Język gebe
| Obszar | |||
|---|---|---|---|
| Liczba mówiących |
2 tys. (2019) | ||
| Klasyfikacja genetyczna | |||
| Status oficjalny | |||
| UNESCO | 2 wrażliwy↗ | ||
| Ethnologue | 6b zagrożony↗ | ||
| Kody języka | |||
| ISO 639-3 | gei | ||
| IETF | gei | ||
| Glottolog | gebe1237 | ||
| Ethnologue | gei | ||
| BPS | 0689 1 | ||
| W Wikipedii | |||
| |||
| Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu. | |||
Język gebe (gebi)[1] (Timtum Geb)[2] – język austronezyjski używany w prowincjach Moluki Północne i Papua Zachodnia we wschodniej Indonezji[1][2]. Według danych z 2000 r. posługiwało się nim wówczas 2650 osób[1]. Według nowszych szacunków (2019) jedynie ok. 1300 osób używa tego języka na co dzień, a łącznie 2 tys. osób ma jakąkolwiek jego znajomość[3].
Jego użytkownicy zamieszkują wyspy Gebe, archipelag położony między Halmaherą a Waigeo (Raja Ampat)[4]. Poza główną wyspą Gebe obszar tego języka obejmuje mniejszą wyspę Yoi[a]. Według doniesień istnieją minimalne różnice między odmianą z miejscowości Umera a odmianą wsi Sanafi, Kecepi i Yoi’umiyal[5][6]. Dodatkowo gebe jest używany w niektórych wsiach na wyspach Gag i Waigeo[7].
Choć wyspy Gebe należą do Moluków, to pod względem historycznym ludność Gebe łączą pewne związki z wyspami Raja Ampat[4]. Do końca XIX w. wyspy Raja Ampat i Gebe znajdowały się pod kontrolą Sułtanatu Tidore[8]. Według lokalnej tradycji nazwa „gebe” wywodzi się od formy zaimka pytajnego „gdzie” w języku tidore, co ma nawiązywać do niewielkich rozmiarów wyspy i trudności w jej odnalezieniu[2]. Określenie „minyaifuin” odnosi się do dialektu gebe z wyspy Gag[4].
Jego klasyfikacja nie została dobrze ustalona; postuluje się powiązania z austronezyjskimi językami Halmahery lub językami archipelagu Raja Ampat[4][5]. Według serwisu Glottolog (4.2) należy do grupy południowohalmaherskiej[9], natomiast baza Ethnologue (wyd. 18) zalicza go do grupy języków Raja Ampat[1]. A.C. van der Leeden (1983, 1993) sugeruje, że jest to historyczna pochodna języka patani z Halmahery[7][10]. Analiza danych słownikowych wykazała podobieństwo leksykalne między gebe i patani na poziomie 44%[1].
Potencjalnie zagrożony wymarciem, gdyż pod wpływem edukacji wzrasta rola języka indonezyjskiego; przyczynia się do tego rozwój działalności wydobywczej w regionie[11]. Zanikowi lokalnego języka sprzyjają też takie czynniki, jak zwiększona mobilność, obecność ludności napływowej i zawieranie małżeństw mieszanych. Funkcję regionalnej lingua franca pełni malajski wyspy Ternate (malajski Moluków Północnych), który przejmuje rolę podstawowego środka komunikacji[12].
W 2019 i 2023 odnotowano, że stopień użycia rodzimego języka różni się w zależności od grupy wiekowej i miejscowości. Doszło do redukcji przekazu międzypokoleniowego. W wielu domenach (w administracji, handlu, edukacji i sferze religijnej) dominują indonezyjski i lokalny malajski, przy czym gebe jest częściowo wykorzystywany w sferze tradycyjnej (ceremonialnej) oraz w kontaktach rodzinnych i wewnątrzgrupowych[12]. O ile w miejscowościach zlokalizowanych w pobliżu portu gebe jest słabo znany młodszym grupom wiekowym, to w trudniej dostępnych wsiach (Umiyal, Umera) rodzimy język pozostaje w stosunkowo intensywnym użyciu i charakteryzuje się wyższym poziomem żywotności[13]. Sporządzono skrótowy opis jego gramatyki (2019)[14].
