Nawrot (roślina)
Nawrot lekarski | |||||
Systematyka[1][2] | |||||
Domena | |||||
---|---|---|---|---|---|
Królestwo | |||||
Podkrólestwo | |||||
Nadgromada | |||||
Gromada | |||||
Podgromada | |||||
Nadklasa | |||||
Klasa | |||||
Nadrząd | |||||
Rodzina | |||||
Rodzaj |
nawrot | ||||
Nazwa systematyczna | |||||
Lithospermum L. Sp. Pl. 132. 1 Mai 1753 | |||||
Typ nomenklatoryczny | |||||
L. officinale Linnaeus[3] | |||||
|
Nawrot (Lithospermum L.) – rodzaj roślin z rodziny ogórecznikowatych. Obejmuje 80 gatunków[4]. Rośliny te występują głównie w strefie umiarkowanej półkuli północnej, poza tym na obszarach górskich w strefie subtropikalnej i tropikalnej w Ameryce Południowej i Afryce[4]. Centrum zróżnicowania rodzaju stanowi Meksyk i południowo-zachodnia część Stanów Zjednoczonych[5]. W wąskim ujęciu rodzaju jest on reprezentowany we florze Polski przez jeden gatunek – nawrot lekarski L. officinale. Dwa inne, tradycyjnie tu zaliczane gatunki (nawrot polny i nawrot czerwonobłękitny)[6] klasyfikowane są współcześnie do odrębnych rodzajów, odpowiednio Buglossoides i Aegonychon.
Kilka gatunków wykorzystywanych jest jako rośliny barwierskie. Purpurowy barwnik uzyskiwany z L. erythrorhizon wykorzystywany jest przy produkcji szminek. Barwnikiem z L. canescens północnoamerykańscy Indianie barwili twarze na czerwono. L. incisum dostarcza barwnika niebieskiego. Gatunek ten wykorzystywano także jako leczniczy i środek antykoncepcyjny. Takie samo zastosowanie miał L. ruderale, który uznawany jest za pierwowzór doustnych tabletek antykoncepcyjnych. L. macromeria wykorzystywany był przez Indian w mieszankach z tytoniem w ceremoniach wywoływania deszczu. Liście nawrotu lekarskiego służą do sporządzania naparów[7].
Systematyka
[edytuj | edytuj kod]Rodzaj należy do plemienia Lithospermeae w podrodzinie Boraginoideae Arnott w obrębie rodziny ogórecznikowatych Boraginaceae[8]. W obrębie plemienia tworzy monofiletyczny klad z rodzajami Aegonychon, Glandora i Buglossoides, którego powstanie datowane jest na ok. 21,4 miliony lat temu[5].
Rodzaje w obrębie plemienia opisane zostały na podstawie niewielkich różnic morfologicznych w budowie kwiatów i, wobec braku dowodów w XX wieku na odrębne pochodzenie tej grupy roślin, taksony te na ogół nie były wyróżniane i rodzaj Lithospermum był ujmowany szeroko[9]. Takie ujęcie przyjęte też zostało w polskiej liście roślin naczyniowych zarówno w 2002[10] i nawet jeszcze w 2020 roku[6]. Badania molekularne na początku XXI wieku potwierdziły jednak odrębność tych rodzajów i w pracach taksonomów dążących do ustalenia możliwie monofiletycznych rodzajów oraz w bazach taksonomicznych rodzaj Lithospermum jest wąsko ujmowany, i część tradycyjnie doń zaliczanych gatunków wyłączana jest do ww. rodzajów[9][5][4].
Grupa pnia rodzaju datowana jest na 16,8 miliona lat temu, zaś powstanie grupy koronnej na 14,4 miliona lat temu[5].
- Wykaz gatunków[4]
- Lithospermum affine DC.
- Lithospermum afromontanum Weim.
- Lithospermum album (G.L.Nesom) J.I.Cohen
- Lithospermum altamiranense Pat.-Sicil., Cohen & Pérez-Calix
- Lithospermum astienzae Pat.-Sicil., Cohen & Pérez-Calix
- Lithospermum azuayense Weigend & Nürk
- Lithospermum barbigerum (I.M.Johnst.) J.I.Cohen
- Lithospermum berlandieri I.M.Johnst.
- Lithospermum bolivariense Weigend & Nürk
- Lithospermum calcicola B.L.Rob.
- Lithospermum californicum A.Gray
- Lithospermum calycosum (J.F.Macbr.) I.M.Johnst.
- Lithospermum canescens (Michx.) Lehm.
- Lithospermum caroliniense (J.F.Gmel.) MacMill.
- Lithospermum chiapense J.I.Cohen
- Lithospermum cinerascens (A.DC.) I.M.Johnst.
