Kacykowiec żółtoskrzydły

Kacykowiec żółtoskrzydły
	Cacicus chrysopterus
	(Vigors, 1825)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	wróblowe
Podrząd	śpiewające
Rodzina	kacykowate
Podrodzina	kacykowce
Rodzaj	Cacicus
Gatunek	kacykowiec żółtoskrzydły
Synonimy
	Xanthornus Chrysopterus Vigors, 1825; Cassicus albirostris Vieillot 1816; Archiplanus albirostris (Vieillot 1816);
	Xanthornus Chrysopterus Vigors, 1825; Cassicus albirostris Vieillot 1816; Archiplanus albirostris (Vieillot 1816);
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Zasięg występowania
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Kacykowiec żółtoskrzydły^[3], kacyk żółtoskrzydły^[4] (Cacicus chrysopterus) – gatunek małego ptaka z rodziny kacykowatych (Icteridae), występujący w Ameryce Południowej. Jest uznawany za gatunek najmniejszej troski^[2]^[5]^[6].

Systematyka

Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał Louis Jean Pierre Vieillot w 1816 roku, nadając mu nazwę Cassicus albirostris^[7]. Autor oparł się na wcześniejszym (1802) opisie tego gatunku autorstwa Felixa de Azary, który nazwał tego ptaka yapu negro y amarillo^[7]^[8]. Niezależnie, nieświadom istnienia wcześniejszych opisów, gatunek ten opisał Nicholas Aylward Vigors pod nazwą Xanthornus Chrysopterus; jego opis ukazał się w 1825 roku w czasopiśmie „The Zoological journal”; jako miejsce typowe autor wskazał Brazylię^[9]^[10]. W 1851 roku Jean Cabanis utworzył dla Cassicus albirostris nowy, monotypowy rodzaj Archiplanus^[11]^[a] (nieuznawany obecnie). Gdy w XX wieku postanowiono przenieść gatunek z powrotem do rodzaju Cacicus (przywrócony oryginalny wariant pisowni Cassicus), okazało się, że nazwa albirostris jest już zajęta przez Tanagra albirostris Linnaeus, 1764 – nazwę będącą synonimem Cacicus cela (Linnaeus, 1758) (kacykowiec żółtosterny); wykorzystano zatem nazwę ukutą przez Vigorsa i kacykowiec żółtoskrzydły nosi odtąd nazwę Cacicus chrysopterus^[12]^[13].

Nie wyróżnia się podgatunków^[5]^[14]^[15].

Etymologia

Cacicus: hiszpańska nazwa „Cacique” dla kacyka, od karaibskiej nazwy cazique dla jaskrawo upierzonego kacyka^[16].
chrysopterus: gr. χρυσοπτερος (khrusopteros) – „złotoskrzydły” – od gr. χρυσος (khrusos) – „złoto” i gr. -πτερος (-pteros) – „skrzydły”^[17].

Morfologia

Nieduży ptak ze średniej wielkości, grubym u nasady, dosyć długim i szpiczastym, bladym niebieskoszarym dziobem. Szczęka i żuchwa są lekko zakrzywione. Tęczówki od perłowobiałej do żółtej. Nogi czarne. Ptak o czarnym upierzeniu, z żółtą plamą na środkowej części skrzydła i jasnożółtą plamą nad piórami ogona. W zasadzie brak dymorfizmu płciowego, samica jest tylko nieco mniejsza od samca. Długość ciała z ogonem: samiec 20,7 cm, samica 19,3 cm; masa ciała: samiec 34,6–47,2 g, samica 30,4–34 g^[5]^[14].

Zasięg występowania

Kacykowiec żółtoskrzydły występuje we wschodniej Boliwii, w południowej Brazylii (od stanów Mato Grosso i Rio de Janeiro), w Paragwaju, Urugwaju i północnej Argentynie (prowincje Tucumán, Catamarca, Santa Fe i Entre Ríos). Jest gatunkiem osiadłym^[5]^[14]. Jego zasięg występowania według szacunków organizacji BirdLife International obejmuje 2,98 mln km²^[18].

Ekologia

Głównym habitatem kacykowca żółtoskrzydłego są górskie lasy Yungas na zboczach Andów, obrzeża lasu, suche lasy ekoregionów Chiquitano dry forests i Gran Chaco. We wschodniej części zasięgu występowania zamieszkuje Mata Atlântica od lasu pierwotnego do lasu wtórnego. Zazwyczaj występuje na wysokościach od 400 m n.p.m. w Brazylii do 2800 m n.p.m. w Andach^[5]. Jest gatunkiem osiadłym, jednak pojedyncze osobniki były obserwowane na wschodzie Argentyny w okolicach Buenos Aires^[5]. Jest gatunkiem wszystkożernym, jego dieta składa się z owadów i innych bezkręgowców, drobnych kręgowców oraz owoców i nektaru. Żeruje na drzewach, może zwisać głową w dół. Żeruje głównie w parach lub grupach rodzinnych, ale także w grupach mieszanych, często z kacykami melodyjnymi i innymi kacykowatymi^[5].

