Irena Tomalak
major | |
Data i miejsce urodzenia |
26 października 1895 |
---|---|
Data i miejsce śmierci |
25 grudnia 1971 |
Przebieg służby | |
Lata służby |
1914–1946 |
Siły zbrojne |
Służba Zwycięstwu Polski |
Formacja |
Związek Strzelecki "Strzelec", |
Jednostki |
SG WP, SG SZP, SG ZWZ, KG AK, Delegatura Sił Zbrojnych na Kraj, ZG WiN |
Stanowiska |
szefowa służby kurierskiej Sztabu Głównego SZP, |
Główne wojny i bitwy |
I wojna światowa, |
Odznaczenia | |
Irena Tomalak z d. Kowalska, I voto Jędrychowska, pseudonim Soldau[1], Słowik, Maria, Maria Niedźwiecka (ur. 26 października 1895 w Warszawie, zm. 25 grudnia 1971 tamże) − oficer Wojska Polskiego, żołnierz Armii Krajowej i powojennego podziemia antykomunistycznego, więzień polityczny w okresie stalinowskim; ostatni stopień wojskowy: major (awans w 1944), poetka[2].
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Wychowała się w rodzinie nadzwyczaj patriotycznej. Ojciec, Franciszek Beniamin Kowalski (1869–1941), pochowany na cmentarzu Powązkowskim, był znanym lekarzem społecznikiem na warszawskiej Woli[3]. Matka, Natalia Apolonia z d. Olszewska (1870–1944) przez pewien czas mieszkała w Krakowie i była zaangażowana w działalność niepodległościową. Irena wraz z siostrą Julią Haliną uczęszczały na pensję Jadwigi Kowalczykówny i Jadwigi Jawurkówny w Warszawie przy ul. Wiejskiej 5. W 1913 Irena Tomalak zdała w Krakowie maturę i studiowała filologię polską na Uniwersytecie Jagiellońskim.
Od 1914 należała do Związku Strzeleckiego, była żołnierzem Legionów i Polskiej Organizacji Wojskowej (POW). W 1918 powróciła do Warszawy, gdzie przyjęto ją do Ochotniczej Legii Kobiet, w ramach której walczyła w obronie Lwowa – otrzymała wówczas pierwszy stopień oficerski (podporucznik). W 1921 przeszła doszkolenie w Podchorążówce Rezerwy Piechoty w Warszawie, w 1922 zweryfikowano jej stopień wojskowy. Była słuchaczką oficerskiego kursu łączności w Centralnej Szkole Wojsk Łączności w Zegrzu, działała w Organizacji Przysposobienia Wojskowego Kobiet (OPWK), następnie w Referacie Przysposobienia Rezerw Kobiecych Wydziału Przysposobienia Rezerw w Oddziale III Sztabu Generalnego WP (do 1924)[4], awansowana na stopień kapitana.
Od 15 października 1939 w Służbie Zwycięstwu Polski. W listopadzie 1939 została pierwszą kurierką (gen. Michała Tokarzewskiego), która dotarła do Bazy Łączności Sztabu Naczelnego Wodza w Budapeszcie, w 1940 pełniła funkcję szefowej służby kurierskiej Sztabu Głównego SZP, potem Związku Walki Zbrojnej (ZWZ). W pierwszym okresie okupacji w ich domu w Warszawie na Woli przy ul. Działdowskiej 6 mieszkał Leopold Okulicki, późniejszy ostatni komendant AK. W latach 1943–1944 Irena Tomalak była z-cą kierowniczki Oddziału Łączności Konspiracyjnej w Komendzie Głównej Armii Krajowej[5], a od 1944 członkiem organizacji NIE/Niepodległość. W powstaniu warszawskim walczyła w Baonie „Kiliński”. Po powstaniu wyszła z Warszawy wraz z ludnością cywilną.
Podobne wysokie funkcje jak przed powstaniem pełniła w KG AK z siedzibą w Częstochowie, następnie w Delegaturze Sił Zbrojnych, posługując się nazwiskiem „Maria Niedźwiecka”, obsługiwała kierownictwo Polskiego Państwa Podziemnego przed dokonanym przez NKWD aresztowaniem i tzw. procesem Szesnastu przed sądem w Moskwie w czerwcu 1945. Aresztowana w trakcie trzeciego nielegalnego wyjazdu za granicę w charakterze emisariusza (kurierki II Zarządu Głównego WiN) do polskich władz z konspiracyjną pocztą, m.in. do Paryża i Rzymu, 21 lub 30 kwietnia 1946 przy przekraczaniu granicy czechosłowackiej. W śledztwie była przetrzymywana w areszcie Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego przy ul. Koszykowej 6 i przesłuchiwana w procesach dwóch komendantów WiN – w Warszawie w tzw. procesie płk. Jana Rzepeckiego (proces od 4 stycznia 1947) i w tzw. procesie krakowskim płk. Franciszka Niepokólczyckiego (proces od 11 sierpnia 1947). Otrzymała 15-letni wyrok Rejonowego Sądu Wojskowego w Warszawie, który odsiadywała w zakładach karnych: w Warszawie przy ul. Rakowieckiej, Fordonie, Inowrocławiu (sierpień 1952 – marzec 1955) i ponownie w Fordonie; zwolniona 7 maja 1956.
