Helicodiceros muscivorus

*Helicodiceros muscivorus*
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	liliopodobne (≡ jednoliścienne)
Rząd	żabieńcowce
Rodzina	obrazkowate
Podrodzina	Aroideae
Rodzaj	Helicodiceros; Schott
Gatunek	Helicodiceros muscivorus
	Nazwa systematyczna
	Helicodiceros muscivorus (L.f.) Engl. in A.DC & C.DC; Monogr. Phan. 2: 605 (1879).
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Zasięg
	Multimedia w Wikimedia Commons

Helicodiceros muscivorus (L.f.) Engl. in A.DC & A.C.P.de Candolle – gatunek rośliny, należący do monotypowego rodzaju Helicodiceros, z plemienia Areae w rodzinie obrazkowatych, endemiczny dla Balearów, Korsyki i Sardynii.

Z uwagi na ciekawe liście i kwiatostany rośliny z tego gatunku uprawiane są jako ozdobne rośliny pokojowe i ogrodowe oraz jako ciekawostki w ogrodach botanicznych.

Morfologia

Pokrój: Średniej wielkości roślina zielna, rosnąca pojedynczo lub tworząca kępy, o wysokości do 75 cm.

Łodyga: Roślina tworzy podziemną, niemal kulistą bulwę pędową o wymiarach 5–14×2,5–6,5 cm. Rośliny dorosłe tworzą bulwy przybyszowe z przypadkowych, obrzeżnych odrośli.

Liście: Pochwy liściowe tworzą pseudo-łodygę o długości do 50 cm i średnicy do 4,5 cm, chroniącą szypułkę. Pseudo-łodyga bladozielona do lekko sinozielonej, z dużymi, postrzępionymi, zielonkawo- do purpurowo-brązowymi, podłużnymi plamami, zwłaszcza na pochwie szypułki. Ogonki liściowe w przekroju w kształcie litery D. Blaszki liściowe wachlarzowatopalczaste, oszczepowate w zarysie, o wymiarach 10–35×6–20 cm. Środkowy listek szeroki, dalsze listki węższe, wzniesione i spiralnie skręcone. Blaszka liściowa tej rośliny przypomina poroże.

Kwiaty: Kwiatostan typu kolbowatego pseudancjum, o długości 15 – 45 cm. Szypułka częściowo zamknięta w pseudo-łodydze, wystaje z niej na długość od 2 do 15 cm, w kolorze bladozielonym do lekko sinozielonego. Pochwa kwiatostanu u nasady podłużna, silnie skręcona do średnicy od 3 do 6 cm na długości od 5 do 11 cm, z zewnątrz jasnozielona z postrzępionymi, zielonkawo- do brązowo-purpurowymi, podłużnymi plamami, wewnątrz jasnozielono-purpurowa, pokryta wyraźnymi, ciemnopurpurowymi, podłużnymi prążkami, u wejścia również bardzo gęstymi, szczecinowatymi, ciemnopurpurowymi włoskami. Górna część pochwy o wymiarach 10–40×8–34 cm, podłużnie jajowata, ostro do spiczasto zakończona, zakrzywiona pod kątem prostym, wewnątrz jasnozielono-różowawa z różowawymi plamami, pokryta ciemnopurpurowymi włoskami, bardzo gęstymi blisko wejścia do skręconej, dolnej części pochwy. Kolba o długości od 13 do 43 cm, zakrzywiona, zbliżona do górnej części pochwy, trzonowata, smukła do nieco masywnie cylindryczno-wrzecionowatej. Wyrostek kolby o długości od 9 do 38 cm. Kolba gęsto pokryta ciemnopurpurowymi, skierowanymi do góry włoskami, ścieniającymi się bliżej wierzchołka. Kwiaty żeńskie ułożone u nasady pochwy na długości 1,5–3 cm. Zalążnie podłużne, jednokomorowe, kilkuzalążkowe, o wymiarach 2–3,3×1,5–2 mm, jasnokremowe do jasnozielonych. Szyjki słupków jasnopurpurowe, znamiona kremowe, o wymiarach 0,5–0,75×0,3 mm. Oddzielający kwiaty żeńskie od męskich pasek szydłowato-sierpowatych, u dołu żółtych, dalej purpurowych prątniczek o wymiarach 5–25×1–4 mm. Kwiaty męskie 2-3-pręcikowe, położone na odcinku 1,5–2,5 cm. Nitki pręcików krótsze od ciemnopurpurowych pylników. W okresie kwitnienia kwiatostany tych roślin przypominają wyglądem okolicę odbytu zdechłego ssaka^[5].

