św. Anny (z prawej), matki Maryi, z księgą (często prezentowana podczas uczenia córki czytania).
- św. Józefa (z tyłu), oblubieńca Matki Bożej, ze stałym atrybutem – siekierką. Patron cieśli, drwali i rzemieślników.
W centralnym punkcie pomnika, pomiędzy podstawą filaru (gdzie akcja toczy się na Ziemi) a jego szczytem (odpowiadającym Niebu), na konsoli z kartuszem herbowym fundatora, Klahr umieścił postać Maryi Immaculaty (Niepokalanie Poczętej) z wieńcem dwunastu gwiazd apokaliptycznych wokół głowy. Matka Boża, ze złożonymi rękoma skierowanymi w lewą stronę i głową odchyloną do tyłu w prawo, ma u swoich stóp półksiężyc, co nawiązuje do wizerunku wniebowzięcia – Assunty oraz odpowiada opisowi w Apokalipsie.
Pod figurą Maryi, w środkowej części cokołu, znajduje się jedyny świecki element rzeźby – tablica fundacyjna. Zawiera ona chronostych z zaszyfrowaną datą 1745. Treść jej tekstu przetłumaczona z łaciny brzmi[10]:
| Łaciński oryginał: | Tłumaczenie: |
|---|---|
|
Deo trI = VnI |
Bogu w Trójcy Jedynemu |
Na szczycie obelisku, symbolicznie przedstawiającym Niebo, na zwieńczonej krzyżem (symbolem zbawienia) kuli ziemskiej zasiadają: po prawej – Bóg Ojciec, ukazany jako stateczny mężczyzna z berłem w lewej dłoni; po lewej, po prawicy Ojca – Jezus Chrystus, wyobrażony postacią półnagiego młodego mężczyzny[1]. Nieco niżej widnieje dopełniający Trójcę Świętą znak Ducha Świętego – gołębica. Ojciec i Syn wspólnie podtrzymują swymi prawymi dłońmi koronę zawieszoną nad głową Immaculaty. Takie przedstawienie koronacji Maryi Niepokalanie Poczętej w chwili wniebowzięcia stanowi często powtarzający się motyw sztuki doby kontrreformacji – odpowiedź na kwestionowanie przez dużą część kościołów protestanckich specjalnego statusu Matki Boskiej w doktrynie Kościoła Katolickiego[2][11].
Bliźniaczo podobny motyw Trójcy Świętej wieńczy ołtarz główny kościoła parafialnego w Lądku-Zdroju. Autor jego koncepcji, Michael Ignatius Klahr (syn Klahra Starszego), dokonał bezpośredniego zapożyczenia z twórczości ojca.
Jako całość pomnik stanowi powszechnie występujące w epoce baroku theatrum sacrum – spektakl wyznania wiary odgrywany przez umieszczonych na nim świętych, jak i również znak czuwania Opatrzności nad miastem.
Michael Klahr Starszy pozostawił po sobie jeszcze jedno dzieło, o którym przypuszcza się, że mogło pierwotnie wchodzić w skład projektu pomnika (lub też miało stanowić element wystroju należącej do niego kamienicy) – jest to znajdująca się obecnie w Galerii Muzealnej im. Michaela Klahra Starszego figura Mater Dolorosa. Domysły co do pierwotnego przeznaczenia rzeźby wspiera jej stylistyczne podobieństwo do figur ostatecznie umieszczonych w monumencie.
Renowacje pomnika
[edytuj | edytuj kod]Pierwszą informację o odnowieniu pomnika odnaleźć można na tylnej części cokołu, gdzie w języku niemieckim wyryto następującą inskrypcję:
die Stadt Landeck
1873,
co tłumaczy się jako:
miasto Lądek
w 1873 r.
Prace konserwacyjne przeprowadzono także w 1988[3].
Najbliższe otoczenie pomnika zmieniało się kilkakrotnie. Przed II wojną światową figura stanowiła element ogrodzonego klombu, porośniętego trawą i obsadzonego trzema drzewami[12]. Taki stan rzeczy utrzymał się na pewno co najmniej do roku 1969[13]. Na podstawie zdjęcia z roku 1979 stwierdzić można, że klomb zlikwidowano, a ogrodzenie pomnika zredukowano do oryginalnej balustrady[14]. Po remoncie nawierzchni rynku w 2001 okrągły obszar wokół figury wyłożono charakterystycznymi „kocimi łbami” oraz wykonano składające się z ozdobnych słupków i łańcuchów ogrodzenie tego obszaru.
