Gryphoceratops

Gryphoceratops – wymarły rodzaj dinozaura ptasiomiednicznego, ceratopsa z rodziny leptoceratopsów^[1].

Skamieniałości dinozaura nieznanego wcześniej nauce znaleziono w kanadyjskiej Albercie, 10 km na wschód od Writing-on-Stone Provincial Park, w miejscu zwanym Black Coulee. Spoczywały wśród skał formacji Milk River, którą datowano na późny santon w kredzie późnej. Są więc wcześniejsze niż uprzednio znajdywane szczątki leptoceratopsów, takich jak kampańskie pozostałości Leptoceratops, Cerasinops czy Prenoceratops oraz mastrychckie szczątki montanoceratopsa^[1].

Znaleziona została pojedyncza prawa kość zębowa, zęby nie zachowały się. Jej znany fragment liczy sobie 70 mm, ale całkowity wymiar miałby o 2 cm więcej. Jej analiza pozwoliła badaczom na zaliczenie do rodziny leptoceratopsów, dinozaurów rogatych bardziej pierwotnych od Ceratopsidae. Zwierzę, które ją pozostawiło, musiało być niewielkim przedstawicielem Leptoceratopsidae. Obecność predentary flange łączy je z leptoceratopsem, prenoceratopsem czy Unescoceratops, opisanym w tej samej pracy zespołu Ryana. Z tym ostatnim rodzajem, jak również z Cerasinops, łączy je również leżący wyrostek dziobiasty. Natomiast kształt brzusznego brzegu omawianej kości łączy je tylko z Unescoceratops. Kość zębowa odróżniała się od homologów u innych rodzajów swą głębokością w stosunku do długości rzędu zębów oraz sigmoidalnie zakrzywionym tylnym przebiegiem połączenia kości przedzębowej^[1].

Rodzaj otrzymał nazwę odwołującą się do mitologii greckiej, a epitet gatunkowy honoruje preparatora kości. Przeprowadzona przez Ryana i innych analiza filogenetyczna pokazała, że najbliższym krewnym Gryphoceratops był Unescoceratops, następnie zaś Zhuchengceratops^[1].

Historia odkryć dinozaurów rogatych zaczyna się w XIX wieku. W 1888 Othniel Charles Marsh kreował pierwszy rodzaj Ceratops, który zaliczył do rodziny Ceratopsidae^[2]. Na początku XX wieku Barnum Brown opisał na podstawie znaleziska z Alberty kolejnego, tym razem niewielkich rozmiarów dinozaura z tej grupy, nazwanego Leptoceratops. Rozważał wprowadzenie nowej rodziny niewielkich ceratopsów^[3]. W 1923 nazwano ją Leptoceratopsidae^[4]. Kolejne znaleziska Leptoceratopsidae pochodziły z Montany^[5], a pod koniec wieku także z Azji^[6], a rozważano też zaliczenie tu pojedynczego rodzaju z Australii^[7]. Tymczasem kolejne Leptoceratopsidae odkrywano w Ameryce Północnej. W 2004 dołączył do nich montański Prenoceratops^[8], 3 lata później pochodzący z tego samego stanu Cerasinops^[9]. Po kolejnych znaleziskach w Europie^[10] następne rodzaje Leptoceratopsidae opisano na podstawie skamieniałości znalezionych znowu w Ameryce Północnej^[1].

Skamieniałości dinozaura nieznanego wcześniej nauce znaleziono w kanadyjskiej Albercie, 10 km na wschód od Writing-on-Stone Provincial Park, w miejscu zwanym Black Coulee. Spoczywały wśród skał formacji Milk River, którą datowano na późny santon w kredzie późnej. Nie były to liczne kości. Obejmowały one prawą kość zębową, niekompletną. Oznakowana jako ROM 56635 stała się holotypem nowego rodzaju dinozaura. W 2012 Michael J.Ryan, David C.Evans, Philip J.Currie, Caleb M.Brown i Don Brinkman opublikowali w czasopiśmie Cretaceous Research pracę New leptoceratopsids from the Upper Cretaceous of Alberta, Canada, w której opisali dwa nieznane wcześniej rodzaj Leptoceratopsidae: Unescoceratops i Gryphoceratops właśnie^[1].

Publikacje opisujące kolejne rodzaje Leptoceratopsidae Aquilops^[11] i Ferrisaurus^[12] krótko wspominają rodzaj Gryphoceratops^[11][12].

Znaleziona została pojedyncza prawa kość zębowa, zęby nie zachowały się. Jej znany fragment liczy sobie 70 mm, ale całkowity wymiar miałby o 2 cm więcej. Wysokość kości to 46 mm. Jej analiza pozwoliła badaczom na zaliczenie do rodziny leptoceratopsów, dinozaurów rogatych bardziej pierwotnych od Ceratopsidae^[1]. Były to zwierzęta roślinożerne^[10] ustępujące rozmiarom większym ceratopsom, o długości około dwóch metrów^[4], rzadziej trzech, jak montanoceratops^[13], o wzroście niekiedy nie przekraczającym czterech stóp^[3]. Gryphoceratops należał do mniejszych przedstawicieli tej rodziny^[1].

