Joseph Calleia

Joseph Calleia

Joseph Calleia (1942)
Data i miejsce urodzenia	4 sierpnia 1897 Mdina
Data i miejsce śmierci	31 października 1975 Sliema
Zawód	aktor, piosenkarz
Współmałżonek	Eleanor Vassallo (małżeństwo 1929–1967)
Lata aktywności	1918–1963
Multimedia w Wikimedia Commons

Joseph Calleia, a właśc. Joseph Alexander Caesar Herstall Vincent Calleja (ur. 4 sierpnia 1897, zm. 31 października 1975) – urodzony na Malcie amerykański aktor i piosenkarz występujący na scenie oraz w filmach, radiu i telewizji.

Joseph Alexander Caesar Herstall Vincent Calleja^[1][2] urodził się 4 sierpnia 1897^[3] w Notabile^[a] (dziś Mdina)^[3][4] w obszarze administracyjnym Saqqajja^[b] na Malcie. Jego rodzicami byli Pasquale i Eleonora Calleja^[5]; jego ojciec był architektem^[6]. Calleia studiował w koledżu w St. Julian’s i w St. Aloysius College w Birkirkarze. W wieku 12 lat za angielskie funty otrzymane na Boże Narodzenie kupił dwa tuziny harmonijek ustnych i założył lokalny zespół, którego występy wkrótce przynosiły 100 funtów tygodniowo. Wysłany przez ojca do Londynu, aby studiować inżynierię, Calleia wykorzystywał swój dobry tenor w music-hallach, wykonując ballady o Scottish Highlands ubrany w tradycyjny strój szkocki. Używał wówczas pseudonimu Joseph Spurin, posługując się panieńskim nazwiskiem matki ze względu na dezaprobatę ojca^[1].

W 1914 Calleia wstąpił do brytyjskiej służby transportowej(inne języki). Po dwóch i pół roku pływania po świecie jego statek został storpedowany na kanale La Manche. Hospitalizowany przez trzy miesiące^[7], Calleia został nagrodzony medalem kampanii^[8] i honorowo zwolniony. W 1917 udał się do Stanów Zjednoczonych^[7]. Bezrobotny^[9] śpiewał dla Czerwonego Krzyża i sił zbrojnych, a także zgłosił się na ochotnika do Korpusu Pancernego Amerykańskich Sił Ekspedycyjnych(inne języki)^[7].

Calleia rozpoczął karierę sceniczną w dniu zawieszenia broni^[10]. Po I wojnie światowej odniósł jedynie ograniczone sukcesy w wodewilu. Zarabiał na życie rozpalając piece w domu towarowym, a potem pracował nocami, myjąc i naprawiając nowojorskie tramwaje. Za dnia odwiedzał biura angażu aktorów^[11]. Agencja Henry’ego Wilsona Savage’a wysłała Calleię do Denver, gdzie zadebiutował na scenie, śpiewając w chórze komedii muzycznej „Have a Heart” Jerome'a Kerna^[1][7]. W następnym sezonie miał mały udział w „Pietro” (1920), sztuce Otisa Skinnera(inne języki), granej przez sześć tygodni na Broadwayu i 40 tygodni w trasie. Calleia uzupełniał swoją pensję, pracując jako asystent kierownika sceny i naprawiając kufry po 3 dolary za sztukę^[1].

Calleia po raz pierwszy wystąpił na scenie w roli mówionej w „The Broken Wing” (1920), komedii na Broadwayu, w której wystąpili George Abbott(inne języki) i Louis Wolheim. Dublował wszystkie partie i wystąpił jako meksykański peon(inne języki)^[1], grając na gitarze i zaśpiewał piosenkę „Adelai”^[11]. Calleia skomponował melodię i poprosił Abbotta o napisanie tekstu; piosenka została opublikowana i ostatecznie przyniosła każdemu z nich tantiemy w wysokości aż 2000 dolarów rocznie^[12]. The Broken Wing okazało się hitem^[12], a po wystawieniu sztuki w Nowym Jorku Calleia i Thurston Hall(inne języki) zostali przeniesieni do Londynu.

