HMS Tartar (1937)

HMS Tartar (F43/G43)
	; „Tartar” 12 lutego 1944
	Historia
Stocznia	Swan Hunter & Wigham Richardson, Wallsend
Położenie stępki	26 sierpnia 1936
Wodowanie	21 października 1937
	Royal Navy
Wejście do służby	10 marca 1939
Wycofanie ze służby	1946 (rezerwa); 1947 (skreślony)
Los okrętu	złomowany w 1948
	Dane taktyczno-techniczne
Wyporność	standardowa: 1854 t; pełna: 2519 t
Długość	114,9 m
Szerokość	11,12 m
Zanurzenie	3,96 m
	Napęd
	2 turbiny parowe o mocy łącznej 44 000 KM,; 3 kotły parowe, 2 śruby
Prędkość	36 w
Zasięg	5700 Mm przy 15 w
	Uzbrojenie
	8 dział 120 mm (4xII),; 4 działka 40 mm plot (1xIV),; 8 wkm plot (2xIV),; 4 wt 533 mm (1xIV),; 20 bg, 2 mbg; (- stan na 1939-40, szczegóły w tekście)
Załoga	190

HMS Tartar – brytyjski niszczyciel z okresu II wojny światowej, typu Tribal, w służbie Royal Navy w latach 1939–1946. Nosił znaki taktyczne F43, G43. Podczas wojny służył w kampanii norweskiej, na Atlantyku, w Arktyce, na Morzu Śródziemnym oraz na Oceanie Indyjskim.

Za przebieg służby otrzymał aż 12 wyróżnień bitewnych (battle honours): Norwegia 1940-41, operacja przeciw pancernikowi Bismarck 1941, Arktyka 1941, konwoje maltańskie 1942, północna Afryka 1942-43, Sycylia 1943, Salerno 1943, Morze Śródziemne 1943, lądowanie w Normandii 1944, kanał La Manche 1944, Zatoka Biskajska 1944, Birma 1945^[1].

Budowa

Osobny artykuł: Niszczyciele typu Tribal (1936).

Okręt zamówiono 12 czerwca 1936 w ramach programu budowy na 1936 rok w stoczni Swan Hunter & Wigham Richardson w Wallsend. Stępkę pod jego budowę położono 26 sierpnia 1936 (wraz z bliźniaczym „Somali”). Kadłub wodowano 21 października 1937, a okręt wszedł do służby w Royal Navy 10 marca 1939. Był siódmym okrętem brytyjskim noszącym tę nazwę (pol. Tatar)^[1]. Wyposażony był do pełnienia funkcji okrętu flagowego flotylli (lidera).

Służba w skrócie

Początek służby

„Tartar” wszedł w skład 6. Flotylli Niszczycieli Floty Metropolii (Home Fleet)^[a]. W czerwcu brał udział w bezskutecznej akcji ratowania okrętu podwodnego HMS „Thetis” w Zatoce Liverpoolskiej.

Po wybuchu II wojny światowej głównie patrolował z 6. Flotyllą na Morzu Północnym i Atlantyku oraz osłaniał główne siły floty, stacjonując w Scapa Flow.

Kampania norweska 1940

W dniach 4–7 kwietnia 1940 „Tartar” wraz z HMS „Mashona”, „Somali” i „Matabele” eskortował konwój HN-24 z Norwegii. Tuż przed niemieckim atakiem na Norwegię, 7 kwietnia niszczyciele te dołączyły do głównych sił Floty Metropolii adm. Forbesa^[b], które wyszły w morze w bezskutecznym poszukiwaniu niemieckich okrętów. Następnie pomiędzy 9 a 12 kwietnia eskortował konwój HN-25 z okolic Bergen (wraz z polskimi niszczycielami „Grom”, „Błyskawica” i „Burza”). 11 kwietnia „Tartar” atakował okręt podwodny, lecz bezskutecznie. 14–15 kwietnia wraz z „Błyskawicą” i „Gromem” wyruszył na patrol pod Skagerrak celem zwalczania żeglugi, lecz z powodu sztormu operację odwołano^[2]. Ponownie miał patrolować z „Błyskawicą” i „Gromem” oraz HMS „Javelin” w nocy 17 kwietnia, lecz akcję odwołano z powodu przewagi lotnictwa niemieckiego. 17–18 kwietnia okręty te dołączyły do eskorty powracającego z Norwegii uszkodzonego krążownika HMS „Suffolk”^[3]. 22 kwietnia atakował okręt podwodny U-29, który jednak zdołał ujść. Tego dnia też eskortował z Norwegii uszkodzony slup HMS „Pelican”.