Rozmnażanie

Kacykowiec żółtoskrzydły jest gatunkiem monogamicznym. W Argentynie sezon lęgowy trwa od października do grudnia. Gniazdo w formie zamkniętego worka budowane jest przez samicę z ryzomorfów grzybów z rodzaju Marasmius, czasami z użyciem włosia końskiego. Ma długość 45–60 cm, wejście od góry. Zawieszone jest na czubku gałęzi, zazwyczaj nad strumieniem lub niewielkim zbiornikiem wodnym. W lęgu 2–4 jaja o wymiarach 24 na 16,6 mm, białe z brązowawymi plamami. Jaja wysiadywane są przez samicę, okres inkubacji 14–15 dni. Po wykluciu pisklęta karmione są przez oboje rodziców. Po 18–19 dniach opuszczają gniazdo. Następnie przez okres kilku miesięcy przebywają z rodzicami. Gniazda tego gatunku bywają wykorzystywane przez pasożyta lęgowego – starzyka granatowego^[5].

Status

W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych IUCN kacykowiec żółtoskrzydły klasyfikowany jest jako gatunek najmniejszej troski (LC – Least Concern). Liczebność populacji nie jest określona, zaś jej trend oceniany jest jako stabilny z powodu braku dowodów na spadki populacji bądź istotne zagrożenia dla gatunku^[18]. Ptak ten opisywany jest jako dość pospolity^[5].

Uwagi

↑ Później do rodzaju Archiplanus zaliczano także kacykowca samotnego; w 2005 roku R.M. Fraga wydzielił go do nowego, monotypowego rodzaju Procacicus, ale niektórzy autorzy (np. IOC, IUCN) umieszczają ten gatunek w Cacicus.

Przypisy

↑ Cacicus chrysopterus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ ^a ^b Cacicus chrysopterus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
↑ Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Icteridae Vigors, 1825 – kacykowate – New World Blackbirds (wersja: 2021-05-26). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2022-09-19].
↑ P. Mielczarek & W. Cichocki. Polskie nazewnictwo ptaków świata. „Notatki Ornitologiczne”. Tom 40. Zeszyt specjalny, s. 404, 1999.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Rosendo Fraga: Golden-winged Cacique Cacicus chrysopterus, version 1.0. [w:] Birds of the World (red. J. del Hoyo, A. Elliott, J. Sargatal, D. A. Christie & E. de Juana) [on-line]. Cornell Lab of Ornithology, Ithaca, NY, USA, 2020. [dostęp 2022-09-04]. (ang.).
↑ HBW and BirdLife International, Handbook of the Birds of the World and BirdLife International digital checklist of the birds of the world. Version 6 [online], grudzień 2021 [dostęp 2022-07-15] .
↑ ^a ^b L.J.P.L.J.P. Vieillot L.J.P.L.J.P., Nouveau dictionnaire d'histoire naturelle, appliquée aux arts, à l'agriculture, à l'économie rurale et domestique, à la médecine, etc, t. 5, 1816, s. 364 (fr.).
↑ Rosendo M.R.M. Fraga Rosendo M.R.M., A new generic name for the Solitary Cacique, „Bulletin of the British Ornithologists' Club”, 125 (4), 2005, s. 286–287 (ang.).
↑ DenisD. Lepage DenisD., Golden-winged Cacique Cacicus chrysopterus (Vigors, 1825) [online], Avibase [dostęp 2022-09-04] (ang.).
↑ N.A.N.A. Vigors N.A.N.A., XX. Sketches in Ornithology ; or Observations on the leading Affinities of some of the more extensive groups of Birds, „The Zoological journal”, 2, Londyn: W. Phillips, 1825, s. 190 (łac. • ang.).
↑ J.J. Cabanis J.J., Museum Heineanum : Verzeichniss der ornithologischen Sammlung des Oberamtmann Ferdinand Heine, auf Gut St. Burchard vor Halberstadt, t. 1, 1850–1851, s. 186 (niem.).
↑ Raymond A.R.A. Paynter Raymond A.R.A., jr. (red.), Check-list of birds of the world, t. XIV Parulidae Drepanididae Vireonidae Icteridae Fringillinae Carduelinae Estrildidae Viduinae, 1968, s. 146 (ang.).
↑ George H. Lowery Jr. & John P. O'neill, A new species of Cacicus (Aves: Icteridae) from Peru, „Occasional Papers of the Museum of Zoology, Louisiana State University”, 33, 1965, s. 2 (ang.).
↑ ^a ^b ^c Handbook of the Birds of the World. Josep del Hoyo, Andrew Elliott & David Christie (red.). T. 16: Tanagers to New World Blackbirds. Barcelona: Lynx Edicions, 2011, s. 747. ISBN 978-84-96553-78-1. (ang.).
↑ F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Oropendolas, orioles, blackbirds. IOC World Bird List (v12.2). [dostęp 2022-09-04]. (ang.).
↑ Cacicus, [w:] The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2022-09-05] (ang.).
↑ chrysopterus, [w:] The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2022-09-03] (ang.).
↑ ^a ^b Golden-winged Cacique Cacicus chrysopterus, Data table and detailed info. BirdLife International, 2022. [dostęp 2022-09-04]. (ang.).