Po czterech miesiącach, po zakończeniu programu Calleia odwiedził Maltę, gdzie pojednał się z ojcem. Na jego prośbę zaczął używać swojego prawdziwego nazwiska, występując jako Joseph Spurin-Calleia^[1].

14 lutego 1925 Calleia miał swój debiutancki koncert w Town Hall w Nowym Jorku z towarzyszeniem pianisty Ferdinanda Greenwalda. „Okazał się posiadaczem przyjemnego, wysokiego głosu, którego używał z dużą wprawą w pieśniach włoskich” – napisał krytyk muzyczny „New York Timesa” Olin Downes, „w tym Rodolfo z La bohème Pucciniego i innych z Il trovatore i Rigoletto Verdiego.”^[13]. Podczas recitalu w nowojorskim Steinway Hall 21 lutego 1926, Calleia „pokazał głos o przyjemnej i atrakcyjnej barwie” w programie obejmującym dzieła Scarlattiego, Paisiella, Schumanna, Gounoda i Leoncavalla, a także dwie jego własne kompozycje^[14].

Calleia został obsadzony w roli ambasadora Hiszpanii w broadwayowskiej produkcji Princess Flavia (1925)^[1] Sigmunda Romberga(inne języki), muzycznej adaptacji powieści Więzień na zamku Zenda. Czekając na montaż skomplikowanej produkcji, sprzedawał fortepiany z takim sukcesem, że właściciel sklepu zaoferował mu własny sklep, jeśli zostanie^[11].

W 1926 Calleia dostał swoją pierwszą znaczącą rolę sceniczną w przeboju George’a Abbotta i Philipa Dunninga Broadway(inne języki)^[11][15]. Zagrał tarzającego się i brzęczącego monetami kelnera^[16] w melodramacie, nazwanym później przez krytyka „New York Timesa” Brooksa Atkinsona „hałaśliwą, tętniącą życiem cykloramą życia za kulisami, będącą punktem zwrotnym w amerykańskim teatrze”^[17]. Calleia pełnił także funkcję kierownika sceny w firmie i pracując dla producenta Jeda Harrisa(inne języki) nadzorował około 10 duplikatów produkcji Broadwayu w USA i za granicą^[18].

Potem nastąpiła seria uznanych ról w odnoszących sukcesy sztukach na Broadwayu, w tym jako niezdarny reporter prasowy w The Front Page(inne języki) (1928), skazany morderca w The Last Mile(inne języki) (1930) i złowrogiego szofera w Grand Hotelu (1930)^[11]. Calleia stał się gwiazdą dzięki filmowi Small Miracle(inne języki) ( 1934), broadwayowskiej produkcji opisanej przez „The New Yorker” jako „bardzo zadowalający melodramat z Josephem Spurinem-Calleią jako najprzyjemniejszym mordercą, jakiego kiedykolwiek widziałeś”^[19].

„Co za aktor – Joseph Calleia” – powiedział Orson Welles, który wyreżyserował i wystąpił z Calleią w filmie Touch of Evil (1958):

Zakochałem się w nim jako dziesięcioletni chłopiec. Widziałem go w sztuce w Nowym Jorku^[c] ... bardzo dobrze wyreżyserowany melodramat, który przez około rok był ogromnym hitem – powstał później jako film(inne języki) z kimś innym. Miał główną rolę i nigdy go nie zapomniałem. Przez te wszystkie lata widywałem go w filmach – w małych rolach. I nigdy nie zapomnę tego jego występu. Zawsze grał bardzo stereotypowe role w filmach, ale jest jednym z najlepszych aktorów, jakich kiedykolwiek znałem. Mam do niego ogromny szacunek. Grasz obok niego i czujesz to samo, co z wielkim aktorem – to dynamo, które napędza^[21]

Nadając tytuł Czarnego charakteru teatru roku 1934, felietonista Paul Harrison z Newspaper Enterprise Association wybrał „Josepha Spurina-Calleię, którego gangsterska rola w Małym cudzie zapewniła jeden z najlepszych występów na Broadwayu”^[22].