W nocy 30 kwietnia – 1 maja „Tartar” brał udział w ewakuacji wojsk z Molde, eskortując transportowiec wojska „Ulster Monarch”. 3 maja wykonał kolejny patrol na Skagerrak, z HMS „Sikh” i trzema niszczycielami francuskimi. W dniach 18–23 maja w ramach ewakuacji z Harstad, eskortował do Clyde polskie statki służące jako transportowce wojska MS Sobieski i MS Batory (wraz z niszczycielem HMS „Westcott”(inne języki))^[4].

Pod koniec maja 1940 zmieniono mu znak taktyczny z F43 na G43. W tym okresie, podczas remontu HMS „Somali” do sierpnia 1940, „Tartar” pełnił rolę okrętu flagowego 6. Flotylli Niszczycieli (kmdr C. Caslon). „Tartar” wówczas głównie patrolował na wodach brytyjskich, a 6-8 czerwca wziął jeszcze udział w osłonie konwojów ewakuacyjnych z Harstad w Norwegii^[c].

Flota Metropolii 1940–1941

„Tartar” następnie kontynuował służbę na wodach metropolii, głównie patrolową i eskortową. 20 czerwca wraz z „Mashona” i „Maori” zajął na Wyspach Owczych dwa niszczyciele i dwa torpedowce zakupione przez Szwecję we Włoszech, po czym eskortował „Puke” i „Remus” odprowadzone do Scapa Flow (okręty te zostały jednak 2 lipca zwrócone rządowi szwedzkiemu)^[d].

Od 4 października do połowy grudnia 1940 „Tartar” był remontowany w Devonport, przy czym zastąpiono na nim 2 działa 120 mm na rufowej pozycji X przez działa przeciwlotnicze 102 mm (podobnie, jak na innych okrętach tego typu) i otrzymał prawdopodobnie radar. Po powrocie do służby został przydzielony do 8 Dywizjonu 4 Flotylli Niszczycieli Floty Metropolii komandora Viana^[1], wkrótce jednak powrócił do 6. Flotylli.

W dniach 1–6 marca 1941 „Tartar” eskortował dwa transportowce wojska „Queen Emma” i „Princess Beatrix” podczas rajdu komandosów na norweskie Lofoty (z niszczycielami HMS „Somali”, „Eskimo”, „Bedouin” i „Legion”(inne języki) – operacja Claymore). 4 marca zatopił tam dwa niemieckie statki „Hamburg” (5470 BRT) i „Pasajes” (1996 BRT)^[5].

22 maja 1941 wyruszył w eskorcie transportowca wojska „Britannic” do Halifaxu w Kanadzie, wraz z pancernikiem HMS „Rodney” i niszczycielami „Somali”, „Mashona” i „Eskimo”. 24 maja wraz z „Rodney”, „Somali” i „Mashona” został odłączony w celu poszukiwania pancernika „Bismarck”. Z powodu niskiego stanu paliwa, 27 maja skierował się wraz z „Mashona” do bazy. Po drodze, po zatopieniu „Mashony” 28 maja przez lotnictwo niemieckie, uratował 127 członków załogi^[6]

W dniach 25–28 czerwca wziął udział w operacji przechwycenia niemieckiego statku rozpoznania pogodowego WBS-2 „Lauenburg” (z krążownikiem HMS „Nigeria” i niszczycielami „Bedouin” i „Jupiter”). Po przechwyceniu statku koło wyspy Jan Mayen, został on zatopiony przez „Tartar”^[7].