Linki zewnętrzne

Zdjęcia i nagrania audiowizualne. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).
Nagrania głosów. [w:] xeno-canto [on-line].

[uwaga1-12] Później do rodzaju Archiplanus zaliczano także kacykowca samotnego; w 2005 roku R.M. Fraga wydzielił go do nowego, monotypowego rodzaju Procacicus, ale niektórzy autorzy (np. IOC, IUCN) umieszczają ten gatunek w Cacicus.

[itis-1] Cacicus chrysopterus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[iucn-2] Cacicus chrysopterus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).

[Mielczarek&Kuziemko-3] Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Icteridae Vigors, 1825 – kacykowate – New World Blackbirds (wersja: 2021-05-26). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2022-09-19].

[mc-4] P. Mielczarek & W. Cichocki. Polskie nazewnictwo ptaków świata. „Notatki Ornitologiczne”. Tom 40. Zeszyt specjalny, s. 404, 1999.

[botw-5] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Rosendo Fraga: Golden-winged Cacique Cacicus chrysopterus, version 1.0. [w:] Birds of the World (red. J. del Hoyo, A. Elliott, J. Sargatal, D. A. Christie & E. de Juana) [on-line]. Cornell Lab of Ornithology, Ithaca, NY, USA, 2020. [dostęp 2022-09-04]. (ang.).

[hbwcheck6-6] HBW and BirdLife International, Handbook of the Birds of the World and BirdLife International digital checklist of the birds of the world. Version 6 [online], grudzień 2021 [dostęp 2022-07-15] .

[vieillot-7] L.J.P.L.J.P. Vieillot L.J.P.L.J.P., Nouveau dictionnaire d'histoire naturelle, appliquée aux arts, à l'agriculture, à l'économie rurale et domestique, à la médecine, etc, t. 5, 1816, s. 364 (fr.).

[fraga-8] Rosendo M.R.M. Fraga Rosendo M.R.M., A new generic name for the Solitary Cacique, „Bulletin of the British Ornithologists' Club”, 125 (4), 2005, s. 286–287 (ang.).

[AviBase-9] DenisD. Lepage DenisD., Golden-winged Cacique Cacicus chrysopterus (Vigors, 1825) [online], Avibase [dostęp 2022-09-04] (ang.).

[oryg-10] N.A.N.A. Vigors N.A.N.A., XX. Sketches in Ornithology ; or Observations on the leading Affinities of some of the more extensive groups of Birds, „The Zoological journal”, 2, Londyn: W. Phillips, 1825, s. 190 (łac. • ang.).

[cabanis-11] J.J. Cabanis J.J., Museum Heineanum : Verzeichniss der ornithologischen Sammlung des Oberamtmann Ferdinand Heine, auf Gut St. Burchard vor Halberstadt, t. 1, 1850–1851, s. 186 (niem.).

[checklist1968-13] Raymond A.R.A. Paynter Raymond A.R.A., jr. (red.), Check-list of birds of the world, t. XIV Parulidae Drepanididae Vireonidae Icteridae Fringillinae Carduelinae Estrildidae Viduinae, 1968, s. 146 (ang.).

[op-14] George H. Lowery Jr. & John P. O'neill, A new species of Cacicus (Aves: Icteridae) from Peru, „Occasional Papers of the Museum of Zoology, Louisiana State University”, 33, 1965, s. 2 (ang.).

[HBW_16-15] Handbook of the Birds of the World. Josep del Hoyo, Andrew Elliott & David Christie (red.). T. 16: Tanagers to New World Blackbirds. Barcelona: Lynx Edicions, 2011, s. 747. ISBN 978-84-96553-78-1. (ang.).

[ioc-16] F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Oropendolas, orioles, blackbirds. IOC World Bird List (v12.2). [dostęp 2022-09-04]. (ang.).

[17] Cacicus, [w:] The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2022-09-05] (ang.).

[18] chrysopterus, [w:] The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2022-09-03] (ang.).

[birdlife-19] Golden-winged Cacique Cacicus chrysopterus, Data table and detailed info. BirdLife International, 2022. [dostęp 2022-09-04]. (ang.).

[1]