Oryks szablorogi

Oryks szablorogi
	Oryx dammah
	(Cretzschmar, 1827)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Infragromada	łożyskowce
Rząd	parzystokopytne
Rodzina	wołowate
Podrodzina	antylopowce
Rodzaj	oryks
Gatunek	oryks szablorogi
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; zagrożony
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Oryks szablorogi^[3] (Oryx dammah) – gatunek ssaka z rodziny wołowatych (Bovidae). Niegdyś szeroko rozpowszechniony w Afryce Północnej. W 2000 został uznany za wymarły na wolności na Czerwonej Liście IUCN. Jest przystosowany do trudnych warunków pustynnych i może przetrwać miesiące, a nawet lata bez wody pitnej. Jako zwierzę pasące się, większość dziennego zapotrzebowania na wilgoć czerpie z roślin.

Spadek populacji oryksa szablorogiego rozpoczął się w wyniku zmian klimatycznych w okresie neolitu, a później polowano na niego intensywnie ze względu na jego rogi. Obecnie jest hodowany w niewoli w specjalnych rezerwatach w Tunezji, Maroku i Senegalu oraz na prywatnych ranczach zwierząt egzotycznych w Texas Hill Country. W 2016 r. uruchomiono program reintrodukcji i obecnie małe stado zostało z powodzeniem reintrodukowane w Czadzie^[4].

Taksonomia i nazewnictwo

Oryks szablorogi należy do rodzaju Oryks i rodziny wołowatych. Niemiecki przyrodnik Lorenz Oken po raz pierwszy opisał go w 1816 roku, nadając mu nazwę Oryx algazel. Od tego czasu nomenklatura przeszła różne zmiany, między innymi wprowadzono takie nazwy jak Oryx tao, O. leucoryx, O. damma, O. dammah, O. bezoarticus i O. ensicornis. W 1826 roku Philipp Jakob Cretzschmar użył dla tego gatunku nazwy Oryx ammah. Rok później w użyciu pojawiła się nazwa Oryx leucoryx, ale ponieważ był to synonim oryksa arabskiego (zwanego wówczas Oryx beatrix), została ona porzucona i ponownie przyjęto Oryx algazel. Ponad 100 lat później, w 1951 r., Sir John Ellerman i Terence Morrison-Scott stwierdzili, że nazwa Oryx algazel również nie kwalifikuje się do użycia. Ostatecznie w styczniu 1956 r. International Trust for Zoological Nomenclature zaakceptował Oryx dammah jako nazwę naukową. Od tego czasu nie wprowadzono już żadnych zmian, chociaż wiele artykułów opublikowanych po 1956 r. wprowadziło zamieszanie, używając nazw takich jak O. gazella tao^[5].

Genetyka i ewolucja

Oryks szablorogi ma 58 chromosomów - jedną parę dużych autosomów submetacentrycznych i 27 par autosomów akrocentrycznych. Chromosomy X i Y są największymi i najmniejszymi chromosomami akrocentrycznymi^[6]. Pierwsze badanie molekularne tego gatunku (opublikowane w 2007 roku) zaobserwowało różnorodność genetyczną wśród europejskich, północnoamerykańskich i niektórych innych grup żyjących w niewoli. Dywergencja została stwierdzona w obrębie haplotypów mitochondrialnego DNA i szacuje się, że miała miejsce między 2,1 a 2,7 miliona lat temu. Wzrost populacji nastąpił około 1,2 i 0,5 miliona lat temu^[7].

W innym badaniu, mającym na celu odnotowanie różnic genetycznych między gatunkami Oryks, kariotypy gatunków i podgatunków Oryx - a mianowicie O. gazella, O. b. beisa, O. b. callotis, O. dammah i O. leucoryx - porównano ze standardowym kariotypem Bos taurus. Liczba autosomów we wszystkich kariotypach wynosiła 58. Chromosomy X i Y były zachowane (względnie bez zmian) u wszystkich pięciu gatunków^[8].

Zasięg występowania

Oryks szablorogi dawniej zamieszkiwał całą Afrykę Północną. Był uznany za gatunek wymarły w stanie dzikim^[9]^[10], ale został przeklasyfikowany z gatunku wymarłego na wolności do gatunku zagrożonego dzięki wysiłkom ochronnym, które doprowadziły do ponownego wprowadzenia tego gatunku do Czadu^[11].

Charakterystyka

Duża antylopa przystosowana do życia w warunkach stepowych i pustynnych. Potrafią regulować temperaturę ciała, aby ograniczyć pocenie, szerokie kopyta ułatwiają poruszanie się po piasku, nerki regulują utratę wody, co pozwala przetrwać zwierzęciu na suchych obszarach. Osiąga około 1,2 m wysokości w kłębie i masę około 200 kg. Bardzo długie, szablasto wygięte rogi były – obok ograniczania obszaru występowania – jedną z głównych przyczyn wyginięcia, stanowiąc trofeum myśliwych.

Oryksy szablorogie tworzą stada liczące kilkanaście osobników obydwu płci. Samica rodzi jedno młode.

Obecnie podejmowane są działania zmierzające do reintrodukowania gatunku^[12] z osobników przetrzymywanych w ogrodach zoologicznych i parkach narodowych w wielu krajach świata.