Pierwszą prawdziwą rolą Callei była postać złoczyńcy w Małym cudzie, a sukces w tej sztuce był powodem jego przeprowadzki do Hollywood^[23]. Jego kontrakt z Metro-Goldwyn-Mayer pozwolił mu na sześciomiesięczną przerwę w roku, aby kontynuować pracę sceniczną^[24]. Nie był nowicjuszem w kinematografii – nakręcił trzy filmy fabularne na Wschodnim Wybrzeżu^[25] — ale kiedy MGM podpisało kontrakt z Calleią, promowało jego pierwszy film Public Hero #1(inne języki) (1935) jako jego debiut ekranowy^[26]. Kreacja Callei jako bandyty została uznana przez krytyka filmowego Andre Sennwalda z „The New York Times” za jedną z 10 najlepszych kreacji męskich roku^[27][28].

Calleia świetnie radził sobie w roli złego faceta w filmach, ale chciał stworzyć postacie pełne współczucia. „Chciałbym odejść od ról zwykłych złoczyńców” – powiedział w wywiadzie z 1936 roku. „Ale nie chcę być bohaterem. Lubię role, w których mnie trochę policzkują. O wiele bardziej stymulujące jest granie postaci, która nie jest jednolita – nie jest całkiem zła i nie całkiem dobra.”^[23]. Stworzył serię mrocznych i tajemniczych postaci z poczuciem humoru w filmach takich, jak Algier (1938), Five Came Back(inne języki) (1939), Złoty chłopiec (1939), The Glass Key(inne języki) (1942) i Gilda (1946)^[2][29].

W czerwcu 1935 ogłoszono, że Calleia wystąpi w roli Joaquina Murriety w I Am Joaquin^[30] (później zatytułowanym Robin Hood of El Dorado(inne języki)), filmie, do którego napisał scenariusz. MGM zastąpiło go Warnerem Baxterem, rzekomo dlatego, że Calleia był za stary, chociaż Baxter był o sześć lat starszy. Calleia wystąpił w Man of the People(inne języki) (1937), dramacie politycznym opowiadającym o młodym prawniku walczącym z korporacyjnymi oszustami^[31].

Calleia nadal walczył z zaszufladkowaniem, odrzucając dobrze płatne role złoczyńców na rzecz tworzenia bardziej złożonych postaci^[32]. Jego rola inspektora policji Slimane’a w filmie Waltera Wagnera Algier (1938) została doceniona przez National Board of Review^[20]. Pracując w 1939 z reżyserem Johnem Farrowem w RKO Pictures, stworzył świetne studium postaci skazanego na karę śmierci anarchisty w Five Came Back^[33] i wcielił się w rolę bohaterskiego księdza w Full Confession(inne języki). Ogłoszono, że Calleia wystąpi w roli ojca Damiana w filmie RKO, którego scenariuszem i reżyserią zajmie się Farrow^[32][34][35] ale projekt nie został zrealizowany.

