Kolcownica sosnowa

Kolcownica sosnowa

Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	grzyby
Typ	podstawczaki
Klasa	pieczarniaki
Rząd	chropiatkowce
Rodzina	chropiatkowate
Rodzaj	korkoząb
Gatunek	kolcownica sosnowa
Nazwa systematyczna
Phellodon fuligineoalbus (J.C. Schmidt) R.E. Baird Fungal Diversity 62: 63 (2013)
Multimedia w Wikimedia Commons

Kolcownica sosnowa (Phellodon fuligineoalbus (J.C. Schmidt) R.E. Baird) – gatunek grzybów z rodziny chropiatkowatych (Thelephoraceae)^[1].

Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Phellodon, Thelephoraceae, Thelephorales, Incertae sedis, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi^[1].

Po raz pierwszy opisał go w 1817 r. Johann Carl Schmidt nadając mu nazwę Hydnum fuligineoalbum. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadał mu w 2013 r. Richard E. Baird^[1] Ma 12 synonimów. Niektóre z nich:

• Bankera fuligineoalba (J.C. Schmidt) Coker & Beers ex Pouzar 1955
• Hydnum virginianum Murrill^[2].

Nazwę polską kolcownica sosnowa zaproponował Władysław Wojewoda w 2003 r. Wcześniejsze nazwy: kolcownica różowawa (Barbara Gumińska i W. Wojewoda 1983), kolczak podkopcony (Feliks Teodorowicz 1933)^[3]. Jan Łuszczyński w 2014 r. podał nazwę kolcownica różowawa^[4]. Wszystkie te nazwy są niespójne z aktualną nazwą naukową.

Kapelusz

O średnicy do 15 cm, początkowo płasko-wypukły, potem nieco wklęsły i nieregularny. Brzeg początkowo podwinięty, później karbowany, płatowaty zamszowy albo omszony, w starszych owocnikach nagi, matowy, rzadziej z drobnymi łuseczkami^[4]. Powierzchnia gładka, szorstka lub chropwata, niestrefowana, u młodych owocników miękka, pilśniowata i biała, u starszych gładka, bladobrunatna (zwłaszcza na środku)^[5].

Hymenofor

Kolczasty. Kolce o długości do 2 mm, przy trzonie i brzegu kapelusza krótsze, podobne do brodawek. W stanie suchym mają barwę od białawej do szaropopielatej^[5].

Trzon

Wysokość 2–6 cm, grubość 1–3 cm^[4], centralny, pełny, ze zwężoną lub zgrubiałą podstawą, w starszych okazach brunatną^[5]. Powierzchnia naga lub aksamitna, tej samej barwy co kapelusz, ale na szczycie jest wyraźnie jaśniejsza strefa widoczna zarówno u świeżych, jak i suszonych okazów^[4],

Miąższ

W kapeluszu elastyczny, mięsisty o barwie od białawej do bladobrunatnej, przy trzonie ciemniejszy. Podczas suszenia wydziela zapach podobny do przyprawy magga^[5].

Cechy mikroskopowe

Podstawki 27–35 × 4,5–5,5 μm, bez sprzążek bazalnych, ze sterygmami o długości do 3 μm. Zarodniki bezbarwne, nieco nieregularne w kształtach, eliptyczne, o wymiarach 4,7–5,4 × 2,7–3,6 μm, drobnokolczaste^[4].

Występuje w Ameryce Północnej, Europie i Azji. W Europie jest rozprzestrzeniony od Pirenejów po północne krańce Półwyspu Skandynawskiego. Brak go w Europie Południowo-Wschodniej^[6]. Wszędzie w Europie jednak jest rzadki, występujący w rozproszeniu^[4]. W Polsce W. Wojewoda w 2003 r. przytacza liczne stanowiska, z uwagą, że gatunek ten w Polsce jest zagrożony wyginięciem^[3]. Bardziej aktualne stanowiska podaje internetowy atlas grzybów^[7]. Znajduje się na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski. Ma status E – gatunek zagrożony wyginięciem, którego przetrwanie jest mało prawdopodobne, jeśli nadal będą działać czynniki zagrożenia^[8].

Grzyb naziemny występujący w lasach sosnowych i mieszanych z udziałem sosny, także w parkach^[5]. Preferuje gleby piaszczyste, ubogie w związki azotu i fosforu. Grzyb mykoryzowy związany z sosną zwyczajną. Owocniki wytwarza zazwyczaj od sierpnia do października^[3].

W Polsce występują dwa podobne gatunki dawniej zaliczane do rodzaju Bankera (kolcownica): kolcownica sosnowa (różowawa) i kolcownica świerkowa (Phellodon violascens). Odróżniają się budową kapelusza oraz siedliskiem. Kolcownica świerkowa związane jest ze świerkami i jej kapelusz jest wyraźnie łuskowaty. Obydwa gatunki są rzadkie i zagrożone wyginięciem. Podobne są też niektóre gatunki o kolczastym hymenoforze zaliczane do rodzajów Hydnum (sarniak), Phellodon (korokoząb) i Hydnellum (kolczakówka)^[4].