Gwara maleszewsko-piryńska

Odsłuchaj

O działalności czetnickiej Giorgia Popa Stojanowa

Wypowiedź osoby z Maleszewii

Kradzież przeklętej kukurydzy

Wypowiedź osoby z miasta Berowo

O podstępnym popie Eftimie

Wypowidź osoby z wsi Władimirowo

Problem z odtwarzaniem tych plików? Zobacz strony pomocy.

Gwara maleszewsko-piryńska (mac. малешевско-пирински говор) – gwara macedońska należąca do grupy wschodniomacedońskiej. Używany jest na części pogranicza macedońsko-bułgarskiego i w leżącej w Bułgarii Macedonii Piryńskiej.

Do charakterystycznych cech fonetycznych gwary maleszewsko-piryńskiej należą:

• prasłowiańska nosówka *ǫ dała a, np. maka, raka^[1], zaś *ę na ogół dało, bez przegłosu, e, np. méso – przegłoszone formy typu žắtva czy šáka są rzadkie^[2],
• sonant *l̥ jest kontynuowany przez ă, np. săza, găta^[1], zachowane jest też sonantyczne *r̥, np. drvo, prsti^[1],
• w odmianie rzeczowników i czasowników dwa typy akcentu – stały morfologicznie oraz ruchomy^[1],
• na południu szeroka wymowa *ě (jać), nawiązująca do gwar wschodniej Bułgarii i południowej Macedonii, np. d^jä́t^je, r^jákă < psł. *dětę, *rěka^[2],
• na całym obszarze przegłos *cě > ca, np. cal, cana < psł. *cělъ, cěna^[3],
• zachowany jest fonem χ^[4],
• redukcje samogłosek, najczęściej spotyka się redukcję nieakcentowanego o do u, np. kugá, gulém, lésnu^[2],
• grupa -vn- jest zachowana bez zmiany do -mn-, np. ravno^[4],
• na miejscu psł. *ť i *ď jest št i žd, np. kašta, gašti, veždi, saždi; jedynie nieliczne wsie mają šč i žǯ (ždž), np. kašča, vežǯi^[4][3],
• starą cechą jest też przegłos *o do e w rodzajniku dla rzeczowników rodzaju męskiego odmiany miękkiej, np. maš – maž-e, drvar – drvar-e^[4],
• zachowanie miękkości č, š, ž, a także spółgłosek wygłosowych, np. k^uón’^[2], często też wzmocniona palatalizacja *-tь w słowach typu zeḱ, paḱ < *zętь, *pǫtь^[4],
• palatalizacja k i g do ḱ i ǵ przed samogłoskami przednimi, np. raḱija oraz po spółgłoskach palatalnych, np. majḱa~maḱa^[4],
• przejście s i š przed c i č do χ, np. moχče, gluχci, maχca, kruχče, puχče^[5],
• grupa čr- zasadniczo rozwinęła się w c(ă)r-, np. cărf, crevó < psł. *čьrvь, *červo^[3].

Dwie pierwsze cechy wiążą tę gwarę z pozostałymi gwarami wschodniomacedońskimi^[1].

Charakterystyczne cechy morfologii gwary maleszewsko-piryńskiej to:

• imiesłów przysłówkowy współczesny na -jḱi, np. odejḱi, vikajḱi,
• imperfekt z końcówką 3. os. l. mn. -šea, np. odešea, vikašea, piješea wobec literackiego одеа, викаа, пиеја,
• końcówka -e w liczbie mnogiej rodzaju męskiego, np. ofčare, prijatele, običae, kone^[6],
• użycie reduplikowanych przyimków typu vof, sos < *vъ(vъ), *sъ(sъ).

• dialekt zachodniobułgarski
• dialekt południowomacedoński

• Franciszek Sławski: Zarys dialektologii południowosłowiańskiej. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1962.
• Божидар Видоески: Дијалекти на македонскиот јазик. T. 1. Skopje: MANU, 1998. (mac.).