Przejdź do zawartości

International Alphabet of Sanskrit Transliteration

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

International Alphabet of Sanskrit Transliteration (IAST) (pol. Międzynarodowy Alfabet Transliteracji Sanskrytu) – powszechnie stosowana metoda transliteracji, która pozwala na jednoznaczne transliterowanie tekstów indyjskich, w Polsce zwana przez indologów „transliteracją naukową”.

Historia

[edytuj | edytuj kod]

IAST jest oparty na standardzie przyjętym przez Międzynarodowy Kongres Orientalistów w Atenach w 1912 r., wywodzącym się ze standardu przyjętego we wrześniu 1894 r. podczas Międzynarodowego Kongresu Orientalistów w Genewie. Pozwala na jednoznaczną transliterację pisma dewanagari oraz innych indyjskich alfabetów np: śarada, czyli konwersję grafemiczną. Jest zarazem wierną transkrypcją fonetyczną języków indyjskich - oddaje nie tylko fonemy sanskrytu, ale zasadniczo pozwala na fonetyczne przypisanie znaczeń każdej literze (np. visarga ḥ, która jest alofonem r i s).

Romanizacja Biblioteki Narodowej w Kalkucie, która zmierza do latynizacji wszystkich pism indyjskich, jest rozwinięciem IAST.

IAST jest najpopularniejszym systemem transliterowania sanskrytu i pali. Często używany w specjalistycznych publikacjach na temat języków i literatur starożytnych Indii (jak klasycznego sanskrytu), a także na temat większości języków średnioindyjskich (np. języka pali) i nowoindyjskich (np. języka hindi). Jest także stosowana publikacjach fachowych dotyczących indyjskich religii czy filozofii, klasycznej literatury itp. Szeroka dostępność czcionek Unicode wpływa na coraz częstsze używanie IAST w tekstach elektronicznych.

Na Zachodzie (Wielka Brytania i USA, Francja, Niemcy, Włochy) jest stosowana obecnie niemal powszechnie w publikacjach na temat literatury, kultury, sztuki, filozofii i religii Indii, nawet w przeznaczonych dla masowego odbiorcy. Niestety, w Polsce stosowana jest niemal wyłącznie w publikacjach specjalistycznych, a w publikacjach popularnych panuje wielki chaos – spowodowany trwającym od 1957 r. sporem indologów o tzw. „polską transkrypcję pism indyjskich” i istnieniem kilku „szkół” transkrypcji.

IAST – tabela konwersji znaków (sanskryt i hindi)

[edytuj | edytuj kod]

Wykaz znaków IAST (małe i duże litery - choć pismo devanagari nie rozróżnia małych i wielkich liter), ich odpowiedniki w devanagari i wartości fonetyczne w Międzynarodowym Alfabecie Fonetycznym. Uwaga: między sanskrytem a językiem hindi występują niewielkie różnice fonologiczne:

 [ə]
a  A
 [ɑː]
ā  Ā
 [i]
i  I
 [iː]
ī  Ī
 [u]
u  U
 [uː]
ū  Ū
 [ɹ̩]
ṛ  Ṛ
 [ɹ̩ː]
ṝ  Ṝ
 []
ḷ  Ḷ
 [l̩ː]
ḹ  Ḹ
samogłoski


 [eː]
e  E
 [aːi]
ai  Ai
 [oː]
o  O
 [aːu]
au  Au
dwugłoski
अं []
ṃ  Ṃ
anusvara
अः [h]
ḥ  Ḥ
visarga
tylnojęzykowe podniebienne (palatalne) szczytowe (cerebralne) zębowe wargowe
 [k]
k  K
 [c]
c  C
 [ʈ]
ṭ  Ṭ
 []
t  T
 [p]
p  P
bezdźwięczne
 [kʰ]
kh  Kh
 [cʰ]
ch  Ch
 [ʈʰ]
ṭh  Ṭh
 [ʰ]
th  Th
 [pʰ]
ph  Ph
bezdźwięczne przydechowe
 [ɡ]
g  G
 [ɟ]
j  J
 [ɖ]
ḍ  Ḍ
 []
d  D
 [b]
b  B
dźwięczne
 [gʰ]
gh  Gh
 [ɟʰ]
jh  Jh
 [ɖʰ]
ḍh  Ḍh
 [ʰ]
dh  Dh
 [bʰ]
bh  Bh
dźwięczne przydechowe
 [ŋ]
ṅ  Ṅ
 [ɲ]
ñ  Ñ
 [ɳ]
ṇ  Ṇ
 [n]
n  N
 [m]
m  M
spółgłoski nosowe
   [j]
y  Y
 [r]
r  R
 [l]
l  L
 [v]
v  V
półsamogłoski
   [ɕ]
ś  Ś
 [ʂ]
ṣ  Ṣ
 [s]
s  S
  spółgłoski szczelinowe
 [ɦ]
h  H
        spółgłoska szczelinowa dźwięczna

Porównanie z ISO 15919

[edytuj | edytuj kod]

IAST jest częścią ISO 15919. Istnieje pięć wyjątków, w których standard ISO używa innych znaków niż IAST ze względu na to, że obejmuje też współczesne języki indyjskie.

Devanāgarī IAST ISO 15919 Uwagi
(hindi) ए/ े e ē ISO e oznacza (hindi) ऎ/ ॆ
(hindi) ओ/ो o ō ISO o oznacza (hindi) ऒ/ॊ
(sanskryt)  ं ISO oznacza znak "tippi" pisma gurmukhi (pendż.)  ੰ
(hindi) ऋ/ ृ ISO oznacza ड़ /ɽ/
(hindi) ॠ/ ॄ r̥̄ dla zgodności z

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]