Znana jest jedynie kość zębowa. Obecność predentary flange łączy Gryphoceratops z leptoceratopsem, prenoceratopsem czy Unescoceratops, opisanym w tej samej pracy zespołu Ryana. Z tym ostatnim rodzajem, jak również z Cerasinops, łączy go również leżący wyrostek dziobiasty. Natomiast kształt brzusznego brzegu omawianej kości łączy go tylko z Unescoceratops. Te 2 rodzaje miały coś w rodzaju „bródki”. Kość zębowa odróżniała się od homologów u innych rodzajów swą głębokością w stosunku do długości rzędu zębów oraz sigmoidalnie zakrzywionym tylnym przebiegiem połączenia kości przedzębowej. Rząd zębowy był zakrzywiony, przez co zwierzę miało krótki pysk, a wyraz twarzy kreatorzy rodzaju określili jako tępy. Na bocznej powierzchni kości badacze dostrzegli niewielkie otwory, leżące wzdłuż słabo zaznaczonego podłużnego grzbietu, przypominające spotykane u innych Leptoceratopsidae. Zębodołów było przynajmniej 10, na końcu rzędu zębowego mógł mieścić się najwyżej pojedynczy zębodół dodatkowy^[1].

Nowy rodzaj otrzymał nazwę Gryphoceratops. Odwołuje się ona do mitologii greckiej, w której występował potwór o nazwie gryf. Miał on ciało lwa, a głowę orła, która skojarzyła się autorom rodzaju z zakrzywionym dziobem nowo opisanego rodzaju^[1]. Już wcześniej pojawiały się głosy, jakoby będące źródłem mitu „kości gryfów” były skamieniałymi pozostałościami po dinozaurach rogatych^[14]. Drugi człon nazwy rodzajowej, ceratops, oznacza rogatą twarz, a pochodzi ze zlatynizowanej greki. W obrębie rodzaju Ryan i współpracownicy umieścili pojedynczy gatunek Gryphoceratops morrisoni. Epitetem pragnęli upamiętnić Iana Morrisona, wymieniając jego zasługi jako wypreparowanie holotypowej niepełnej kości zębowej omawianego rodzaju, oznakowanej jako ROM 56635, oraz inne prace preparatorskie w zakresie paleontologii kręgowców dla Royal Ontario Museum^[1].

Gryphoceratops zaliczony został do rodziny Leptoceratopsidae. Obejmuje ona taksony bliższe leptoceratopsowi niż triceratopsowi^[1].

Celem oceny pozycji Gryphoceratops na drzewie rodowym Ceratopsia kreatorzy rodzaju przeprowadzili analizę filogenetyczną. Jej wyniki obrazuje poniższy kladogram^[1] (uproszczono):

Jak widać, najbliższym krewnym Gryphoceratops okazał się opisany w tej samej pracy Unescoceratops, a następnie Zhuchengceratops^[1]. Podobny pogląd obrazuje kladogram zaprezentowany w opisie rodzaju Aquilops^[11]. Bliskie pokrewieństwo rodzaju z Unescoceratops wspominają też autorzy opisu rodzaju Ferrisaurus^[12].

Skamieniałości znaleziono w kanadyjskiej Albercie, wśród skał ogniwa Deadhorse Coulee formacji Milk River, którą datowano na późny santon w kredzie późnej. Są więc wcześniejsze niż uprzednio znajdywane szczątki leptoceratopsów, takich jak kampańskie pozostałości Leptoceratops, Cerasinops czy Prenoceratops oraz mastrychckie szczątki montanoceratopsa, od najbliższego krewnego Unescoceratops starsze są o 8 milionów lat. Czyni je to najstarszymi szczątkami z grupy leptoceratopsów^[1]. Pogląd ten utrzymał się w pracach kolejnych badaczy. Kreatorzy Aquilops wymieniając Gryphoceratops jako najstarszego Leptoceratopsidae Ameryki Północnej, podając czas jego życia jako późny santon, między 84 a 83,6 miliona lat temu^[11] (minimum 83,7 wedle innych autorów^[12]). Biorąc pod uwagę zaawansowaną pozycję rodzaju na drzewie rodowym tej rodziny, wnioskują, że Leptoceratopsidae musiały pojawić się na kontynencie północnoamerykańskim jeszcze przed santonem^[11]. Formacja reprezentuje przejście od płytkiego morza (przetykane mułowce, piaskowce) do osadów lądowych (piaskowce, łupki, węgiel), pozostawionych przez równinę zalewową^[15].