Kiwi plamisty

Kiwi plamisty

Apteryx maxima
P.L. Sclater & von Hochstetter, 1861[1]
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Nadrząd	ptaki paleognatyczne
Rząd	kiwi
Rodzina	kiwi
Rodzaj	Apteryx
Gatunek	kiwi plamisty
Synonimy
Apteryx haastii Potts, 1872[2]
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3]
narażony na wyginięcie
Zasięg występowania
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Kiwi plamisty^[4] (Apteryx maxima) – gatunek nielotnego ptaka z rodziny kiwi (Apterygidae). Zasiedla północną część Wyspy Południowej w Nowej Zelandii; gatunek endemiczny. Jest narażony na wyginięcie. Samce są nieco mniejsze niż samice.

Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisali w 1861 roku angielski zoolog Philip Lutley Sclater i niemiecko-austriacki geolog Ferdinand von Hochstetter, nadając mu nazwę Apteryx maxima^[1]. Miejsce typowe to Wyspa Południowa w Nowej Zelandii^[1]. Do 2021 roku na oznaczenie tego gatunku używano nazwy Apteryx haastii ukutej przez Thomasa Henry’ego Pottsa w 1872 roku^[2]; jednak analizy oparte na danych genetycznych przeprowadzone w 2021 roku przez Shepherd i współpracowników wykazały, że opis A. haastii bazował na dwóch osobnikach (syntypy CM AV2828 i CM AV2829) będących mieszańcami dwóch różnych gatunków – A. rowi z A. owenii i nie reprezentuje tego, co jest dziś powszechnie znane jako „kiwi plamisty”^[5]. Wobec powyższego następną dostępną nazwą dla tego taksonu była nazwa Apteryx maxima, która w 2003 roku została uznana za nomen oblitum^[6]; analizy wykonane przez Shepherd i współpracowników wykazały, że holotyp A. maxima nie jest mieszańcem i jest przedstawicielem gatunku znanego dziś jako „kiwi plamisty”, dlatego nazwa została wskrzeszona zgodnie z artykułem 23.3.5 Międzynarodowej Komisji Nomenklatury Zoologicznej (ICZN)^[5].

• Apteryx: gr. negatywny przedrostek α- a- „bez, brak”; πτερυξ pterux, πτερυγος pterugos „skrzydło”^[7].
• maxima: łac. maximus „największy”, stopień wyższy od magnus „wielki”^[8].

Długość ciała 50–60 cm, dzioba samic 125–135 mm, samców 90–100 mm; masa ciała samic 1530–3270 g, samców 1215–2610 g^[9]. Całe upierzenie szare, z czarnymi, dużymi plamami (stąd nazwa). Dziób jest żółtoszary, nogi czarne. Ma nozdrza na końcu dzioba (tak jak inne kiwi). Ma 3 palce.

Dawniej był spotykany niemal na całej Wyspie Południowej, teraz ograniczył się do trzech lokalizacji w północnej części wyspy. Zasiedla wyżej położone tereny. Populacje są od północno-zachodniej Nelson do Buller River, na północno-zachodnim wybrzeżu oraz Paparoa Range, jak również na Lake Rotoiti i Little Barrier Island. Często się przemieszczają, są w innym miejscu każdego dnia. Ich siedliska mieszczą się między poziomem morza a 1500 m n.p.m., ale większość koncentruje się w zakresie od 700–1100 m, w subalpejskich strefach. Żyją w murawach, zaroślach, na pastwiskach i w lasach.

Liczebność kiwi plamistego spadła, gdy pierwsi europejscy osadnicy przybyli na Nową Zelandię. Przed ich przybyciem mogło żyć aż 12 milionów tych ptaków. Osadnicy przywieźli ze sobą fretki domowe, świnie, koty i łasice, co doprowadziło do obniżenia przeżywalności piskląt do 5%. W ciągu ostatnich 45 lat populacja spadła o 43%, a o 90% zmniejszyła się od 1900 roku. Zasięg jego występowania to około 15 900 km², a liczbę przedstawicieli tego gatunku ocenia się na 14 500 dorosłych^[3]. Ta liczba zmniejsza się o około 5,8% rocznie.

Samice kiwi plamistego posiadają 2 jajniki, w odróżnieniu od innych ptaków. „Związek” jest monogamiczny, może trwać przynajmniej 2–3 sezony lęgowe, a nawet przez całe życie. Samica znosi jedno jajo w sezonie lęgowym, nosi je w sobie przez blisko miesiąc. Jajo osiąga zwykle 20–25% masy ciała samicy^[10]. Żółtko stanowi 65% objętości jaja (u większości ptaków 35-40%)^[10]. Ze względu na dużą objętość jaja samica przestaje w ostatnich dniach przed zniesieniem jeść i wykorzystuje zapas tkanki tłuszczowej nagromadzony w poprzednich miesiącach. Duży rozmiar jaja sprawia, że jego noszenie jest uciążliwe i bolesne dla samicy oraz ogranicza swobodę ruchów. Aby złagodzić stany zapalne i dyskomfort spowodowany „ciążą”, samica często opuszcza norę i moczy kuper w chłodnej kałuży. Wysiadywanie trwa 75–85 dni i należy do najdłuższych wśród wszystkich ptaków^[3]. Gdy samiec wysiaduje, jego partnerka pilnuje gniazda. Kiedy samiec wychodzi na polowanie, samica przejmuje wysiadywanie. Samo wykluwanie się pisklęcia z jaja trwa 2–3 dni. Rodzice porzucają pisklę po wykluciu. Pisklę kluje się w pełni opierzone, w ciągu dziesięciu dni od wyklucia pisklę zaczyna opuszczać norę, by samemu zdobywać pożywienie. Samce osiągają dojrzałość płciową w wieku najwcześniej 14 miesięcy, samice po dwóch latach. Osiągają pełną wielkość w wieku 6 lat. Jednak większość piskląt ginie przez pierwsze 6 miesięcy, padając ofiarą drapieżników.

Wyruszają na poszukiwanie pokarmu min. pół godziny po zachodzie słońca. Jedzą owady, ślimaki, pająki, dżdżownice, raki, opadłe owoce i jagody. Swoim czułym węchem szukają też stworzeń podziemnych, a następnie wsadzają dziób do ziemi, szukając ich. Połykają małe kamienie, które pomagają im w trawieniu (gastrolity).

Żeruje w nocy. W dzień zwykle przebywa w wykopanych przez siebie norach. Jest silnym ptakiem, więc w razie zagrożenia może odeprzeć atak kota, fretki domowej (zbiegłej z domu), łasicy. Jednak pies jest w stanie zabić kiwi plamistego.

• C. Matherly: Apteryx haastii great spotted kiwi. [w:] Animal Diversity Web [on-line]. 2000. [dostęp 2019-11-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-06-14)]. (ang.).
• Great spotted kiwi (Apteryx haastii). [w:] ARKive [on-line]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-01-31)]. (ang.).
• The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca  (ang.).

• Zdjęcia, nagrania głosów i krótkie filmy. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).