Mucor

Pleśniak

Plecha pleśniaka
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	grzyby
Typ	Mucoromycota
Klasa	Mucoromycetes
Rząd	pleśniakowce
Rodzina	pleśniakowate
Rodzaj	Mucor
Nazwa systematyczna
Mucor Fresen. Beitr. Mykol. 1: 7 (1850)
Typ nomenklatoryczny
Mucor murorum Naumov 1915
Multimedia w Wikimedia Commons

Mucor Fresen. (pleśniak) – rodzaj grzybów z rzędu pleśniakowców (Mucorales)^[1]. Należy do niego około 50 gatunków. Wiele z nich jest szeroko rozprzestrzenionych na świecie i ma duże znaczenie gospodarcze^[2].

Pleśniaki tworzą szybko rosnące, watowate, kosmate plechy o barwie od białej do żółtej z ciemnoszarymi zarodniami. Z plechy wyrastają proste lub rozgałęzione sporangiofory z kulistymi lub o kształcie zbliżonym do kulistego zarodniami (sporangiami) o średnicy 60–300 μm i dobrze rozwiniętymi kolumellami. Powstające w nich zarodniki (sporangiospory) są bezbarwne, szare lub brązowawe, o kształcie od kulistego do elipsoidalnego i gładkich ścianach. Po oderwaniu się zarodników zazwyczaj pozostaje jaskrawo ubarwione dno zarodni (apofiza). Mogą występować chlamydospory i zygospory^[2].

Grzyby głównie saprotroficzne, niektóre to grzyby nagrzybne^[3].

Pleśniaki są komórczakami, to znaczy, że zbudowane są z jednej, ale wielojądrowej komórki tworzącej plechę. Wyrastają z niej wysokie trzonki zarodnionośne zwane sporangioforami. Na ich szczycie powstają kuliste, brunatno-czarne zarodnie (sporangia), w których wytwarzane są bezpłciowo zarodniki (sporangiospory). Są one haploidalne i zróżnicowane płciowo na dwa typy, oznaczane zazwyczaj jako (+) i (-). Po pęknięciu zarodni zarodniki wysypują się. W sprzyjających warunkach kiełkują wytwarzając rozgałęzione, wielojądrowe strzępki o haploidalnej liczbie chromosomów. Strzępki te morfologicznie nie różnią się one od siebie, są jednak zróżnicowane płciowo. Zarówno strzępki (+), jak i strzępki i (-) mogą wytwarzać zarodnie^[4].

Gdy zetkną się dwie odmienne płciowo strzępki (+) i (-), zachodzi między nimi rozmnażanie płciowe. Najpierw następuje oddzielenie poprzeczną ścianą końcowego odcinka strzępki. Powstaje w ten sposób wielojądrowe gametangium, morfologicznie nie różniące się od pozostałej części strzępki. Ściany dwóch stykających się z sobą gametangiów rozpuszczają się i ich zawartość zlewa się, co nazywa się plazmogamią. W jądrach komórkowych pochodzących od obydwu gametangiów następują podziały mitotyczne^[4]. Charakterystyczna dla tego rodzaju jest długotrwałość tych podziałów – trwają one do ok. 2 godzin^[5]. Teraz następuje zlewanie się jąder pochodzących od różnych gametangiów, czyli wielokrotna kariogamia. Powstaje wielojądrowa zygospora o diploidalnej liczbie chromosomów. Haploidalne jądra, które nie połączyły się z sobą wkrótce degenerują. Zygospora otacza się grubą ściana o ciemnej barwie i przechodzi w okres spoczynku trwający kilka miesięcy. W tym okresie pełni więc funkcję przetrwalnika. Gdy zaczyna kiełkować, zaraz w jej jądrach zachodzi mejoza i powstają jądra haploidalne. Z kiełkujących zygospor wyrastają rozgałęzione plechy^[4].

Pleśniaki są zwykle heterotaliczne, to znaczy, że ich plecha jest zróżnicowana na dwa typy (+) i (-). Rozmnażanie płciowe zachodzi tylko między plechami różnymi płciowo. Odkryto także szczepy nie zróżnicowane płciowo, czyli homotaliczne^[4].

Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum

Mucoraceae, Mucorales, Incertae sedis, Mucoromycetes, Mucoromycotina, Mucoromycota, Fungi^[1].

Synonimy: Ascophora Tode, Calyptromyces H. Karst., Chionyphe Thienem., Chlamydomucor Bref., Circinomucor Arx, Hydrophora Tode, Lactomyces Boulanger, Mucedo Pers., Mucor subgen. Mucor Fresen., Scitovszkya Schulzer, Thelactis Mart., Zygorhynchus Vuill^[6].

Gatunki występujące w Polsce

• Mucor abundans Povah 1917
• Mucor adventitius Oudem. 1902
• Mucor ambiguus Vuill. 1887
• Mucor circinelloides Tiegh. 1875
• Mucor flavus Bainier 1903
• Mucor fragilis Bainier 1884
• Mucor fuscus Bainier 1903
• Mucor genevensis Lendn. 1908
• Mucor heterosporus A. Fisch. 1892^[7]
• Mucor hiemalis Wehmer 1903
• Mucor lausannensis Lendn. 1907
• Mucor laxorrhizus Y. Ling 1930
• Mucor microsporus Namysł. 1910^[7]
• Mucor mucedo Fresen. – pleśniak biały
• Mucor odoratus Treschew 1940
• Mucor piriformis A. Fisch. 1892
• Mucor plumbeus Bonord. 1864
• Mucor psychrophilus Milko 1971
• Mucor racemosus Fresen. 1850 – pleśniak groniasty
• Mucor ramosissimus Samouts. 1927
• Mucor saturninus Hagem 1910
• Mucor strictus Hagem 1908
• Mucor subtilissimus Oudem. 1898
• Mucor varians Povah 1917^[7]

Nazwy naukowe na podstawie Index Fungorum. Wykaz gatunków według Mułenki i in.^[8]

Gatunki należące do rodzaju pleśniak to głównie saprotrofy odżywiające się martwą materią organiczną. Żyją w glebie, gdzie odgrywają rolę w procesie tworzenia się próchnicy. Pojawiają się często na żywności powodując pleśnienie owoców i nasion. Niektóre gatunki mogą być okolicznościowymi pasożytami występującymi na niektórych owocach^[9]. Przedstawiciele tego rodzaju należą do najczęściej spotykanych grzybów rozwijających się także na psującym się mięsie i rybach^[5].

Niektóre gatunki mają znaczenie medyczne, powodują bowiem zakażenia skórne (grzybice), zapalenie zatok nosa i septyczne zapalenie stawów u noworodka^[10]. Niektóre gatunki są groźne dla owadów, które infekują zwłaszcza przez rany^[11], niektóre gatunki atakują także ptaki wywołując u nich choroby, a nawet mogą je uśmiercić^[12].

Najczęściej występujące gatunki to Mucor amphibiorum, Mucor circinelloides, Mucor hiemalis, Mucor indicus, Mucor racemosus i Mucor ramosissimus^[13].