Jaskier kaszubski

Jaskier kaszubski
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	jaskropodobne
Rząd	jaskrowce
Rodzina	jaskrowate
Rodzaj	jaskier
Gatunek	jaskier kaszubski
	Nazwa systematyczna
	Ranunculus cassubicus L.; Sp. Pl. 551 1753
Synonimy
	Ranunculus allemannii Braun-Blanq. ex W.Koch; Ranunculus flabellifolius Heuff. ex Rchb.;
	Ranunculus allemannii Braun-Blanq. ex W.Koch; Ranunculus flabellifolius Heuff. ex Rchb.;
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Jaskier kaszubski (Ranunculus cassubicus) – bardzo zmienny gatunek rośliny (uznawany też za grupę drobnych gatunków) należący do rodziny jaskrowatych. Jego zasięg obejmuje Europę Środkową i Wschodnią. Występuje w żyznych lasach liściastych i jest rośliną trującą^[4].

Rozmieszczenie geograficzne

Gatunek występuje w Europie Środkowej od wschodniej części Alp, poprzez Austrię, Czechy, Słowację, cały łuk Karpat i dalej na wschód, sięgając poprzez środkową Ukrainę po Ural. Na północy jaskier ten rośnie w południowej Finlandii, na nielicznych stanowiskach także w środkowej i południowej Szwecji^[5]. W Polsce gatunek rozpowszechniony jest w południowo-wschodniej części kraju, dość liczne stanowiska posiada na Śląsku, Kaszubach i Warmii. Bardzo rozproszone stanowiska ma w Polsce środkowej, brak go zupełnie w północno-zachodniej części kraju^[6].

Morfologia

Łodyga: Bylina osiągająca zwykle od 20 do 45 (rzadko do 70) cm wysokości^[4], o łodydze niezgrubiałej u nasady, obłej. U nasady rośliny wyrastają bezblaszkowe, błoniaste pochwy (od 1 do 4^[4])^[7].
Liście: Dwojakiego rodzaju – odziomkowe i łodygowe. Te pierwsze w liczbie zwykle 1–2 (rzadko więcej) są długoogonkowe i blaszkę mają okrągłą^[7], niepodzieloną lub nieco trzysieczną lub trzydzielną^[4]. Brzeg blaszki jest karbowany lub grubo ząbkowany. Liście łodygowe pocięte są na 7–9 (rzadko więcej lub mniej) równowąskich lub lancetowatych łatek, na brzegu nieco ząbkowanych^[4]^[7].
Kwiaty: Pojedyncze, o dnie kwiatowym owłosionym^[4]. Płatki korony ciemnożółte, odwrotnie jajowate, do 1,5 cm długości, jednak w kwiatach rozwijających się jako pierwsze – płatki często są słabo rozwinięte^[7].
Owoce: Orzeszki drobno omszone, zakończone długim i haczykowatym dzióbkiem^[7].

Biologia i ekologia

Bylina, hemikryptofit, kwitnie od kwietnia do czerwca. Rośnie w cienistych lasach liściastych. Liczba chromosomów 2n= 32-60^[4]. Jest gatunkiem charakterystycznym dla lasów z rzędu Fagetalia^[8]. W górach rośnie do blisko 1000 m n.p.m. (w Tatrach do 790 m n.p.m.)^[7].

Nomenklatura

Nazwę naukową dla gatunku ustalił Karol Linneusz bazując na diagnozie taksonomicznej i opisie gatunku dokonanej przez gdańszczanina – Jakoba Breyne. Jako lokalizację typową w protologu podano „Habitat in Cassubia, Siberia” [na Kaszubach i na Syberii]^[9]. Gatunek został nazwany od Kaszub^[10], jednak szczegółowa rewizja materiału w zielniku Linneusza przeprowadzona przez Gustava Kvista wykazała, iż typ nomenklatoryczny pochodzi z Syberii^[9].

Systematyka i zmienność

Tworzy mieszańce z jaskrem różnolistnym^[7] stanowiące cały zespół form przejściowych. Postulowane jest uznanie tego gatunku za nototakson (takson mieszańcowy) w randze sekcji w rodzaju jaskier (Ranunculus)^[11].

Gatunek jest bardzo zmienny, rozmnaża się zarówno płciowo jak i w wyniku apomiksji fakultatywnej. Opisano w jego obrębie szereg taksonów o różnej randze – od drobnych gatunków i podgatunków^[4] po odmiany^[7]. Łącznie wyróżniono 28 drobnych gatunków w obrębie szeroko ujmowanego Ranunculus cassubicus L. s.l., opisywanych także jako grupa w obrębie kompleksu R. auricomus. Grupa cassubicus od innych gatunków w kompleksie auricomus wyróżnia się obecnością pochew liściowych bez blaszki u nasady pędu, obecnością liści odziomkowych z blaszką niepodzieloną i okazałymi kwiatami. W obrębie grupy cassubicus występuje wiele cytodemów o zwielokrotnionej liczbie chromosomów (3x, 4x, 5x, 8x). Populacje poliploidalne rozmnażają się na ogół apomiktycznie i mają lokalne, niewielkie zasięgi^[12]. Zróżnicowanie powiększa łatwość krzyżowania się różnych populacji i utrwalanie powstających cytodemów za pomocą rozmnażania apomiktycznego^[11].