W dniach 27 lipca – 2 sierpnia 1941 wraz z krążownikami HMS „Aurora” i „Nigeria” oraz niszczycielem „Punjabi” rozpoznawał rejon Spitsbergenu oraz Wysp Nedźwiedziej (operacja FB). Od 20 sierpnia brał udział w operacji Gauntlet – wysadzeniu garnizonu na Spitsbergenie. Od września do 17 października był modernizowany w Londynie (m.in. otrzymał radar artyleryjski Typ 285, usunięto rufowy maszt i skrócono drugi komin)^[1].

Konwoje arktyczne i maltańskie 1942

Od 4 do 11 stycznia 1942 „Tartar” eskortował konwój arktyczny do ZSRR PQ-7B (wraz z niszczycielem HMS „Icarus”(inne języki)), od 13 do 16 stycznia konwój powrotny QP-5 (wraz z „Icarus” i krążownikiem HMS „Cumberland”). 22 lutego osłaniał pancernik HMS „King George V” ubezpieczający nieudany atak lotniskowca „Victorious” przeciw niemieckim ciężkim krążownikom „Admiral Scheer” i „Prinz Eugen” (nie odnaleziono wroga)^[e].

W ramach operacji związanych z osłoną konwoju PQ-12, 9 marca „Tartar” osłaniał lotniskowiec „Victorious” podczas nieudanych ataków lotnictwa na pancernik „Tirpitz”, a 11 marca z innymi niszczycielami poszukiwał bezskutecznie „Tirpitza” pod Bodø^[f]. Od kwietnia do 7 czerwca 1942 był remontowany^[1].

Od początku sierpnia „Tartar” został skierowany na Morze Śródziemne, w celu osłony dużej operacji dowozu zaopatrzenia dla Malty o kryptonimie Pedestal. Brał udział w intensywnych walkach z lotnictwem niemieckim i włoskim 11–12 sierpnia oraz atakował 12 sierpnia bombami głębinowymi włoskie okręty podwodne „Granito” i „Emo”, będąc w składzie zespołu Z sił głównych. Wieczorem został skierowany w kierunku Gibraltaru, holując uszkodzony niszczyciel HMS „Foresight”(inne języki). Z uwagi na zagrożenie dla zespołu, 13 sierpnia rano zatopił uszkodzony HMS „Foresight” i powrócił do Gibraltaru, a następnie do Scapa Flow.

9 września „Tartar” został skierowany do osłony konwoju arktycznego PQ-18 w składzie zespołu kadm. Burnetta^[g]. 16 września został skierowany do osłony konwoju powrotnego QP-14.

Morze Śródziemne 1942–1943

W październiku 1942 „Tartar” został przeniesiony do Gibraltaru i od 8 listopada wspierał w składzie 6. Flotylli Niszczycieli lądowania w Afryce Północnej (operacja Torch).

Od grudnia 1942 działał z Algieru na Morzu Śródziemnym w składzie zespołu Q (Force Q), zwalczając żeglugę państw Osi i osłaniając konwoje przybrzeżne (m.in. z HMS „Eskimo”). 28 kwietnia 1943 walczył z kutrami torpedowymi koło Marrettimo w Algierii. Od 7 maja uczestniczył w blokadzie morskiej półwyspu Bon, z którego siły Osi prowadziły ewakuację do Włoch. W czerwcu zespół Q został przebazowany na Maltę. „Tartar” w tym okresie ostrzeliwał pozycje na Pantellerii przed lądowaniem na wyspie, a 10 czerwca wspierał desant (operacja Corkscrew)^[h]

Od 10 lipca wspierał ogniem inwazję na Sycylię (operacja Husky). 11 lipca ratował ok. 200 rozbitków ze statku szpitalnego „Talamba” zatopionego przez lotnictwo. 12 lipca dobił płonący statek z amunicją „Baarn”. 13 lipca odholował uszkodzony niszczyciel „Eskimo” na Maltę. W sierpniu w dalszym ciągu pełnił służbę patrolową u brzegów Sycylii.

