Muzeum Kolejnictwa w Warszawie

Muzeum Kolejnictwa w Warszawie

Muzeum Kolejnictwa w Warszawie
Państwo	Polska
Miejscowość	Warszawa
Adres	ul. Towarowa 3 00-811 Warszawa
Data założenia	18 lutego 1928
Data likwidacji	21 marca 2016 (utworzenie Stacja Muzeum)
Zakres zbiorów	kolejnictwo
Oddziały
Muzeum Kolei Wąskotorowej w Sochaczewie
Położenie na mapie Warszawy Muzeum Kolejnictwa w Warszawie
Położenie na mapie Polski Muzeum Kolejnictwa w Warszawie
Położenie na mapie województwa mazowieckiego Muzeum Kolejnictwa w Warszawie
52°13′32,60″N 20°59′07,55″E/52,225722 20,985431
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Muzeum Kolejnictwa w Warszawie – istniejące w latach 1928–2016^[1] muzeum kolejowe. Od 1972 roku mieściło się w budynku byłego Dworca PKP Warszawa Główna Osobowa przy ul. Towarowej 3 w Warszawie.

Do zwiedzania oferowało ekspozycje stałe (historyczne) i czasowe, dużą ekspozycję modeli kolejowych w salach wystawowych oraz wystawę zabytkowego taboru normalnotorowego na wydzielonych torach w skansenie.

Poza prowadzoną na szeroką skalę działalnością naukową, we współpracy z wieloma instytucjami, organizowane były tu liczne imprezy okolicznościowe, oraz wernisaże. Muzeum zostało zlikwidowane z dniem 31 marca 2016 roku. Dysponowało licznym zbiorem bibliotecznym, który wraz z obiektami przeszedł na stan nowo powstałej instytucji kultury – Stacji Muzeum^[2].

 Osobny artykuł: Stacja Muzeum.

Eksponaty Muzeum Kolejnictwa

Myśl o utworzeniu Muzeum Kolejnictwa zrodziła się wśród kolejarzy wraz z odzyskaniem niepodległości w 1918. Ogrom pracy i trudności, na jakie napotykano przy uruchamianiu bardzo zniszczonego transportu kolejowego, oddaliły realizację tego zamiaru na dalsze lata. Okolicznością, która przyspieszyła powołanie Muzeum Kolejnictwa były Targi Wschodnie we Lwowie w 1927, na których urządzono pawilon komunikacji.

Muzeum Kolejnictwa powstało 18 lutego 1928. W tym dniu minister komunikacji inż. Paweł Romocki w obecności otworzył Muzeum Kolejowe w tymczasowej siedzibie, zlokalizowanej w zachodnim skrzydle ówczesnego Dworca Głównego – Wiedeńskiego. Z 1928 pochodzi również rozporządzenie ministra komunikacji Alfonsa Kuehna w sprawie zatwierdzenia Regulaminu tymczasowego Muzeum Kolejowego (Nr IV 6031/11/28, z dnia 21 maja 1928 roku, opublikowane w Dzienniku Urzędowym Ministerstwa Komunikacji Nr 16 z 1928 roku, poz. 171, s.190).

Budowa linii średnicowej spowodowała konieczność rozbiórki zachodniego skrzydła Dworca Głównego. W 1931 podjęto decyzję o przeniesieniu Muzeum Kolejowego do kolejnej, wciąż tymczasowej, siedziby. W prywatnym budynku należącym do firmy Schicht przy ul. Nowy Zjazd 1 wynajęto 20 pomieszczeń^[3]. Na powierzchni około 900 m², w 19 działach zaprezentowano dokumenty, fotografie, książki, wiele modeli i makiet. 15 grudnia 1938 Muzeum Kolejowe przekształcono w Muzeum Komunikacji wzbogacając jego ekspozycje o dwa działy: dróg kołowych i dróg wodnych^[4]. Do 1939 Muzeum zgromadziło ponad 4 tysiące eksponatów, w tym blisko 400 modeli, 250 tablic i wykresów, ponad 550 fotografii oraz 8 tysięcy książek. Nieprzystosowany do tego typu działalności budynek nie pozwalał na eksponowanie większych i cięższych maszyn i urządzeń, które gromadzono w magazynach dworcowych. Dlatego w planach przewidywano budowę docelowej siedziby w miejscu obecnego Stadionu Narodowego.

W okresie powojennym próbę ponownego zorganizowania Muzeum podjęto w 1946. Początkowo zaczęto gromadzić dokumenty i eksponaty w Pilawie. Pozyskaną, niewielką ilość zbiorów, przeniesiono do Bytomia. Na przełomie lat 1956–57 działalność Muzeum ustała.

