Kupała (mitologia)
Kupała, Kupało – rzekome bóstwo słowiańskie, które po raz pierwszy wymienione jest w XVII wieku i porównane do greckiej bogini Ceres. Współcześni badacze mitologii Słowian negują jednak istnienie takiego bóstwa.
Źródła
[edytuj | edytuj kod]Pierwszym źródłem, które wymienia bóstwo Kupało, jest Latopis Hustyński pochodzący z XVII wieku:
Piąty Kupało, jak sądzę, był bogiem obfitości, jak u Hellenów Ceres. Jemu zaś bezrozumni za obfitość podziękowanie składali w tym czasie, kiedy miały nastać żniwa. Tego Kupały, biesa, jeszcze i dotychczas w niektórych stronach bezrozumni pamięć czczą, zaczynając czerwca 23 dnia, w wigilię narodzin św. Jana Poprzednika Pańskiego, aż do żniw i dalej, w taki sposób: z wieczora zbiera się prosty lud obydwu płci i splatają sobie wieńce z jadalnych ziół lub korzeni i, przepasawszy się trawą, wzniecają ogień. Gdzie indziej zaś stawiają zieloną galąź i wziąwszy się za ręce, krążą wokół tego ognia, śpiewając swoje pieśni, przeplatając Kupałą. Potem przez ów ogień przeskakują, temu biesowi w ofierze siebie składając[1].
Z XVII wieku Kupałę za bóstwo uznaje też Synopsis kijowski oraz Żywot św. Włodzimierza[2].
Etymologia
[edytuj | edytuj kod]
Historyczność i interpretacje
[edytuj | edytuj kod]Współcześni badacze raczej negują istnienie słowiańskiego bóstwa o imieniu Kupało. Według Władimira Toporowa postacie mitologiczne znane z późniejszych źródeł, takie jak Jaryło, Kupała, Pogwizd, Łada, Polel i inne, nie mogą być uważane za bogów[3]. Folklorysta i etnograf Andriej Toporkow stwierdził, że Kupało był tylko świętem ludowym, a uznanie go za bóstwo jest wątpliwe[4]. Według Stanisława Urbańczyka Kupała to „literacka fikcja, uparcie przez mitologów podtrzymywana jako prawda”[2]. Brak jest informacji o bóstwie we wcześniejszych źródłach wspominających obchody Nocy Kupały[5].
Część badaczy, np. Martin Pitro i Petr Vokáč[6], czy Linda Ivantis[7], uważają, że Kupało nie był bóstwem, tylko postacią obrzędową lub kukłą używaną podczas Nocy Kupały. Materiał źródłowy potwierdza istnienie kukieł o takiej nazwie, np. ukraińskie dial. kupało „kukła obrzędowa, używana w uroczystościach sobótkowych”, czy białoruskie dial. kupała „osoba wiodąca prym w zabawach sobótkowych”[8].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Suszko 2003 ↓, s. 108–109.
- ↑ a b Urbańczyk 1991 ↓, s. 181.
- ↑ Toporow 1995 ↓, s. 211.
- ↑ Toporkow 2002 ↓, s. 212.
- ↑ Hołobucki i Karadobry 2009 ↓, s. 499.
- ↑ Pitro i Vokáč 2002 ↓, s. 79.
- ↑ Ivantis 1989 ↓, s. 14.
- ↑ Sławski 1969 ↓, s. 375.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Henryk Suszko: Latopis hustyński. Opracowanie, przekład i komentarze. Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2003, seria: Slavica Wratislaviensia. ISBN 83-229-2412-7.
- Боги. W: Władimir Toporow: Славянские древности: Этнолингвистический словарь. Nikita Tołstoj (red.). T. 1: А (Август) – Г (Гусь). Moskwa: Международные отношения, 1995, s. 348–352. ISBN 5-7133-0704-2. (ros.).
- Кабинетная мифология. W: Andriej Toporkow: Славянская мифология: Энциклопедический словарь. Swietłana M. Tołstojowa (red.). Moskwa: Международные отношения, 2002. (ros.).
- Stanisław Urbańczyk: Dawni Słowianie. Wiara i kult. Wrocław: Ossolineum, 1991.
- Martin Pitro, Petr Vokáč: Bohové dávných Slovanů. Praga: ISV, 2002. ISBN 80-85866-91-9. (cz.).
- Linda J. Ivantis: Russian Folk Belief. ME Sharpe, Inc., 1989. ISBN 0-87332-422-6. (ang.).
- Купала, Купайло. W: Wołodymyr O. Hołobucki, Tetiana A. Karadobry: Encykłopedija istoriji Ukrajiny. Wałerij A. Smolij (red.). T. 5: Кон – Кю. Kijów: Наукова Думка, 2009, s. 499. ISBN 978-966-00-0855-4. (ukr.).
- kupała. W: Franciszek Sławski: Słownik etymologiczny języka polskiego. T. 3. Kraków: Towarzystwo Miłośników Języka Polskiego, 1969. (pol.).
