Gruczoł

Ten artykuł od 2010-07 zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł.

Należy dodać przypisy do treści niemających odnośników do źródeł. Dodanie listy źródeł bibliograficznych jest problematyczne, ponieważ nie wiadomo, które treści one uźródławiają.
Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary)
Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu.
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Gruczoł – struktura występująca u zwierząt wyspecjalizowana w wydzielaniu. Mogą być to pojedyncze komórki gruczołowe i wyodrębniony narząd^[1][2].

Z wyjątkiem rdzenia nadnerczy i przedniej części przysadki, gruczoły zbudowane są z tkanki nabłonkowej. Wydzielina wytworzona przez gruczoł może być uwalniana do przestrzeni pozakomórkowej przez egzocytozę lub dzięki osmozie przechodzić bezpośrednio do płynów ustrojowych (krew, limfa).

Ze względu na wydzielaną substancję wyróżnia się^[1]:

• gruczoły potowe,
• gruczoły mlekowe,
• gruczoły jadowe,
• gruczoły trawienne.

Ze względu na zasięg działania wyróżnia się:

• gruczoły egzokrynne (gruczoły wydzielania zewnętrznego),
• gruczoły endokrynne (gruczoły wydzielania wewnętrznego, gruczoły dokrewne, hemokrynowe),
• gruczoły parakrynowe (gruczoły wydzielające sekret do istoty międzykomórkowej skąd przedostaje się on do komórek w obrębie tej samej tkanki),
• gruczoły autokrynowe (gruczoły wydzielające sekret poza obręb własnej błony komórkowej i działające zwrotnie same na siebie),
• gruczoły jukstakrynowe (gruczoły wydzielające sekret bezpośrednio do sąsiednich komórek, z którymi jest połączona ich błona komórkowa).

Ze względu na sposób wydzielania wyróżnia się:

• gruczoły merokrynowe = gruczoły ekrynowe,
• gruczoły apokrynowe,
• gruczoły holokrynowe.

Komórki gruczołu mogą być położone w nabłonku pojedynczo, w przypadku gruczołów jednokomórkowych, lub w większych zespołach, w przypadku gruczołów wielokomórkowych. Wśród gruczołów wielokomórkowych rozróżnia się cewkowe, pęcherzykowe i cewkowo-pęcherzykowe^[3].

Substancje mogą być wydzielane:

• na powierzchnię ciała:
  • gruczoły potowe – pot;
  • gruczoły łojowe – substancja łojowa;
  • gruczoły mlekowe – mleko.
• do przewodu pokarmowego
  • ślinianki – ślina
  • gruczoły śluzowe – śluz
  • wątroba – żółć
  • zewnątrzwydzielnicza część trzustki – sok trzustkowy
• do krwi (gruczoły wydzielania wewnętrznego, oznaczenia na rysunku obok)
  • szyszynka (1)
  • przysadka mózgowa (2)
  • tarczyca (3)
  • grasica (4)
  • nadnercza (5)
  • trzustka (6)
  • jajniki (7)
  • jądra (8)
  • podwzgórze
  • przytarczyce

• 
  Przekrój przez śliniankę podżuchwową kota.
• 
  Przekrój przez trzustkę psa.
• 
  Wypreparowanie gruczołu sutkowego w stadium laktacji.
• 
  Przekrój sutka.
• 
  Wydzielanie apokrynowe.

Zobacz hasło gruczoł w Wikisłowniku