Hymenoscyphus fraxineus
 Hymenoscyphus fraxineus | |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Klasa | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
Hymenoscyphus fraxineus |
| Nazwa systematyczna | |
| Hymenoscyphus fraxineus (T. Kowalski) Baral, Queloz & Hosoya IMA Fungus 5(1): 79 (2014) | |
.jpg)
Hymenoscyphus fraxineus (T. Kowalski) Baral, Queloz & Hosoya – gatunek grzybów z rodziny tocznikowatych (Helotiaceae)[1].
Systematyka i nazewnictwo
[edytuj | edytuj kod]Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Hymenoscyphus, Helotiaceae, Helotiales, Leotiomycetidae, Leotiomycetes, Pezizomycotina, Ascomycota, Fungi[1].
Po raz pierwszy takson ten zdiagnozował w roku 2006 Tadeusz Kowalski[2] nadając mu nazwę Chalara fraxinea. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadali mu w roku 2014 Hans-Otto Baral, Valentin Quelo i Tsuyoshi Hosoya[1][3].
- Chalara fraxinea T. Kowalski 2006
- Hymenoscyphus pseudoalbidus Queloz, Grünig, Berndt, T. Kowalski, T.N. Sieber & Holdenr. 2011
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]Teleomorfa to apotecjum białawe do kremowego, z wiekiem brązowiejące, zbudowane z płaskiego kapelusza o średnicy 1,5–3,0 mm i krótkiego trzonka o wymiarach 0,4–2,0 × 0,2–0,5 mm powiększonego lub wąskiego u podstawy, część podstawy często czarna[5][6][7].
- Cechy mikroskopowe
Worki cylindryczno-maczugowate, 8-zarodnikowe, o rozmiarach około 80–107 × 6–12 µm. Zarodniki cylindryczno-wrzecionowate, szkliste, dekstrynoidalne, w stanie dojrzałym z 1(-2) przegrodą, o rozmiarach około 13–17 (–21) × 3,5–5,0 µm. Wstawki z przegrodą, szkliste, lekko żółtawe, cylindryczne o szerokości 2,0–2,5 µm, powiększone do 3 µm na szczycie[5][6][7].
Występowanie i siedlisko
[edytuj | edytuj kod]Hymenoscyphus fraxineus ma dwie fazy swojego cyklu życiowego: płciową i bezpłciową. Etap bezpłciowy (anamorfa) rośnie w dotkniętych drzewach, atakując korę oraz gałązki i gałęzie. Etap płciowy, reprodukcyjny (teleomorfa) rośnie latem na poczerniałych obszarach opadłych ogonków liści jesionu wyniosłego (Fraxinus excelsior L.) z poprzedniego roku lub martwych pędach[6][8][9][10][11].
Wywołuje on groźną chorobę powodującą zamieranie jesionu wyniosłego[12][13][14][15]. Zarażenie jesionu powoduje ograniczenie przepływu wody i składników odżywczych, co prowadzi do szybkiego obumierania, a ostatecznie do śmierci[16]. W sierpniu 2011 r. w nadleśnictwach Myślenice i Dynów na południu Polski przeprowadzono badania występowania owocników (apotecjum) Hymenoscyphus fraxineus na opadłych liściach jesionu wyniosłego. Z analizy wynika, że szacunkowa liczba owocników H. fraxineus może jednorazowo sięgać od 370 tys. do ponad 13 mln na hektar[17]. Prowadzone są badania mające na celu biologiczne ograniczenie rozprzestrzeniania się H. fraxineus na liściach jesionu wyniosłego[18][19].
Choroba zamierania jesionów została po raz pierwszy zaobserwowana w Europie Północnej i Środkowej w latach 90. XX wieku i od tego czasu H. fraxineus rozprzestrzenił się na większą część Europy. Gatunek został znaleziony na jesionie mandżurskim (Fraxinus mandshurica Rupr.) w Japonii i Chinach, gdzie wydaje się być niepatogenny dla swojego rodzimego żywiciela. W połączeniu z brakiem odporności jesionu europejskiego sugeruje to azjatyckie pochodzenie H. fraxineus[6][20].
Gatunki podobne
[edytuj | edytuj kod]W Polsce występuje ponad 20 gatunków pucharków[21]. Bardziej pospolite to:
- pucharek owocowy (Hymenoscyphus fructigenus) występujący na opadłych owocach drzew i krzewów, głównie buka i dębu,
- tzw. pucharek bukowy (Phaeohelotium fagineum) rozwijający się na opadłych owocach buka[22]
- pucharek kielichowaty (Hymenoscyphus calyculus) występujący na drewnie i gałązkach drzew liściastych[21].
- pucharek źdźbłowy (Hymenoscyphus herbarum) rozwija się na martwych łodygach roślin zielnych[22].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c Index Fungorum – Names Record [online], www.indexfungorum.org [dostęp 2020-11-21] (ang.).
- ↑ Marcin Zarek, Zakład Fitopatologii Leśnej, Mykologii i Fizjologii Drzew WL w Krakowie – pracownicy – Tadeusz Kowalski [online], www.les.ar.krakow.pl [dostęp 2020-11-22] [zarchiwizowane z adresu 2019-09-11].