Owoce: Owocostan, o wymiarach 5–12×2,5–7 cm, składający się z około 60 odwrotnie jajowatych do kulisto-eliptycznych jagód o wymiarach 3,5–7×3–5 mm, pomarańczowo-czerwonych po dojrzeniu, zawierających od 1 do 3 nasion. Nasiona szeroko jajowate, o średnicy około 3 mm, brązowe.

Korzenie: Białe, mięsiste i kruche korzenie przybyszowe.

Gatunki podobne: Gatunek podobny do roślin z rodzaju drakunkulus. Różni go między innymi gęsto pokryty włoskami kwiatostan, podłużnie prążkowana pochwa, kształt liści i masywne prątniczki.

Biologia i ekologia

Rozwój: Bylina, geofit^[6]. Bulwy rozwijają się głęboko wśród skał. Rośliny rozpoczynają okres wegetacyjny na przełomie stycznia i lutego, wyrastając przez szczeliny i pęknięcia skalne. Kwiatostan tworzy się na przełomie kwietnia i maja; z uwagi na swój rozmiar płoży się na skale. Jesienią części naziemne obumierają, a roślina wchodzi w stan spoczynku.

Na dzień przed kwitnieniem kwiatostan rośliny lekko się rozluźnia, otwierając się całkowicie pierwszej nocy kwitnienia. Kolory pochwy są bardzo żywe, włoski podniesione, a wyrostek kolby przylega płasko do pochwy. Po wschodzie słońca pierwszego dnia kwitnienia kwiatostan zaczyna wydzielać bardzo silny odór przypominający ptasią padlinę (określany także jako zapach gnijących ryb, odchodów i kosza na śmieci), a temperatura wyrostka i kwiatów męskich podnosi się o około 10° – 15 °C powyżej temperatury powietrza. Kiedy słońce zaczyna bezpośrednio oświetlać kwiatostany, przyciągają do niego muchy z rodziny plujkowatych (przede wszystkim mucha plujka i Lucilia regalis) oraz zgniłówkowatych. Owady te lądują na pochwie, a część z nich przechodzi do podgrzanej komory w dolnej części kwiatostanu, gdzie zostaje uwięziona, z uwagi na wzniesione włoski zakrywające drogę wyjścia z komory. Jeżeli owady pokryte są pyłkiem innych roślin tego gatunku, zapylają kwiaty żeńskie. O poranku drugiego dnia kwitnienia kwiaty żeńskie stają się nieaktywne, a roślina wypuszcza pyłek, obsypując nim uwięzione w komorze muchy. Kwiatostan pozostaje otwarty, jego temperatura spada, pochwa zaczyna odstawać od wyrostka kolby, a włoski opadają, co pozwala odlecieć uwięzionym owadom. W kolejnych dniach brzegi pochwy zwijają się do góry, tworząc korytko wokół wyrostka, kolory kwiatostanu blakną, a roślina przestaje wydzielać zapach. Następnie zarówno pochwa, jak i wyrostek więdną^[5]^[7].

Maksymalny współczynnik oddechowy kwiatów męskich w czasie termogenezy, wynoszący 0,82 μmol CO₂ s^-1 g^-1, może być najwyższym zarejestrowanym dla tkanek roślinnych^[5]. Roślina potrafi podnieść temperaturę kwiatostanu do 45 °C, a więc podobnej do temperatury mięśni owadów w trakcie lotu^[8].

Siedlisko: Skaliste zbocza i klify na brzegu morza, na wysokości 25 – 250 m n.p.m. Prawie zawsze występują w pobliżu kolonii mew. Muchy związane z tymi koloniami są głównymi zapylaczami tych roślin.

Genetyka: Liczba chromosomów 2n = 56.

Nazewnictwo

Toponimia nazwy naukowej: Nazwa naukowa rodzaju pochodzi od greckich słów έλιξ (helix – spirala), δισ (dis – podwójny) i κέρας (keras – róg) i odnosi się do kształtu blaszki liściowej^[9]. Określenie gatunkowe muscivorus pochodzi od łacińskich słów musca (mucha) i vorare (pożerać, karmić się).

Nazwy zwyczajowe: Gatunek nie posiada nazwy zwyczajowej w języku polskim. W języku angielskim roślina ta określana jest jako dead horse arum, czyli zdechły koń, w języku niemieckim Drachenmaul, czyli smoczy pysk, a w dialekcie korsykańskim arechja di porcu, czyli świńskie ucho.