- Lithospermum cinereum DC.
- Lithospermum cobrense Greene
- Lithospermum confine I.M.Johnst.
- Lithospermum cuneifolium Pers.
- Lithospermum cuzcoense Weigend & Nürk
- Lithospermum decipiens (J.R.Allison) Weakley
- Lithospermum discolor M.Martens & Galeotti
- Lithospermum distichum Ortega
- Lithospermum diversifolium DC.
- Lithospermum dodrantale (I.M.Johnst.) J.I.Cohen
- Lithospermum elenae Pat.-Sicil., J.I.Cohen & Zamudio
- Lithospermum erythrorhizon Siebold & Zucc.
- Lithospermum exsertum (D.Don) J.I.Cohen
- Lithospermum flavum Sessé & Moc.
- Lithospermum flexuosum Lehm.
- Lithospermum gayanum (Wedd.) I.M.Johnst.
- Lithospermum guatemalense Donn.Sm.
- Lithospermum hancockianum Oliv.
- Lithospermum helleri (Small) J.I.Cohen
- Lithospermum hirsutum E.Mey. ex DC.
- Lithospermum incisum Lehm.
- Lithospermum indecorum I.M.Johnst.
- Lithospermum ireneae Pat.-Sicil., J.I.Cohen & Zamudio
- Lithospermum jimulcense I.M.Johnst.
- Lithospermum johnstonii J.I.Cohen
- Lithospermum latifolium Michx.
- Lithospermum leonotis (I.M.Johnst.) J.I.Cohen
- Lithospermum leymebambense Weigend & Nürk
- Lithospermum macbridei I.M.Johnst.
- Lithospermum macromeria J.I.Cohen
- Lithospermum matamorense DC.
- Lithospermum mediale I.M.Johnst.
- Lithospermum mirabile Small
- Lithospermum molle (Michx.) Muhl.
- Lithospermum muelleri I.M.Johnst.
- Lithospermum multiflorum Torr. ex A.Gray
- Lithospermum nelsonii Greenm.
- Lithospermum notatum (I.M.Johnst.) J.I.Cohen
- Lithospermum oaxacanum (B.L.Turner) J.I.Cohen
- Lithospermum oblongifolium Greenm.
- Lithospermum obovatum J.F.Macbr.
- Lithospermum occidentale (Mack.) Weakley
- Lithospermum officinale L. – nawrot lekarski
- Lithospermum papillosum Thunb.
- Lithospermum parviflorum Weakley, Witsell & D.Estes
- Lithospermum peruvianum DC.
- Lithospermum pinetorum (I.M.Johnst.) J.I.Cohen
- Lithospermum pringlei I.M.Johnst.
- Lithospermum revolutum B.L.Rob.
- Lithospermum rodriguezii Weigend & Nürk
- Lithospermum rosei (I.M.Johnst.) J.I.Cohen
- Lithospermum ruderale Douglas ex Lehm.
- Lithospermum rzedowskii J.I.Cohen
- Lithospermum scabrum Thunb.
- Lithospermum strictum Lehm.
- Lithospermum subsetosum (Mack. & Bush) Weakley
- Lithospermum sylvestre J.I.Cohen & J.C.Manning
- Lithospermum trinervium (Lehm.) J.I.Cohen
- Lithospermum tuberosum Rugel ex DC.
- Lithospermum tubuliflorum Greene
- Lithospermum turneri J.I.Cohen
- Lithospermum unicum (J.F.Macbr.) J.I.Cohen
- Lithospermum virginianum L.
- Lithospermum viride Greene
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens , Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-22] (ang.).
- ↑ Lithospermum Linnaeus. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2022-10-18].
- ↑ a b c d e Lithospermum L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-10-18].
- ↑ a b c d Juliana Chacóna, Federico Lueberta, Federico Selvid, Lorenzo Cecchie, Maximilian Weigenda. Phylogeny and historical biogeography of Lithospermeae (Boraginaceae): Disentangling the possible causes of Miocene diversifications. „Molecular Phylogenetics and Evolution”. 141, s. 106626, 2019. DOI: 10.1016/j.ympev.2019.106626.
- ↑ a b Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 110, ISBN 978-83-62975-45-7 .
- ↑ David J. Mabberley , Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 534, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .
- ↑ Genus: Lithospermum L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2022-10-18].
- ↑ a b Cecchi, Lorenzo; Coppi, Andrea; Hilger, Hartmut H.; Selvi, Federico. Non-monophyly of Buglossoides (Boraginaceae: Lithospermeae): Phylogenetic and morphological evidence for the expansion of Glandora and reappraisal of Aegonychon. „Taxon”. 63, 5, s. 1065-1078, 2014. DOI: 10.12705/635.4.
- ↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.