Johann Hieronymus Schröter

Johann Hieronymus Schröter

Data i miejsce urodzenia	30 sierpnia 1745 Erfurt
Data i miejsce śmierci	29 sierpnia 1816 Lilienthal
Zawód, zajęcie	prawnik, astronom
Alma Mater	Uniwersytet w Getyndze
Multimedia w Wikimedia Commons

Johann Hieronymus Schröter (ur. 30 sierpnia 1745 w Erfurcie, zm. 29 sierpnia 1816 w Lilienthal koło Bremy) – niemiecki prawnik, urzędnik i astronom.

Jego ojciec był prawnikiem, lecz zmarł już w 1754 roku, pozostawiając rodzinę w trudnej sytuacji finansowej^[1]. Johann Schröter studiował początkowo teologię na Uniwersytecie w Erfurcie, a od 1764 roku prawo na Uniwersytecie w Getyndze^[1][2]. W trakcie studiów w Getyndze poznał Abrahama Gotthelfa Kästnera, który wzbudził u niego zainteresowanie astronomią^[1]. W 1767 roku ukończył studia i rozpoczął praktykę prawniczą^[2]. W 1777 roku został sekretarzem rady królewskiej brytyjskiego króla Jerzego III w Hanowerze^[1]. Zamiłowanie Schrötera do muzyki doprowadziło do nawiązania kontaktów z muzycznie uzdolnioną rodziną Izaaka Herschela^[1]. Jednym z synów Izaaka był mieszkający od 1757 roku w Anglii astronom William Herschel, który prowadził obserwacje za pomocą własnoręcznie konstruowanych teleskopów^[1]. Słuchając opowieści o Williamie i jego obserwacjach, Schröter znów zafascynował się astronomią^[2]. W 1779 roku Dietrich Herschel pomógł mu zakupić mały refraktor Dollonda^[1]. Jednak momentem przełomowym w jego życiu było odkrycie przez Williama Herschela Urana w 1781 roku^[1]. Schröter postanowił porzucić swoją dotychczasową pracę i z powodzeniem ubiegał się o stanowisko magistrata w wiosce Lilienthal w pobliżu Bremy^[1]. Pracę tam rozpoczął w maju 1782 roku. Obowiązki urzędnicze zajmowały mu niewiele czasu, toteż mógł się teraz poświęcić astronomii^[1].

Szybko wybudował pierwsze małe obserwatorium^[2]. Za sporą sumę pieniędzy zakupił od Williama dwa teleskopy zwierciadlane o średnicy zwierciadła 4,75 i 6,5 cala^[1]. Rosnące wymagania skłoniły go do wybudowania dużego, dwukondygnacyjnego obserwatorium obok budynku swojego biura^[1]. W 1788 roku wybudował kolejne obserwatorium, które nazwał Urania-Tempel (świątynia Uranii), mieszczące się w drewnianym ośmiokątnym budynku w odległości około 70 kroków od głównego obserwatorium^[2]. Prowadził obserwacje Słońca (w 1787 roku jako pierwszy dostrzegł i opisał struktury na Słońcu nazwane później granulami^[3]), planet, stworzył szczegółowe mapy Księżyca^[1]. We współpracy z konstruktorem teleskopów Johannem Gottliebem Friedrichem Schraderem w 1793 roku zbudował duży teleskop zwierciadlany o ogniskowej 27 stóp i średnicy zwierciadła 20 cali^[1][2]. Był to wówczas największy teleskop w Europie kontynentalnej (większy był tylko 40-stopowy teleskop Herschela w Slooh w Anglii)^[1]. Asystentami Schrötera byli Karl Ludwig Harding (w latach 1796–1805) i Friedrich Wilhelm Bessel (1805–1810)^[1]. Do obserwatorium przyjeżdżało wielu renomowanych astronomów z kraju i zagranicy, stało się ono światowym centrum badań księżycowych i planetarnych^[1].

Schröter kupował kolejne, mniejsze teleskopy, jednak w 1799 roku wydatki na obserwatorium zaczęły przekraczać jego możliwości finansowe^[2]. Z pomocą przyszedł jednak król Jerzy III, patron Herschela, który zobowiązał się finansować działalność astronomiczną Schrötera pod warunkiem, że po śmierci astronoma wszystkie instrumenty zostaną przekazane obserwatorium uniwersyteckiemu w Getyndze^[1].

We wrześniu 1800 roku z inicjatywy barona von Zacha w Lilienthal miało miejsce spotkanie astronomów, na którym zdecydowano o utworzeniu grupy, która miała się zająć systematycznym przeszukiwaniem zodiakalnego pasa nieba w celu odnalezienia hipotetycznej planety krążącej między orbitami Marsa i Jowisza, której istnienie wywnioskowano na podstawie reguły Titiusa-Bodego^[1]. Zostali nazwani Niebiańską Policją^[1]. Do grupy mieli też należeć inni znani astronomowie, do których rozesłano zaproszenia^[1]. Każdy z astronomów miał przydzielony pas nieba, w którym miał prowadzić poszukiwania^[4]. 1 stycznia 1801 roku włoski astronom Giuseppe Piazzi, zanim dotarło do niego zaproszenie, odkrył pierwszą planetoidę, nazwaną później Ceres^[4]. Astronomowie należący do grupy odkryli w kolejnych latach planetoidy Pallas, Juno i Westę^[4].

W 1810 roku w trakcie okupacji Niemiec przez wojska napoleońskie Schröter stracił swoje stanowisko urzędnicze, jego stan zdrowia również uległ pogorszeniu^[1]. Jeszcze wcześniej wskutek zawieruchy wojennej przestały napływać pieniądze z Anglii od króla. W kwietniu 1813 roku Lilienthal zostało spalone przez Francuzów^[1]. Obserwatorium przetrwało, ale zostało splądrowane, jeden z teleskopów wywieziono do Bremy, zniszczeniu uległo biuro i znaczna część notatek i nieopublikowanych manuskryptów^[2][3]. Te wydarzenia były dla starego astronoma dużym szokiem^[1]. W listopadzie 1813 roku przywrócono mu stanowisko magistra. Ponieważ jego stan zdrowia nadal się pogarszał, polecił wysłać wszystkie instrumenty obserwatorium zakupione przed 1799 rokiem do Getyngi^[2]. Zmarł 29 sierpnia 1816 roku^[1]. Budynki obserwatorium zostały zniszczone w 1850 roku po śmierci syna Schrötera, który nie przejawiał zainteresowania astronomią^[2].

W 1798 roku został członkiem Royal Society^[5].

Na cześć uczonego nazwano krater marsjański Schroeter^[6] oraz dolinę księżycową Vallis Schröteri^[7]. Z kolei nazwa planetoidy (3707) Schröter pochodzi od innego niemieckiego astronoma o tym samym nazwisku, Egona Horsta Schrötera^[8].

• W. Sheehan, R. Baum. Observations and inference: Johann Hieronymous Schroeter, 1745-1816. „Journal of the British Astronomical Association”. 105 (4), s. 171-175, sierpień 1995. Bibcode: 1995JBAA..105..171S. (ang.). 
• Dieter Gerdes: von Johann Hieronymus Schroeter und den Instrumenten seiner Sternwarte. Olbers-Planetarium, 1984. [dostęp 2016-11-03]. (niem.).