Przypisy

↑ Oryx dammah, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ Oryx dammah, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
↑ Włodzimierz Cichocki, Agnieszka Ważna, Jan Cichocki, Ewa Rajska, Artur Jasiński, Wiesław Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii Polskiej Akademii Nauk, 2015, s. 297. ISBN 978-83-88147-15-9.
↑ EAD successfully reintroduces 25 Scimitar Horned Oryx in Chad | WAM [online], web.archive.org, 25 kwietnia 2016 [dostęp 2023-12-03] [zarchiwizowane z adresu 2016-04-25] .
↑ T. Gilbert, T. Woodfine: The Biology, Husbandry and Conservation of Scimitar-horned Oryx (Oryx dammah). Wyd. 2nd. United Kingdom: Marwell Preservation Trust, 2004. ISBN 978-0-9521397-2-0. (ang.).
↑ F.F. Claro F.F., H.H. Hayes H.H., E.P.E.P. Cribiu E.P.E.P., The C-, G-, and R-Banded Karyotype of the Scimitar-Horned Oryx (Oryx Dammah), „Hereditas”, 120 (1), 2004, s. 1–6, DOI: 10.1111/j.1601-5223.1994.00001.x [dostęp 2023-12-03] (ang.).
↑ A.A. Iyengar A.A. i inni, Remnants of ancient genetic diversity preserved within captive groups of scimitar‐horned oryx ( Oryx dammah ), „Molecular Ecology”, 16 (12), 2007, s. 2436–2449, DOI: 10.1111/j.1365-294X.2007.03291.x, ISSN 0962-1083 [dostęp 2023-12-03] (ang.).
↑ A.T.A.T. Kumamoto A.T.A.T. i inni, Centric fusion differences among Oryx dammah, O. gazella, and O. leucoryx (Artiodactyla, Bovidae), „Cytogenetic and Genome Research”, 86 (1), 1999, s. 74–80, DOI: 10.1159/000015416, ISSN 1424-8581 [dostęp 2023-12-03] (ang.).
↑ Image - Scimitar-horned oryx - Scimitar-horned oryx - Oryx dammah - ARKive [online], web.archive.org, 26 października 2008 [dostęp 2023-12-03] [zarchiwizowane z adresu 2008-10-26] .
↑ IUCN SSC Antelope Specialist Group, Oryx dammah, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species, DOI: 10.2305/iucn.uk.2016-2.rlts.t15568a50191470.en. [dostęp 2023-12-03] (ang.).
↑ Freshwater fish highlight escalating climate impacts on species - IUCN Red List. [w:] Press release [on-line]. International Union for Conservation of Nature and Natural Resources, 2023-12-11. [dostęp 2023-12-17]. (ang.).
↑ Scimitar-horned oryxes from Europe and America to help revive dying breed in Tunisia. [dostęp 2007-09-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-09-04)].

Linki zewnętrzne

Oryks szablorogi w Ogrodzie Zoologicznym we Wrocławiu

[itis-1] Oryx dammah, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[iucn-2] Oryx dammah, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).

[miiz-3] Włodzimierz Cichocki, Agnieszka Ważna, Jan Cichocki, Ewa Rajska, Artur Jasiński, Wiesław Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii Polskiej Akademii Nauk, 2015, s. 297. ISBN 978-83-88147-15-9.

[4] EAD successfully reintroduces 25 Scimitar Horned Oryx in Chad | WAM [online], web.archive.org, 25 kwietnia 2016 [dostęp 2023-12-03] [zarchiwizowane z adresu 2016-04-25] .

[mpt-5] T. Gilbert, T. Woodfine: The Biology, Husbandry and Conservation of Scimitar-horned Oryx (Oryx dammah). Wyd. 2nd. United Kingdom: Marwell Preservation Trust, 2004. ISBN 978-0-9521397-2-0. (ang.).

[6] F.F. Claro F.F., H.H. Hayes H.H., E.P.E.P. Cribiu E.P.E.P., The C-, G-, and R-Banded Karyotype of the Scimitar-Horned Oryx (Oryx Dammah), „Hereditas”, 120 (1), 2004, s. 1–6, DOI: 10.1111/j.1601-5223.1994.00001.x [dostęp 2023-12-03] (ang.).

[7] A.A. Iyengar A.A. i inni, Remnants of ancient genetic diversity preserved within captive groups of scimitar‐horned oryx ( Oryx dammah ), „Molecular Ecology”, 16 (12), 2007, s. 2436–2449, DOI: 10.1111/j.1365-294X.2007.03291.x, ISSN 0962-1083 [dostęp 2023-12-03] (ang.).

[8] A.T.A.T. Kumamoto A.T.A.T. i inni, Centric fusion differences among Oryx dammah, O. gazella, and O. leucoryx (Artiodactyla, Bovidae), „Cytogenetic and Genome Research”, 86 (1), 1999, s. 74–80, DOI: 10.1159/000015416, ISSN 1424-8581 [dostęp 2023-12-03] (ang.).

[9] Image - Scimitar-horned oryx - Scimitar-horned oryx - Oryx dammah - ARKive [online], web.archive.org, 26 października 2008 [dostęp 2023-12-03] [zarchiwizowane z adresu 2008-10-26] .

[10] IUCN SSC Antelope Specialist Group, Oryx dammah, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species, DOI: 10.2305/iucn.uk.2016-2.rlts.t15568a50191470.en. [dostęp 2023-12-03] (ang.).

[11] Freshwater fish highlight escalating climate impacts on species - IUCN Red List. [w:] Press release [on-line]. International Union for Conservation of Nature and Natural Resources, 2023-12-11. [dostęp 2023-12-17]. (ang.).

[12] Scimitar-horned oryxes from Europe and America to help revive dying breed in Tunisia. [dostęp 2007-09-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-09-04)].

[1]