31 sierpnia wspierał ogniem desant w Kalabrii^[i]

Od 9 września wspierał desant pod Salerno (operacja Avalanche) w składzie zespołu północnego. M.in. 19 września wspierał ogniem obrońców przyczółka przed niemieckim kontratakiem. W październiku „Tartar” został wycofany z obszaru działań i od listopada 1943 do lutego 1944 remontowany w Devonport.

Europa zachodnia 1944

Po remoncie przydzielony został do 10. Flotylli Niszczycieli w Plymouth, w składzie Dowództwa Plymouth, jako jej okręt flagowy^[j]. Brał udział w patrolach ofensywnych przeciw niemieckiej żegludze przybrzeżnej (operacje Tunnel) i osłonie własnych konwojów, na kanale La Manche. Osłaniał też w maju operacje stawiania aktywnych zagród minowych przez stawiacze „Bellona” i „Apollo”. W czerwcu 1944 brał udział w osłonie lądowania w Normandii. 9 czerwca 1944 wziął aktywny udział w bitwie koło wyspy Ushant (Ouessant) z niemieckimi niszczycielami, w której został uszkodzony. Naprawy przeprowadzono w Devonport od 11 do 25 czerwca^[1].

W nocy 7 lipca „Tartar” i „Huron” zatopiły niemieckie trałowce M-4601 i M-4605 z 46. Flotylli w rejonie Wysp Normandzkich^[8]. W nocy z 14 na 15 lipca, „Tartar”, „Haida” i ORP „Błyskawica” zatopiły niemieckie patrolowce Uj-1420 („Eylau”) i Uj-1421 („Hela”)^[8]. 6 sierpnia „Tartar”, „Ashanti”, „Haida”, „Iroquois” z krążownikiem HMS „Bellona” zaatakowały konwój pod St Nazaire, topiąc trałowce M-263 i M-486, patrolowiec V-414 i mały statek „Otto”. Od listopada 1944 do lutego 1945 „Tartar” był remontowany, po czym, w związku ze zmniejszeniem niebezpieczeństwa ze strony floty niemieckiej, został skierowany na Daleki Wschód i przydzielony do Floty Wschodniej.

Ocean Indyjski 1945

W marcu-kwietniu 1945 „Tartar” dotarł przez Morze Śródziemne na Ocean Indyjski. Od 28 kwietnia w składzie Zespołu 63 sił głównych Floty poszukiwał japońskiej żeglugi między Nikobarami a Andamanami (operacja Bishop, m.in. z pancernikiem HMS „Queen Elizabeth”). Od 30 kwietnia do 2 maja brał udział w atakach na lotniska na Car Nicobar i Port Blair. Na początku maja 1945 wspierał desant w Rangunie (operacja Dracula). 16 maja był atakowany przez lotnictwo, ale bezskutecznie. 21 maja powrócił do bazy Trincomalee.

Od 5 czerwca wchodził w skład zespołu niszczycieli Force 65 atakującego żeglugę między Nikobarami a Sabangiem (operacja Irregular)^[k]. W ramach tego, 12 czerwca zatopił z „Nubian” i „Eskimo” statek „Kuroshima Maru No.2” i ścigacz okrętów podwodnych Nr 57 na północ o Sabangu. 15 czerwca powrócił do Trincomalee. W lipcu miał osłaniał przygotowania do planowanej inwazji na Malaje. W sierpniu działał w rejonie Penangu^[1].