Decyzję o kolejnym powołaniu Muzeum Kolejnictwa podjął Minister Komunikacji w 1972, wyznaczając na jego siedzibę Dworzec Warszawa Główna Osobowa. Obiekt został otwarty 11 września 1973. Na jego pierwszą ekspozycję składały się 93 eksponaty, w tym 40 lokomotyw, z których 9 ustawiono na wolnym powietrzu^[5]. Ekspozycja nosiła tytuł Kolej Warszawsko-Wiedeńska i koleje dziś^[6].

1 stycznia 1995 Muzeum zostało wyłączone organizacyjnie ze struktury PKP i włączone bezpośrednio do Ministerstwa Transportu. 1 stycznia 1999, na mocy ustawy, Muzeum Kolejnictwa przekazano do Samorządu Województwa Mazowieckiego. W okresie od 1972, tj. od powołania Muzeum Kolejnictwa, systematycznie powiększano zbiory i rozszerzano działalność merytoryczną, głównie związaną z historią kolejnictwa na Ziemiach Polskich. W Warszawie – wraz ze zmniejszającą się rolą Dworca Głównego przybywało powierzchni wystawienniczych i zaplecza. Po udostępnieniu Muzeum niewielkiej powierzchni (ok. 250 m²) w pomieszczeniach jeszcze czynnego dworca Warszawa Główna, zaczęto gromadzić i równocześnie eksponować pamiątki związane z historią kolejnictwa w Polsce.

Finalnie Muzeum otrzymało dwie sale wystawowe o powierzchni ok. 800 m² oraz wydzielono tory stacyjne gdzie zgromadzono zabytkowe pojazdy. W salach na wystawach stałych prezentowane są: historia kolei na Ziemiach Polskich od 1845 do okresu obecnego, początki kolei na świecie oraz wybrane eksponaty ze zbiorów Muzeum. Oprócz informacji fotograficzno-tekstowej, związanej z tymi tematami, na ekspozycji można obejrzeć wiele modeli taboru kolejowego, sztandary pracowników kolejowych z okresu międzywojennego, zegary i zegarki, lampy, telefony i mundury kolejowe, dokumenty i wiele innych związanych z historią kolejnictwa. Oprócz wystaw stałych Muzeum organizuje wystawy czasowe, najczęściej związane z wydarzeniami rocznicowymi na kolei, jak również o innej tematyce, np. obrazy oraz fotografie związane z funkcjonowaniem kolei.

Od początku XXI w. muzeum borykało się z nie do końca uregulowanym stanem prawnym dworca Warszawa Główna i jego otoczenia. Od co najmniej 2004 PKP próbowało sprzedać teren muzeum. Propozycja przeniesienia muzeum na Pragę nie spotkała się z pozytywnym odzewem muzealników^{[potrzebny przypis]}.

W 2012 PKP zdecydowało o wystawieniu w przetargu nieruchomość po dawnym Dworcu Głównym przy ul. Towarowej 1 (w 2015 zmieniono adres na ul. Towarową 3), dając prawo pierwokupu tego budynku poza przetargiem samorządowi województwa mazowieckiego, któremu podlegało mieszczące się tam Muzeum Kolejnictwa^[7].

W latach 2014–2015 nastąpiły rozmowy pomiędzy PKP S.A. a Samorządem Województwa Mazowieckiego, co w konsekwencji przyczyniło się do powołania nowej instytucji kultury, która powstała w roku 2016.

25 stycznia 2016 radni Sejmiku Województwa Mazowieckiego podjęli uchwałę w sprawie likwidacji muzeum, w związku z czym 20 lutego 2016 rozpoczęła się likwidacja muzeum, która trwała do końca marca. Następnie majątek muzeum został przekazany nowo powstałej instytucji pn. Stacja Muzeum^[8]

Muzeum Kolejnictwa w Warszawie po raz ostatni zostało otwarte dla zwiedzających dnia 20 marca 2016.

W dawnym budynku dworca Warszawa Główna mieści się nowa instytucja kultury pn. Stacja Muzeum, która docelowo ma znaleźć swoją siedzibę na warszawskich Odolanach^[2].

 Osobny artykuł: Stacja Muzeum.