Irena Tomalak spoczywa w grobowcu rodzinnym na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kw. 230–IV–8/9)[6]
Bronisław Komorowski, prezydent Rzeczypospolitej Polskiej odznaczył pośmiertnie Irenę Tomalak Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski Postanowieniem nr 273/2010 z dnia 14 września 2010[7].
Życie prywatne
[edytuj | edytuj kod]Małżonek
[edytuj | edytuj kod]Siostra
[edytuj | edytuj kod]Dzieci
[edytuj | edytuj kod]Uczestnikami Powstania Warszawskiego w formacji Szarych Szeregów były też dzieci Ireny Tomalak:
- Witold Józef Tomalak (1927–1990), w powstaniu warszawskim walczył w Batalionie "Parasol" ?, przesłuchiwany w siedzibie Gestapo przy al. Szucha 25, więziony na Pawiaku, pracownik techniczny Akademii Lekarskiej w Gdańsku, absolwent Państwowej Szkoły Morskiej w Szczecinie, oficer Polskiej Żeglugi Morskiej oraz kpt. Polskiego Ratownictwa Okrętowego, mieszkaniec Warszawy, Szczecina i Gdańska, pochowany w grobie rodzinnym na cmentarzu Powązkowskim (kwatera nr 230),
- Anna Krystyna Reszuto z d. Tomalak, ur. w 1930, studiowała w SGPiS w Warszawie, pełni funkcje w Światowym Związku Żołnierzy Armii Krajowej. Od 2013 jest wicekanclerzem Kapituły Orderu Krzyża Niepodległości[8].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ pseudonim pochodzi od okupacyjnej nazwy ul. Działdowskiej (Soldaustrasse) przy której zamieszkiwała rodzina Tomalaków. W latach 1941–1944 ? w budynku mieściła się warszawska komendantura Luftwaffe.
- ↑ Tomalak, Irena: Drugi brzeg: wiersze wojenne i więzienne, Fundacja Archiwum Pomorskie Armii Krajowej Toruń 1994, 210 s.
- ↑ specj. chorób wewn. przyjmujący w gabinecie przy ul. Wolskiej 47a, tel.: 76-21 (Księga Informacyjno-adresowa "Cała Warszawa", Warszawa 1930)
- ↑ Zarchiwizowana kopia. [dostęp 2010-10-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-01-31)].
- ↑ http://www.ceeol.com/aspx/getdocument.aspx?logid=5&id=a658fd33-54f3-4f31-9189-f649b29803da#search =%22p%C5%82k%20Tomalak%22
- ↑ Cmentarz Powązkowski w Warszawie. (red.). Krajowa Agencja Wydawnicza, 1984. ISBN 83-03-00758-0.
- ↑ M.P. z 2010 r. nr 90, poz. 1044
- ↑ http://www.prezydent.pl/archiwum-bronislawa-komorowskiego/aktualnosci/ordery-i-odznaczenia/art,1204,prezydent- powolal-kapitule-orderu-krzyza-niepodleglosci.html
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Tomalak, Irena: Wiersze więzienne, Związek Więźniów Politycznych Okresu Stalinowskiego, Środowisko Fordowianek Warszawa 1992, 179 s.
- Tomalak, Irena: Drugi brzeg: wiersze wojenne i więzienne, Fundacja Archiwum Pomorskie Armii Krajowej Toruń 1994, 210 s.
Źródła
[edytuj | edytuj kod]Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Proces krakowski. Działacze WiN i PSL przez sądem. dziennik.krakow.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-11-22)].
- Więzienie w Warszawie przy ul. Rakowieckiej
- Więzienie w Inowrocławiu
- Biogram i wybrane wiersze mjr Ireny Tomalak. dluga7.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)].
- Biogram
- Członkowie Dowództwa Głównego SZP
- Żołnierze Legionów Polskich 1914–1918
- Członkowie Delegatury Sił Zbrojnych na Kraj
- Członkinie Ochotniczej Legii Kobiet
- Członkowie Polskiej Organizacji Wojskowej
- Członkowie Przysposobienia Wojskowego Kobiet
- Członkowie Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość
- Członkowie Związku Walki Zbrojnej
- Kobiety – żołnierze Wojska Polskiego
- Kobiety – powstańcy warszawscy
- Kurierzy Komendy Głównej ZWZ-AK
- Odznaczeni Krzyżem Armii Krajowej
- Odznaczeni Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (III Rzeczpospolita)
- Odznaczeni Krzyżem Walecznych
- Odznaczeni Medalem Wojska
- Pochowani na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie
- Urodzeni w 1895
- Więźniowie aresztu śledczego MBP przy ul. Koszykowej w Warszawie
- Więźniowie polityczni w Polsce Ludowej 1944–1956
- Więźniowie więzienia mokotowskiego (Polska Ludowa)
- Więźniowie więzienia w Fordonie (Polska Ludowa)
- Zmarli w 1971
- Absolwentki Szkoły na Wiejskiej
- Ludzie urodzeni w Warszawie