Po wojnie

7 września „Tartar” odpłynął z Penangu i przez Trincomalee, 17 listopada 1945 powrócił do Wielkiej Brytanii. Na początku 1946 został wycofany do rezerwy w Plymouth. Używany był jako hulk mieszkalny dla Floty Rezerwowej. W 1947 został skreślony z listy floty. 6 stycznia 1948 sprzedany BISCO na złom, przybył do stoczni złomowej w Newport w Płd. Walii 22 lutego 1948.^[1]

Dowódcy^[9]

27.02.1939 – 13.10.1939 – Capt. (kmdr) Gerald Harman Warner,
13.10.1940 – 20.01.1940 – Lt.Cdr. (kmdr ppor.) Douglas Eric Holland-Martin
20.01.1940 – 31.05.1940 – Cdr. (kmdr por.) Lionel Peyton Skipwith
31.05.1940 – 5.09.1940 – Capt. (kmdr) Randolph Stewart Gresham Nicholson
05.09.1940 – 17.02.1942 – Cdr. (kmdr por.) Lionel Peyton Skipwith
17.02.1942 – 28.04.1942 – Cdr. (kmdr por.) Richard Taylor White
5.06.1942 – 15.03.1944 – Cdr. (kmdr por.) St. John Reginald Joseph Tyrwhitt
15.03.1944 – październik 1945 – Cdr. (kmdr por.) Basil Jones

Uwagi

↑ 6. Flotylla składała się wówczas z HMS „Somali”, „Ashanti”, „Bedouin”, „Eskimo”, „Mashona”, „Matabele”, „Punjabi”, „Tartar” – G.B.Mason, op.cit.
↑ Siły 7 kwietnia 1940: pancerniki HMS „Rodney” i „Valiant”, krążownik liniowy HMS „Repulse”, krążowniki lekkie HMS „Sheffield" i „Penelope” (i początkowo francuski „Emile Bertin”), niszczyciele HMS „Eskimo”, „Punjabi”, „Bedouin”, „Kimberley”, „Jupiter”, „Codrington”, „Griffin”, „Brazen”, „Escapade”, „Electra”, następnie także HMS „Somali”, „Tartar”, „Matabele" i „Mashona” z Rosyth – Don Kindell, NAVAL EVENTS, APRIL 1940, Part 1 of 4 w serwisie naval-history.net [dostęp 6-6-2009]
↑ Z pancernikiem HMS „Valiant” i niszczycielami „Mashona”, „Bedouin”, „Ashanti” – G. Mason, op.cit.
↑ Szwedzkie niszczyciele typu Sella: „Puke” (ex „Giovanni Nicotera”), „Psilander” (ex „Bettino Ricasoli”), torpedowce typu Spica „Romulus” (ex „Spica”) i „Remus” (ex „Astore”), kupione 27 marca 1940, przed wstąpieniem Włoch do wojny. Don Kindell, NAVAL EVENTS, JUNE 1940, Part 3 of 4 w serwisie naval-history.net [dostęp 8-6-2009]
↑ Lotniskowiec „Victorious” był eskortowany przez krążownik „Berwick” i niszczyciele „Ashanti”, „Bedouin”, „Eskimo”, „Icarus”; pancernik „King George V” w zespole osłony był eskortowany przez „Tartar”, „Onslow”, Punjabi” – Don Kindell, NAVAL EVENTS, FEBRUARY 1942, Part 2 of 2 w serwisie naval-history.net [dostęp 15-6-2009]
↑ Niszczyciele: HMS „Faulknor”, „Fury”(inne języki), „Intrepid”, „Icarus”, „Bedouin”, „Tartar”, „Eskimo” i „Punjabi” – Chronik des Seekrieges 1939-1945
↑ Zespół osłony konwoju PQ-18: krążownik lekki HMS „Scylla”, niszczyciele: HMS „Somali”, „Onslow”, „Onslaught”, „Opportune”, „Offa”, „Ashanti”, „Eskimo”, „Tartar”, „Somali”, „Milne”, „Marne”, „Martin”, „Meteor”, „Faulknor”, „Intrepid”, „Impulsive”, „Fury”(inne języki) (w eskorcie i dalszej osłonie konwoju były ponadto inne okręty) – Chronik des Seekrieges
↑ Wsparcie operacji Corkscrew w składzie zespołu: krążowniki HMS „Aurora”, „Newfoundland”, niszczyciele HMS „Laforey”(inne języki), „Loyal”, „Lookout”, „Jervis”, „Nubian”, „Troubridge”, „Whaddon” – G. Mason, op.cit.
↑ Wsparcie desantu w Kalabrii w składzie zespołu: pancerniki „Nelson” i „Rodney”, krążownik HMS „Orion”, niszczyciele HMS „Offa”, „Petard”, „Quail”, „Queenborough”, „Quilliam”, „Tyrian”, „Troubridge”, ORP „Piorun” – G. Mason, op.cit.
↑ W skład 10. Flotylli wchodziły niszczyciele: HMS „Tartar”, „Ashanti”, „Eskimo”, „Javelin”, kanadyjskie HMCS Haida, „Huron” i polskie OORP „Błyskawica” i „Piorun”
↑ Niszczyciele: „Tartar”, „Eskimo”, „Nubian”, „Penn”, „Paladin” – G.Mason, op.cit.