W obrębie grupy R. cassubicus dwa drobne gatunki wyróżniają się większym areałem występowania i potwierdzono w ich przypadku zdolność do rozmnażania płciowego. Postulowane jest traktowanie ich w randze samodzielnych gatunków^[12]:

Ranunculus cassubicifolius W.Koch – gatunek diploidalny i autotetraploidalny występujący od Szwajcarii po Austrię i południowe Niemcy, rozmnaża się płciowo.
Ranunculus carpaticola Soó – gatunek z populacjami diploidalnymi i heksaploidalnymi, rozmnażającymi się płciowo i apomiktycznie występuje w Karpatach od Słowacji po Rumunię.

Mieszaniec między tymi gatunkami opisywany jest jako Ranunculus hungaricus Soó^[11].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-26] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-06-07] (ang.).
↑ Ranunculus cassubicus L.. [w:] The Plant List [on-line]. [dostęp 2014-01-10].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006, s. 167. ISBN 83-01-14342-8.
↑ Ranunculus cassubicus. [w:] Den Virtuella Floran [on-line]. Naturhistoriska riksmuseet. [dostęp 2014-01-10].
↑ Adam Zając, Maria Zając (red.): Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce. Kraków: Pracownia Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2001, s. 444. ISBN 83-915161-1-3.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Władysław Szafer (red.): Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych. Tom III. Kraków: Polska Akademia Umiejętności, 1927, s. 52-53.
↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006, s. 491. ISBN 83-01-14439-4.
↑ ^a ^b GustavG. Kvist GustavG., Identity of the material of the Ranunculus auricomus group in the Linnaean Herbarium, „Annales Botanici Fennici”, 24 (1), 1987, s. 73–77, ISSN 0003-3847, JSTOR: 23725592 .
↑ Carolus Linnaeus: Species Plantarum Sections XI-XIII. s. 551.
↑ ^a ^b ^c Elvira Hörandl, Johann Greilhuber, Katarina Klímová, Ovidiu Paun, Eva Temsch, Khatere Emadzade, Iva Hodálová. Reticulate evolution and taxonomic concepts in the Ranunculus auricomus complex (Ranunculaceae): insights from analysis of morphological, karyological and molecular data. „Taxon”. 58, 4, s. 1194–1215, 2009.
↑ ^a ^b E. Hörandl. Morphological differentiation within the Ranunculus cassubicus group compared to variation of isozymes, ploidy levels, and reproductive systems: implications for taxonomy. „Plant Systematics and Evolution”. 233, 1-2, s. 65-78, 2002. DOI: 10.1007/s00606-002-0210-4. (ang.).

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-26] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-06-07] (ang.).

[tpl-3] Ranunculus cassubicus L.. [w:] The Plant List [on-line]. [dostęp 2014-01-10].

[rutkowski-4] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006, s. 167. ISBN 83-01-14342-8.

[5] Ranunculus cassubicus. [w:] Den Virtuella Floran [on-line]. Naturhistoriska riksmuseet. [dostęp 2014-01-10].

[6] Adam Zając, Maria Zając (red.): Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce. Kraków: Pracownia Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2001, s. 444. ISBN 83-915161-1-3.

[szafer-7] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Władysław Szafer (red.): Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych. Tom III. Kraków: Polska Akademia Umiejętności, 1927, s. 52-53.

[8] Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006, s. 491. ISBN 83-01-14439-4.

[:0-9] GustavG. Kvist GustavG., Identity of the material of the Ranunculus auricomus group in the Linnaean Herbarium, „Annales Botanici Fennici”, 24 (1), 1987, s. 73–77, ISSN 0003-3847, JSTOR: 23725592 .

[10] Carolus Linnaeus: Species Plantarum Sections XI-XIII. s. 551.

[horandl_2009-11] Elvira Hörandl, Johann Greilhuber, Katarina Klímová, Ovidiu Paun, Eva Temsch, Khatere Emadzade, Iva Hodálová. Reticulate evolution and taxonomic concepts in the Ranunculus auricomus complex (Ranunculaceae): insights from analysis of morphological, karyological and molecular data. „Taxon”. 58, 4, s. 1194–1215, 2009.

[horandl-12] E. Hörandl. Morphological differentiation within the Ranunculus cassubicus group compared to variation of isozymes, ploidy levels, and reproductive systems: implications for taxonomy. „Plant Systematics and Evolution”. 233, 1-2, s. 65-78, 2002. DOI: 10.1007/s00606-002-0210-4. (ang.).

[1]