Grabiny-Zameczek
54°14′16″N 18°44′51″E/54,237778 18,747500
| wieś | |
 Przebudowany zamek (2010) | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2018) |
851 |
| Strefa numeracyjna |
58 |
| Kod pocztowy |
83-022[2] |
| Tablice rejestracyjne |
GDA |
| SIMC |
0174467 |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa pomorskiego  | |
Położenie na mapie powiatu gdańskiego  | |
Położenie na mapie gminy Suchy Dąb  | |
| 54°14′16″N 18°44′51″E/54,237778 18,747500[1]
| |
Grabiny-Zameczek (niem. Herrengrebin) – wieś w Polsce, położona w województwie pomorskim, w powiecie gdańskim, w gminie Suchy Dąb[3][4], na obszarze Żuław Gdańskich, u ujścia Kłodawy do Motławy. Wieś jest siedzibą sołectwa Grabiny-Zameczek w którego skład wchodzą również miejscowości Grabowe Pole, Grabowo, Grabiny Duchowne oraz osada Grabiny-Zameczek.
W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa gdańskiego.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Po raz pierwszy wieś została wymieniona w dokumencie księcia Mściwoja II 28 sierpnia 1273 r. jako "Grabino". Po zagarnięciu Pomorza Gdańskiego przez Krzyżaków urosła do rangi ważnego gospodarczo ośrodka administracyjnego, rządzonego przez wójtów. Ich siedzibą był już w XIV w. dwór obronny, otoczony wałem i palisadą oraz fosą. Dzięki doskonałym warunkom glebowym majątek stał się wkrótce jedną z głównych baz hodowlanych w państwie krzyżackim. W 1404 r. np. znajdowało się w niej 2200 owiec, 120 sztuk bydła, 480 świń, a nadto stadnina licząca 300 koni.
Z uwagi na częste przyjazdy do bogatej posiadłości mistrzów Zakonu, wybudowano w 1406[5] r. nowy murowany zamek w stylu gotyckim. Jednocześnie nad Motławą wybudowano akwedukt z wodami skierowanej tutaj rzeki Kłodawy, którymi zasilono fosę zamkową oraz młyn. Z chwilą wybuchu wojny 13-letniej gdańszczanie wyprawili się bezzwłocznie do Grabin-Zameczka, by go zagarnąć. W 1459 r. zrównano zamek, a otaczające go elementy obronne zostały zburzone na polecenie gdańskiej Rady Miejskiej. Mszcząc się, Krzyżacy zniszczyli i zrabowali majątek, a służbę wymordowali. Kilkadziesiąt lat później spustoszoną posiadłość przejął jako dzierżawę patrycjusz gdański Eberhard Ferber i odbudował forteczkę. Wieś należąca do Żuław Steblewskich terytorium miasta Gdańska położona była w drugiej połowie XVI wieku w województwie pomorskim[6].
W późniejszych latach Grabiny były zdobywane przez wojska Stefana Batorego, który walczył ze zbuntowanym miastem Gdańskiem. W 1577 r. ten sam król kierował stąd akcją represyjną przeciw Gdańskowi. W 1628 i 1628 r. w odbudowanym zamku przebywał król szwedzki Gustaw Adolf, inicjator wojny z Polską i wódz rozbójniczej armii. Podczas potopu Szwedzi organizowali stąd łupieskie wyprawy na Gdańsk. W styczniu 1657 r., gdy zamarzły wody w fosie zamkowej, ruszył na Grabiny oddział gdański w sile 1600 ludzi. Po zażartej walce zdobyto warownię. W późniejszych czasach wojenne uciążliwości nie omijały majątku grabińskiego, ale kończyło się na kwaterunkach i rekwizycjach.
28 listopada 1928 roku Senat Wolnego Miasta Gdańsk ustanowił herb miejscowości, przedstawiający zamek z dwiema wieżami, między którymi umieszczono tarczę z herbem wielkich mistrzów krzyżackich. W książce „Herby i pieczęcie miast Pomorza” Marian Gumowski określił barwy herbu: tarcza wielkich mistrzów była koloru srebrnego z czarnym krzyżem, a na niej mniejszym krzyżem złotym; w jej środku mała złota tarcza z czarnym orłem Rzeszy; mury zamku w kolorze czerwonym, na białym tle[7].
Zabytki
[edytuj | edytuj kod]Według rejestru zabytków NID[8] na listę zabytków wpisany jest zamek krzyżacki, obecnie dom mieszkalny z kaplicą filialną pw. Świętej Trójcy, XIV/XV – XIX w., nr rej.: 667 z 27.10.1973.
Liczne przebudowy spowodowały niemal całkowitą utratę pierwotnej formy architektonicznej. Czytelny pozostał zarys czworobocznego założenia z wewnętrznym dziedzińcem. Zachowały się pozostałości zachodniego skrzydła dworu obronnego, z kamiennym herbem Gdańska na ceglanej bramie wjazdowej, średniowieczne piwnice, natomiast wewnątrz budynku gospodarczego dawna izba czeladna, w której obecnie mieści się kaplica pw. św Anny i Joachima, z zabytkowymi ołtarzem (z 1644) i amboną[9].
Ponadto we wsi znajdują się:
- fosy obronne
- gotyckie mury dawnego browaru
- park przydworski z 700-letnim dębem o obwodzie 6,9 m.
- najwyższe wzniesienie Żuław Wiślanych (14,6 m n.p.m.), noszące od 2011 wyłonioną w konkursie nazwę Batorowy Ostaniec.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 37274
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 330 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ GUS. Rejestr TERYT
- ↑ podawane są też lata 1402-1409
- ↑ Mapy województwa pomorskiego w drugiej połowie XVI w.: rozmieszczenie własności ziemskiej, sieć parafialna / Marian Biskup, Andrzej Tomczak. Toruń 1955, s. 128.
- ↑ Z kart historii. Grabiny-Zameczek w dokumentach, pieczęciach i herbie
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo pomorskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024, s. 36 [dostęp 2017-01-22].
- ↑ Bartosz Gondek "Zamek w gruzach. Tak u nas dba się o zabytki" http://trojmiasto.wyborcza.pl/trojmiasto/1,35636,11385035,Zamek_w_gruzach__Tak_u_nas_dba_sie_o_zabytki__ZDJECIA_.html [dostęp 22.03.2012]
| Wsie | |
|---|---|
| Osady | |
| Zniesione przysiółki wsi |