Calleia został naturalizowanym obywatelem amerykańskim w listopadzie 1941^[3]. Podczas II wojny światowej Calleia przewodził organizacji Malta War Relief w Stanach Zjednoczonych. Dom, w którym się urodził, został zniszczony w 1942; jego rodzina schroniła się pod ziemią w starożytnych katakumbach podczas niemal ciągłych bombardowań Malty przez państwa Osi, które trwały ponad dwa lata^[4]. W 1943 osobiście pojawił się, pod patronatem Wydziału Filmowego USO(inne języki) Camp Shows w amerykańskich obiektach wojskowych^[36]. Przyjął także zaproszenie od Hollywood Victory Committee(inne języki) na odbycie wycieczki po obozach wojskowych w Afryce Północnej, zwłaszcza że wstępny plan podróży obejmował Maltę. Podczas 20 000 mil podróży Calleia i jego mała grupa gościli personel serwisowy w Natalu, Dakarze, wzdłuż wybrzeża do Casablanki i dalej do Tunisu, następnie udali się na Maltę, której Calleia nie odwiedzał od 1922. Dawali dwa przedstawienia dziennie i odwiedzili wszystkie szpitale na każdym przystanku; w ramach programu wymiany pomiędzy amerykańskimi i brytyjskimi jednostkami rozrywkowymi zaprezentowali sześć przedstawień na Malcie^[37][d].

Oprócz stałej pracy przy filmach przez kolejne 20 lat^[25] Calleia w 1948 zagrał także w londyńskiej premierze, nagrodzonej Tony Award(inne języki) sztuki Arthura Millera All My Sons(inne języki), która spotkała się z jednomyślnym uznaniem krytyków^[38]. Jego rola w filmie Touch of Evil (1958) – jako Pete Menzies, wieloletni partner skorumpowanego kapitana policji Hanka Quinlana (Orson Welles) — jest uważana za jedną z najlepszych w jego karierze^[39][40][41].

„W filmach Wellesa nierzadko zdarza się, że jeden aktor odrywa się od ogólnego przekazu filmu i ucieleśnia wydestylowaną ludzką prawdę” – napisał biograf Wellesa Simon Callow. „W Dotyku zła robi to dwóch aktorów — Dietrich i Joseph Calleia, grający oszukanego kolegę Quinlana, Menziesa. Przejawy nawiedzenia Callei coraz bardziej widoczne są na ekranie, gdy prawda o Quinlanie [...] do niego dociera wraz ze świadomością, że musi go zdradzić. ... Bogate życie wewnętrzne Callei rzuca coraz większy urok na film w kulminacyjnym momencie, przywołując do życia odwieczny temat Wellesa: zdradę^[42].

Calleia przeszedł na emeryturę w 1963 i przeprowadził się do Sliemy na Malcie^[5]. Jego żona, Eleanor Vassallo Calleia, którą poślubił w 1929, zmarła tam w 1967^[e].

Joseph Calleia zmarł 31 października 1975 w wieku 78 lat w St. Julian’s na Malcie.

Calleia (z prawej) jako leniwy reporter Kruger grający na banjo, w oryginalnej broadwayowskiej produkcji The Front Page(inne języki) (1928)

Calleia (z prawej) jako szofer, który pilnuje, aby baron von Geigern (Henry Hull(inne języki)) nie natknął się na ich gang złodziei, w oryginalnej broadwayowskiej inscenizacji Grand Hotelu (1930)

Calleia w kulminacyjnym momencie broadwayowskiej produkcji Small Miracle, która uczyniła go gwiazdą (1934)

Calleia i William Powell w After the Thin Man (1936)

Calleia gra w Man of the People (1937)

Chester Morris, John Carradine, Lucille Ball i Calleia w Five Came Back (1939)

Calleia i Mae West w My Little Chickadee (1940)

Calleia i Glenn Ford w Gildzie (1946)

Calleia został pośmiertnie uhonorowany przez władze pocztowe Malty zestawem dwóch pamiątkowych znaczków wydanych w 1997^[5][92][93]. W 2005 roku z inicjatywy 15-letniego wówczas Emana Bonniciego w miejscu urodzenia aktora na Malcie zainstalowano jego popiersie autorstwa rzeźbiarza Antona Agiusa^[5][94][95].

Dom przy Triq Mrabat w St. Julian’s, w którym Calleia mieszkał po 1963, został zburzony we wrześniu 2023^[96].