Synonimy^[6]

nomenklatoryczne:
- Arum muscivorum L.f. – bazonim
- Dracunculus muscivorus (L.f.) Parl.
taksonomiczne:
- Arum crinitum Aiton
- Arum spirale Salisb.
- Dracunculus crinitus Schott in Schott et Endl.
- Megotigea crinita Raf.
- Helicodiceros crinitus (Raf.) Schott
- Dracunculus muscivorus var. caprariensis Romo

Uprawa

Wymagania: Roślina wymaga żyznego podłoża, składającego się z 6 części kompostu, 1 części piasku i 1 części kory z drzew liściastych. Doniczka powinna mieć średnicę trzykrotnie większą od średnicy bulwy i być dość wysoka, nawet powyżej 50 cm. Bulwę należy wysadzić 20 cm pod powierzchnią. Podłoże powinno być wilgotne, ale nie mokre. Stanowisko półcieniste.

Pielęgnacja: Po przejściu rośliny w stan spoczynku należy pozwolić całkowicie wyschnąć podłożu, a podsuszoną bulwę przenieść do ciemnego, suchego i chłodnego miejsca. Po rozpoczęciu okresu wegetacyjnego bulwa powinna zostać wysadzona do wilgotnego podłoża. Wysuszenie podłoża w okresie wegetacji spowoduje nieodwracalne przejście rośliny w stan spoczynku. W okresie wegetacji zalecane jest dodatkowe nawożenie.

Rozmnażanie: Z bulw przybyszowych o średnicy powyżej 5 mm, które powinny być wysadzane na głębokości kilku centymetrów.

Choroby i szkodniki: Nicienie, roztocze, zgnilizna.

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-02-28] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-05-20] (ang.).
↑ L.I. Cabrera et al. Phylogenetics relationships of aroids and duckweeds (Araceae) inferred from coding and noncoding plastid DNA. „American Journal of Botany”. 95(9), s. 1153–1165, 2008. (ang.).
↑ Helicodiceros muscivorus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
↑ ^a ^b ^c R.S. Seymour, M. Gibernau i K. Ito. Thermogenesis and respiration of inflorescences of the dead horse arum Helicodiceros muscivorus, a pseudothermoregulatory aroid associated with fly pollination. „Functional Ecology”. 17, s. 886–894, 2003. Blackwell Publishing Ltd..
↑ ^a ^b R. Govaerts i D.G. Frodin: World Checklist of Araceae (and Acoraceae). The Board of Trustees of the Royal Botanic Gardens, Kew, 2002. [dostęp 2010-06-15]. (ang.).
↑ A.-M. Angioy1 et al.. Function of the heater: the dead horse arum revisited. „Proceedings of the Royal Society of London, Series B (Suppl.)”. 271, s. S13–S15, 2004.
↑ Ewa Nieckuła. Gorączka kwiatów. „Wprost”. 41, 2007.
↑ Archibald William Smith: A gardener's handbook of plant names: their meanings and origins. Mineola, NY: Dover Publications, 1997. ISBN 0-486-29715-2.

Bibliografia

Peter C. Boyce: The Genera Dracunculus and Helicodiceros (Araceae: Aroideae). International Aroid Society; Herbarium, Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2010-06-16].
T. Stützel, Klaus Kubitzki: Flowering Plants. Monocotyledons : Alismatanae and Commelinanae (except Gramineae) (The Families and Genera of Vascular Plants). Springer, s. 68. ISBN 3-540-64061-4.
Culture Sheet Dot Org: Helicodiceros muscivorus. [dostęp 2010-06-17].

Linki zewnętrzne

Helicodiceros muscivorus (L.f.) Engl., International Aroid Society [zdjęcia]

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-02-28] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-05-20] (ang.).

[3] L.I. Cabrera et al. Phylogenetics relationships of aroids and duckweeds (Araceae) inferred from coding and noncoding plastid DNA. „American Journal of Botany”. 95(9), s. 1153–1165, 2008. (ang.).

[iucn-4] Helicodiceros muscivorus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).

[dead-5] R.S. Seymour, M. Gibernau i K. Ito. Thermogenesis and respiration of inflorescences of the dead horse arum Helicodiceros muscivorus, a pseudothermoregulatory aroid associated with fly pollination. „Functional Ecology”. 17, s. 886–894, 2003. Blackwell Publishing Ltd..

[kew-6] R. Govaerts i D.G. Frodin: World Checklist of Araceae (and Acoraceae). The Board of Trustees of the Royal Botanic Gardens, Kew, 2002. [dostęp 2010-06-15]. (ang.).

[7] A.-M. Angioy1 et al.. Function of the heater: the dead horse arum revisited. „Proceedings of the Royal Society of London, Series B (Suppl.)”. 271, s. S13–S15, 2004.

[8] Ewa Nieckuła. Gorączka kwiatów. „Wprost”. 41, 2007.

[9] Archibald William Smith: A gardener's handbook of plant names: their meanings and origins. Mineola, NY: Dover Publications, 1997. ISBN 0-486-29715-2.

[1]