Przypisy

↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h G. Mason, op.cit.
↑ Don Kindell, NAVAL EVENTS, APRIL 1940, Part 2 of 4 w serwisie naval-history.net [dostęp 9-6-2009]
↑ Don Kindell, NAVAL EVENTS, APRIL 1940, Part 3 of 4 w serwisie naval-history.net [dostęp 9-6-2009]
↑ Don Kindell, NAVAL EVENTS, MAY 1940, Part 3 of 4 w serwisie naval-history.net [dostęp 11-6-2009]
↑ Don Kindell, NAVAL EVENTS, MARCH 1941, Part 1 of 2 w serwisie naval-history.net [dostęp 11-6-2009]
↑ Don Kindell, NAVAL EVENTS, MAY 1941, Part 2 of 2 w serwisie naval-history.net [dostęp 8-6-2009]
↑ Don Kindell, NAVAL EVENTS, JUNE 1941, Part 2 of 2 w serwisie naval-history.net [dostęp 11-6-2009]
↑ ^a ^b Jürgen Rohwer, Chronik des Seekrieges 1939-1945
↑ HMS Tartar (F43) w serwisie uboat.net [dostęp 6-7-2009]

Bibliografia

Geoffrey B Mason, Tartar – Tribal-class Destroyer (ang.) w serwisie naval-history.net [dostęp 10-6-09]

[2] 6. Flotylla składała się wówczas z HMS „Somali”, „Ashanti”, „Bedouin”, „Eskimo”, „Mashona”, „Matabele”, „Punjabi”, „Tartar” – G.B.Mason, op.cit.

[3] Siły 7 kwietnia 1940: pancerniki HMS „Rodney” i „Valiant”, krążownik liniowy HMS „Repulse”, krążowniki lekkie HMS „Sheffield" i „Penelope” (i początkowo francuski „Emile Bertin”), niszczyciele HMS „Eskimo”, „Punjabi”, „Bedouin”, „Kimberley”, „Jupiter”, „Codrington”, „Griffin”, „Brazen”, „Escapade”, „Electra”, następnie także HMS „Somali”, „Tartar”, „Matabele" i „Mashona” z Rosyth – Don Kindell, NAVAL EVENTS, APRIL 1940, Part 1 of 4 w serwisie naval-history.net [dostęp 6-6-2009]

[7] Z pancernikiem HMS „Valiant” i niszczycielami „Mashona”, „Bedouin”, „Ashanti” – G. Mason, op.cit.