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Zwana również Yoi’umiyal (Grimes i Grimes 1994 ↓, s. 47; Wurm 2007 ↓, s. 491), Yu lub Ju (Wurm 2007 ↓, s. 491; Bax 2019 ↓, s. 9).
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e M. Paul Lewis, Gary F. Simons, Charles D. Fennig (red.), Gebe, [w:] Ethnologue: Languages of the World, wyd. 18, Dallas: SIL International, 2015 [dostęp 2020-05-09] [zarchiwizowane z adresu 2015-09-25] (ang.).
- ↑ a b c Bax 2019 ↓, s. 9.
- ↑ Bax 2019 ↓, s. 12.
- ↑ a b c d Albert Clementina Ludovicus Remijsen, Word-prosodic Systems of Raja Ampat Languages, Utrecht: LOT, 2001 (LOT Dissertation Series 49), s. 28, ISBN 978-90-76864-09-9, OCLC 55067520 [dostęp 2024-08-08] (ang.).
- ↑ a b Grimes i Grimes 1994 ↓, s. 47.
- ↑ Mark Taber (red.): Atlas Bahasa Tanah Maluku. Ambon: Pusat Pengkajian dan Pengembangan Maluku, Universitas Pattimura / Summer Institute of Linguistics, 1996, s. 21. ISBN 979-8132-90-4. OCLC 40713056. [dostęp 2024-08-08]. (indonez.).
- ↑ a b van der Leeden 1983 ↓, s. 84.
- ↑ Bax 2019 ↓, s. 11.
- ↑ Harald Hammarström i inni, South Halmahera [online], Glottolog 4.2 [dostęp 2022-08-23] (ang.).
- ↑ A.C. van der Leeden, Ma’ya: A Language Study: A Phonology, Jakarta: Lembaga Ilmu Pengetahuan Indonesia (LIPI) / Rijksuniversiteit Leiden, 1993 (LIPI-RUL 2A), s. 10, ISBN 979-8258-01-0, OCLC 29305187 (ang.).
- ↑ Wurm 2007 ↓, s. 492.
- ↑ a b Nurain Jalaludin, Ismail Maulud, Zainurrahman, Gebe Language usage in Central Halmahera: A Sociolinguistic Study, „Langua: Journal of Linguistics, Literature, and Language Education”, 6 (1), 2023, s. 52–58, DOI: 10.5281/zenodo.7731323 [dostęp 2024-10-27] (ang.).
- ↑ Bax 2019 ↓, s. 12–13.
- ↑ Bax 2019 ↓.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Marton Miklós Willem Bax: A sketch grammar of Gebe: a language of North Maluku. Universiteit Leiden, 2019. [dostęp 2024-11-01]. (ang.).
- Charles E. Grimes, Barbara D. Grimes: Languages of the North Moluccas: a preliminary lexicostatistic classification. W: E.K.M. Masinambow (red.): Maluku dan Irian Jaya. Jakarta: Lembaga Ekonomi dan Kemasyarakatan Nasional, Lembaga Ilmu Pengetahuan Indonesia (LEKNAS-LIPI), 1994, s. 35–63, seria: Buletin LEKNAS III.1. OCLC 54222413. (ang.).
- A.C. van der Leeden: Gale Maya. Phonology of a Tone Language of the Raja Ampat Islands. W: E.K.M. Masinambow (red.): Halmahera dan Raja Ampat sebagai kesatuan majemuk: studi-studi terhadap suatu daerah transisi. Jakarta: Lembaga Ekonomi dan Kemasyarakatan Nasional, Lembaga Ilmu Pengetahuan Indonesia (LEKNAS-LIPI), 1983, s. 77–146, seria: Buletin LEKNAS II.2. OCLC 23557257. (ang.).
- Stephen A. Wurm: Australasia and the Pacific. W: Christopher Moseley (red.): Encyclopedia of the World’s Endangered Languages. Abingdon–New York: Routledge, 2007, s. 425–577. DOI: 10.4324/9780203645659. ISBN 978-0-203-64565-9. OCLC 47983733. (ang.).
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Gebe. Endangered Languages Project. [dostęp 2024-11-01]. (ang.).