Gwara zagłębiowska

Gwara zagłębiowska – mowa ludu zagłębiowskiego, obecnie nieużywana. Należała do dialektu małopolskiego z naleciałościami śląskimi oraz rosyjskimi (głównie w sferze leksykalnej).

Cechy zatracone, to m.in.:

• zachowanie dawnego zakończenia aorystu, w pierwszej osobie l. poj. czasu przeszłego (-ach, -ech → -ak, -ek), np.: bułek – byłem, charowołak – ciężko pracowałam
• przejście wygłosowego -ch w -k, np.: w nosyk cosak, ik
• -o jako końcówka przymiotników w 3 os. l. poj. rż., np.: dobro baba
• mazurzenie, np.: sacunek, zaba, capka
• rusycyzmy w sferze leksykalnej, np. raniec - plecak, tornister; śmirny - grzeczny, spokojny; skolko - ile; konfiety - cukierki; riebiata - dzieci.
• udźwięczniająca fonetyka krakowsko-poznańska, np.: bered Adama, płod upad
• labializacja, np.: łociec, łokno, łobrona
• obecność głosek pochylonych, np.: mom, jo, dóm, syr
• przejście wygłosowego -ą w -om, np.: są → som, idą → idom
• uproszczenie zbitek spółgłoskowych, np.: jastrząb → jascąb

Cechy przetrwałe do dziś:

• twarde zakończenie tematu czasowników, np.: kąpe, kłame, rąbe, chrape,
• różny od ogólnopolskiego rodzaj rzeczowników, np.: krawat – krawatka, parasol – parasolka, kluska – klusek, taboret – tabor(et)ka, puf – pufa, por – pora
• twarda wymowa litery "ń" - słonce, w koncu

• Magda Pastuchowa, Aldona Skudrzykowa: Polszczyzna Zagłębia Dąbrowskiego, Katowice 1994.