Ostatnią renowację (sfinansowaną ze środków samorządu wojewódzkiego na wniosek gminy) pomnik przeszedł w 2008. W jej trakcie zniszczeniu uległ szczyt krzyża wieńczącego całą figurę (odpadł przy czyszczeniu i rozbił się na cztery fragmenty), konieczne okazało się sporządzenie nowego. Pozostałości oryginalnego elementu stały się częścią prezentującej historię Lądka-Zdroju ekspozycji, którą można zwiedzać w Galerii Muzealnej im. Michaela Klahra Starszego, znajdującej się w rynkowej kamienicy, mieszczącej dawniej pracownię autora. Remont zwieńczyła uroczystość ponownego poświęcenia figury przez biskupa Ignacego Deca 21 grudnia 2008[15].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Galeria
[edytuj | edytuj kod]-
Widok od południa -
Św. Antoni Padewski -
Św. Józef -
Św. Łukasz Ewangelista
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e f Słownik geografii turystycznej Sudetów. redakcja Marek Staffa. T. 17: Góry Złote. Wrocław: Wydawnictwo I-BiS, 1993, s. 130. ISBN 83-85773-01-0.
- ↑ a b Kalinowski, s. 192.
- ↑ a b Lądek Zdrój – Część miejska, cz.I. 1998. [dostęp 2012-01-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-01-02)].
- ↑ Możliwe, że bezpośredni wzór stanowiła dla Klahra kolumna Trójcy Świętej wzniesiona w Bystrzycy Kłodzkiej przez w 1736 przez Antoniego Jörga. Kalinowski, s. 228.
- ↑ Pierwowzorem dla takiego kształtowania pomników Trójcy Świętej na terenie monarchii habsburskiej była wiedeńska Pestsäule Kalinowski, s. 276, 228.
- ↑ Kalinowski, s. 249.
- ↑ Kalinowski, s. 193.
- ↑ Wszystkie poniższe opisy świętych służą ilustracji symboliki pomnika i nie odzwierciedlają współczesnej wiedzy historycznej na temat tych postaci. Przykładowo: autorstwo Apokalipsy Świętego Jana.
- ↑ Ciężkowski, s. 130.
- ↑ Ciężkowski, s. 129–130.
- ↑ Kalinowski, s. 273.
- ↑ Lądek-Zdrój, Kolumna Wotywna Trójcy Świętej – Dolny.Śląsk.org.pl. 2008. [dostęp 2009-10-02].
- ↑ Lądek-Zdrój, Kolumna Wotywna Trójcy Świętej – Dolny.Śląsk.org.pl. 2006. [dostęp 2009-10-02].
- ↑ Lądek-Zdrój, Kolumna Wotywna Trójcy Świętej – Dolny.Śląsk.org.pl. 2005. [dostęp 2009-10-02].
- ↑ Serwis Samorządowy Gminy Lądek Zdrój. 2008. [dostęp 2009-10-02].
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Słownik geografii turystycznej Sudetów. Marek Staffa (redakcja). T. 17: Góry Złote. Wrocław: Wydawnictwo I-BiS, 1993, ISBN 83-85773-01-0.
- Katalog wystawy pod red. Wojciecha Gluzińskiego, Michał Klahr starszy i jego theatrum sacrum, Wyd. Muzeum Ziemi Kłodzkiej, Kłodzko, 1992
- Konstanty Kalinowski, Rzeźba barokowa na Śląsku, Warszawa: Wyd. PWN, 1986, ISBN 83-01-05990-7, OCLC 835900249.
- Marek Perzyński, Lądek-Zdrój, Jaskinia Niedźwiedzia, zamek Javornik, kopalnia złota i okolice, Wyd. Wrocławski Dom Wydawniczy, Wrocław, 2005, ISBN 83-921271-0-2.
- Agnieszka Spiechowicz-Jędrys, Parafia Narodzenia NMP Lądek-Zdrój, Wydawnictwo Ścieżki Wiary, Kraków, 2009
- Ewa Zadora: Broszura Poświęcenie odrestaurowanej figury wotywnej ‘Trójcy Świętej’ Michała Klahra, dostępna w Biurze Informacji Turystycznej Lądka Zdroju w dniu ponownego odsłonięcia pomnika, 21 grudnia 2008.
- Wojciech Ciężkowski, Lądek Zdrój, Wrocław: Dolnośląskie Wydawnictwo Edukacyjne, 2008, ISBN 978-83-7125-165-8, OCLC 750639738.