[8] Szwedzkie niszczyciele typu Sella: „Puke” (ex „Giovanni Nicotera”), „Psilander” (ex „Bettino Ricasoli”), torpedowce typu Spica „Romulus” (ex „Spica”) i „Remus” (ex „Astore”), kupione 27 marca 1940, przed wstąpieniem Włoch do wojny. Don Kindell, NAVAL EVENTS, JUNE 1940, Part 3 of 4 w serwisie naval-history.net [dostęp 8-6-2009]

[12] Lotniskowiec „Victorious” był eskortowany przez krążownik „Berwick” i niszczyciele „Ashanti”, „Bedouin”, „Eskimo”, „Icarus”; pancernik „King George V” w zespole osłony był eskortowany przez „Tartar”, „Onslow”, Punjabi” – Don Kindell, NAVAL EVENTS, FEBRUARY 1942, Part 2 of 2 w serwisie naval-history.net [dostęp 15-6-2009]

[13] Niszczyciele: HMS „Faulknor”, „Fury”(inne języki), „Intrepid”, „Icarus”, „Bedouin”, „Tartar”, „Eskimo” i „Punjabi” – Chronik des Seekrieges 1939-1945

[14] Zespół osłony konwoju PQ-18: krążownik lekki HMS „Scylla”, niszczyciele: HMS „Somali”, „Onslow”, „Onslaught”, „Opportune”, „Offa”, „Ashanti”, „Eskimo”, „Tartar”, „Somali”, „Milne”, „Marne”, „Martin”, „Meteor”, „Faulknor”, „Intrepid”, „Impulsive”, „Fury”(inne języki) (w eskorcie i dalszej osłonie konwoju były ponadto inne okręty) – Chronik des Seekrieges

[15] Wsparcie operacji Corkscrew w składzie zespołu: krążowniki HMS „Aurora”, „Newfoundland”, niszczyciele HMS „Laforey”(inne języki), „Loyal”, „Lookout”, „Jervis”, „Nubian”, „Troubridge”, „Whaddon” – G. Mason, op.cit.

[16] Wsparcie desantu w Kalabrii w składzie zespołu: pancerniki „Nelson” i „Rodney”, krążownik HMS „Orion”, niszczyciele HMS „Offa”, „Petard”, „Quail”, „Queenborough”, „Quilliam”, „Tyrian”, „Troubridge”, ORP „Piorun” – G. Mason, op.cit.

[17] W skład 10. Flotylli wchodziły niszczyciele: HMS „Tartar”, „Ashanti”, „Eskimo”, „Javelin”, kanadyjskie HMCS Haida, „Huron” i polskie OORP „Błyskawica” i „Piorun”

[19] Niszczyciele: „Tartar”, „Eskimo”, „Nubian”, „Penn”, „Paladin” – G.Mason, op.cit.

[mas-1] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h G. Mason, op.cit.

[4] Don Kindell, NAVAL EVENTS, APRIL 1940, Part 2 of 4 w serwisie naval-history.net [dostęp 9-6-2009]

[5] Don Kindell, NAVAL EVENTS, APRIL 1940, Part 3 of 4 w serwisie naval-history.net [dostęp 9-6-2009]

[6] Don Kindell, NAVAL EVENTS, MAY 1940, Part 3 of 4 w serwisie naval-history.net [dostęp 11-6-2009]

[9] Don Kindell, NAVAL EVENTS, MARCH 1941, Part 1 of 2 w serwisie naval-history.net [dostęp 11-6-2009]

[10] Don Kindell, NAVAL EVENTS, MAY 1941, Part 2 of 2 w serwisie naval-history.net [dostęp 8-6-2009]

[11] Don Kindell, NAVAL EVENTS, JUNE 1941, Part 2 of 2 w serwisie naval-history.net [dostęp 11-6-2009]

[chr744-18] Jürgen Rohwer, Chronik des Seekrieges 1939-1945

[20] HMS Tartar (F43) w serwisie uboat.net [dostęp 6-7-2009]

[1]