• 1991–2009 – Janusz Sankowski
• 2009–2014 – Ferdynand Bohdan Ruszczyc
• 2014–2016 – Cezary Karpiński
• 2016 – Joanna Kazimierska (jako dyrektor Stacja Muzeum)

Seria pojazdu PKP	Oznaczenia w innych kolejach	Układ osi	Producent	Lata budowy	Liczba ekspl. przez PKP	Eksploatacja przez PKP	Zdjęcie
EP02	–	Bo'Bo'	Pafawag	1953–1957	8	do 1973
ET21	–	CO’Co'	Pafawag	1957–1971	658	nadal funkcjonują
EU20	–	CO’Co'	LEW	1955–1957	34	do 1982
SM15	–	B'B'	Ljudinowo , Fablok	1963–1966	27	do 1977
SM25	–	C	Fablok	1961–1963	3	do 1973
SM41	–	Bo'Bo'	Ganz-MÁVAG	1961–1969	264	do 2000
ST44	–	CO’Co'	ŁTZ	1965–1988	1182	nadal funkcjonują
Oi1	Pruski P6; Niemiecki 3702	1'C	?	1902–1916	44	1918-początek lat 60.
OKa1	Łotewski Tk	1A1	Krupp , Dyneburg	1931–1933	2	1945–1969
OKi1	–	–	–	–	–	–
OKl27	–	1'C'1	HCP	1928–1933	122	1929–?
OKo1	Pruski T18; Pruski 780–5	2'C2'	Vulcan-Werke Hamburg und Stettin AG	1916–1924	31	1945–1975
Ol49	–	1'C1'	Fablok	1951–1954	112	1952
Os24		2'D'	Fablok	1925–1927	60	1926–1970
Pm2	Niemiecki 030	2'C1'	różni	1930–1937	34	1945–1978
Pm3	Niemiecki 0310	2'C1'	Borsig	1931–1941	10	1945–1966
Pt47	–	1'D1'	Fablok, HCP	1947–1951	180	1947–1988	|
Pu29	–	2'D1'	HCP	1931	3	1931–1970
TKb	TKb 129 (przemysłowy)	B	Hohenzollern, Düsseldorf	1880	–	–
TKbb	–	– B	– Hanomag – Hannoversche Maschinenbau AG	– 1912–1930	– 1	– 1924–1974
TKc100	– Pruski T4.1	– 1B	– Henschel & Sohn, Kassel	– 1893	– 1	– 1893–1979
TKh	–	– C	– Orenstein & Koppel AG, Berlin-Drewitz	– 1920	– 1	– 1920–1973
TKi3	Pruski T93; Niemiecki 913–18	1'C	Henschel, Union, Jung i inni	1901–1914	310	1918–1969
TKl100 (TKi100)	–	1'C1'	– Borsig Lokomotiv-Werke GmbH, Berlin	– 1934	1	– 1934–1970
TKp	TKp 4147 (przemysłowy)	D	La Meuse, Belgia	1942	–	–
TKt48	–	1'D1'	Fablok, HCP	1950–1957	191	1950
TKz	TKz 211 (przemysłowy)	1'E1'	Borsig Lokomotiv-Werke GmbH, Berlin	1938	–	–
Tr6	Pruski G82–3; Niemiecki 5620–30	1'D	różni	1919–1927	–	1945–1979
Tr203	USA S160	1'D	Alco, Baldwin, Lima	1942–1945		1946–1980
Ty2/Ty42[9]	Niemiecki BR52	1'E	różni	1942–1945	1407	1945
Ty43		1'E	Zakłady Metalowe H. Cegielski, Poznań	1947		1982
Ty51	–	1'E	HCP		262
PzTrWg16	–	4'D'4'	–	–	–	–

 Osobny artykuł: Muzeum Kolei Wąskotorowej w Sochaczewie.

Oddział Muzeum Kolejnictwa – Muzeum Kolei Wąskotorowej w Sochaczewie zlokalizowane jest na terenie dawnej stacji Sochaczewskiej Kolei Dojazdowej. Jego zbiory to 170 jednostek taboru wąskotorowego, a także kolekcje historycznych fotografii, mundurów kolejowych, latarek, modeli, dokumentów, biletów, pieczątek, przedmiotów dokumentujących codzienne życie kolei wąskotorowych w Polsce. Unikat wśród jednostek taborowych stanowi najstarszy w Polsce, z 1882, prawdziwy rarytas polskiej myśli technicznej, zabytkowy parowóz z 1929 – Px29-1704 – jedyny czynny na świecie, z tej serii. Parowóz wraz z wagonami jeździ w letnie weekendy 18-kilometrową trasą z Sochaczewa, przez Brochów, aż do Puszczy Kampinoskiej^[10].

• Centralne Muzeum Transportu Kolejowego Federacji Rosyjskiej
• Muzeum Historii Kolei Lwowskiej
• Muzeum Kolejnictwa w Wilnie
• Muzeum Techniki Kolejowej w Brześciu

• Zbigniew Tucholski: Powojenna odbudowa Muzeum Komunikacji w Warszawie, Kronika Warszawy nr 1 (147) 2012, s. 23, [w:] [1]

• Strona Stacji Muzeum