- ↑ Hans-Otto Baral, Valentin Queloz, Tsuyoshi Hosoya, Hymenoscyphus fraxineus , the correct scientific name for the fungus causing ash dieback in Europe, „IMA Fungus”, 5 (1), 2014, s. 79–80, DOI: 10.5598/imafungus.2014.05.01.09, ISSN 2210-6359, PMID: 25083409, PMCID: PMC4107900 [dostęp 2020-11-21] (ang.).
- ↑ Species Fungorum – Species synonymy [online], www.speciesfungorum.org [dostęp 2020-11-21] (ang.).
- ↑ a b Hymenoscyphus fraxineus, [w:] Thomas Læssøe, Jens H. Petersen, Fungi of Temperate Europe, Princeston and Oxford: Princeston University Press, 2019, s. 1422, ISBN 978-0-691-18037-3.
- ↑ a b c d Hymenoscyphus fraxineus (ash dieback) [online], www.cabi.org [dostęp 2020-11-22] (ang.).
- ↑ a b Katarína Adamčíková i inni, Identification of Hymenoscyphus fraxineus, the causal agent of ash dieback in Slovakia, „Biologia”, 70 (5), DOI: 10.1515/biolog-2015-0075, ISSN 1336-9563 [dostęp 2020-11-21] (ang.).
- ↑ T. Kowalski, Chalara fraxinea sp. nov. associated with dieback of ash ( Fraxinus excelsior ) in Poland: Association of C. fraxinea with F. excelsior in Poland, „Forest Pathology”, 36 (4), 2006, s. 264–270, DOI: 10.1111/j.1439-0329.2006.00453.x [dostęp 2020-11-22] (ang.).
- ↑ Astrid Koehl, Confirmation of the colonization path of Hymenoscyphus fraxineus from leaves to shoots in Fraxinus excelsior [online], 28 czerwca 2018 [dostęp 2020-11-21] (ang.).
- ↑ Karolina Duszczyk, Epidemia zabija europejskie jesiony [online], Nauka w Polsce [dostęp 2020-11-22] (pol.).
- ↑ Hymenoscyphus pseudoalbidus [online], ETH – Forest Pathology and Dendrology, 14 kwietnia 2010 [dostęp 2012-10-31] [zarchiwizowane z adresu 2012-11-05] (ang.).
- ↑ Anna Żółciak i inni, Fungi isolated from shoots showing ash dieback in the Wolica Nature Reserve in Poland and artificially inoculated seedlings with Hymenoscyphus fraxineus, „Folia Forestalia Polonica”, 61 (1), 2019, s. 42–50, DOI: 10.2478/ffp-2019-0004, ISSN 2199-5907 [dostęp 2020-11-22] (ang.).
- ↑ Michał Orzechowski, Jakub Kacprzak, Wojciech Kędziora, Dying of ash (Fraxinus excelsior L.) in the ‘Jesionowe Góry’ Nature Reserve, „Forest Research Papers”, 77 (2), 2016, s. 124–133, DOI: 10.1515/frp-2016-0014, ISSN 2082-8926 [dostęp 2020-11-22] (ang.).
- ↑ V. Queloz i inni, Cryptic speciation in Hymenoscyphus albidus: Speciation in Hymenoscyphus albidus, „Forest Pathology”, 41 (2), 2011, s. 133–142, DOI: 10.1111/j.1439-0329.2010.00645.x [dostęp 2020-11-22] (ang.).
- ↑ Ash dieback (Hymenoscyphus fraxineus) [online], Forest Research, 7 marca 2019 [dostęp 2020-11-22] (ang.).
- ↑ Ash dieback [online], Test Valley Borough Council [dostęp 2020-11-22] (ang.).
- ↑ Tadeusz Kowalski, Maciej Białobrzeski, Agnieszka Ostafińska, The occurrence of Hymenoscyphus pseudoalbidus apothecia in the leaf litter of Fraxinus excelsior stands with ash dieback symptoms in southern Poland, „Acta Mycologica”, 48 (2), 2013, s. 135–146, DOI: 10.5586/am.2013.031, ISSN 2353-074X [dostęp 2020-11-22] (ang.).
- ↑ Tadeusz Kowalski, Mykobiota liści Fraxinus excelsior, jej taksonomia i potencjał biokontrolny względem inwazyjnego grzyba Hymenoscyphus fraxineus, sprawcy zamierania jesionu, [w:] Wyszukiwarka projektów finansowanych przez NCN, projekty.ncn.gov.pl [dostęp 2020-11-22] (pol.).
- ↑ Karolina Duszczyk, Jak zniszczyć sprawcę zamierania jesionów [online], Nauka w Polsce, 20 lutego 2017 [dostęp 2020-11-22] (pol.).
- ↑ R. Drenkhan, K. Adamson, M. Hanso, Fraxinus sogdiana, a Central Asian ash species, is susceptible to Hymenoscyphus fraxineus , „Plant Protection Science”, 51 (No. 3), 2016, s. 150–152, DOI: 10.17221/89/2014-PPS [dostęp 2020-11-22].
- ↑ a b Maria Alicja Chmiel: Checklist of Polish Larger Ascomycetes. Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów workowych Polski. Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2006. ISBN 978-83-89648-46-4.
- ↑ a b Barbara Gumińska, Władysław Wojewoda: Grzyby i ich oznaczanie. Warszawa: PWRiL, 1985. ISBN 83-09-00714-0.